Ғылыми-техникалық прогресстің тарихи кезеңдері. Дүние жүзі тарихы, 11 сынып, қосымша материал, 2 сабақ.

Ресейдегі өнеркәсіптік революция.

 Өнеркәсіптік төңкеріс, яғни қолмен жұмыс істеуге негізделген мануфактуралық өндірістен машиналарды кең қолдануға байланысты фабрикалық өндіріске көшу процесі Ресейде 30-40-шы жж.басталды және XIX ғасырдың 80-ші жж. (алдыңғы қатарлы салаларда) аяқталды.

 Өнеркәсіптік төңкерістің бірінші кезеңі. Мануфактурадан фабрикаға көшу жалдамалы еңбек кеңінен қолданылған өнеркәсіп салаларында басталды. Бұл жағдайда Пионер мақта-мата өнеркәсібі (қағаз, електеу) болды. Машиналарға енгізіле бастады сонымен қатар суконной, писчебумажной өнеркәсіп сахароварении. Алғашқы машина жасау кәсіпорындары (Петербург, Мәскеу, Нижний Новгород және т.б.) пайда болды.

 Осы жылдары өнеркәсіп төңкерісінің маңызды жағы көліктің, ең алдымен пароходтық және теміржолдың дамуы болды. Петербургтің патшалық ауылымен байланыстырған бірінші темір жол 1837 жылы салынған.

 Ресейдегі өнеркәсіптік төңкерістің бірінші кезеңі өз ерекшеліктері болды:

 -экономикалық дамыған еуропалық елдерге қарағанда кешірек басталды (Англияда, мысалы, алғашқы фабрикалар XVIII ғасырдың 60 — шы жылдары, Францияда-XIX ғасырдың басында пайда болды.);

 - бекініс экономикасының Үстемдігі жағдайында басталды, бұл оның қарқынына және географиясына теріс әсер етті (ел аумағы бойынша өнеркәсіптік кәсіпорындардың біркелкі орналаспауы);

 — ірі кәсіпкерлік капиталдардың қалыптасуының салыстырмалы бәсеңдеуімен тежелді (көптеген өнеркәсіпшілер бекініс шаруа қожалығынан шыққан, фабрикаларды иеленуге заңды құқығы жоқ, үймелерге байланысты қалды, кірістің едәуір бөлігін сүрлеу және жоғары жалақы^ түрінде берді, оның бір бөлігі шаруашылық-қалдықтар өз иелеріне берген сол сүрек болып табылады.);

 — Ресейде өнеркәсіп буржуазиясы мен өнеркәсіптік пролетариаттың жаңа сыныптарының жылдам өсуіне себеп болған жоқ. Себебі шаруашылықтың бекініс жүйесін сақтауда болды. Буржуазияның өсуін тежеген факторлар жоғары. Зауыт жұмысшыларына келетін болсақ, олар негізінен бекініс шаруалар болды. Демек маусымдылығы, құрамның тұрақсыздығы, Біліктіліктің төмен деңгейі және т. б.;

 - мемлекеттің тікелей (мемлекеттік тапсырыстар, қазыналық капитал салу) және жанама (протекционистік тарифтер) қатысуы кезінде болды.

 Өнеркәсіптік төңкерістің екінші кезеңі. Барлық өнеркәсіптік өнімнің жартысынан астамы осы машиналарды іске қосуға әкелетін машиналармен және бу қозғалтқыштарымен жабдықталған кәсіпорындар шығаратын сәт өнеркәсіпті техникалық жаңартудың аяқталу көрсеткіші болып саналады. Мақта және жазу қағаз, қант қызылшасы өнеркәсібіне тоқыма, Шұға, жүн, металл өңдеу, тау-кен өндіру, машина жасау өнеркәсібі қосылды. Зауыт өндірісі осы уақытқа қарай мануфактуралық және бұталардан басым болды.

 Өнеркәсіптік төңкерістің екінші кезеңінің ерекшеліктері мен сипаттарына ол:

 - жаңа жағдайларда, 1861 ж. шаруа реформасы, елдегі капитализмнің даму жолында көптеген кедергілерді алып тастағаннан кейін болды.;

 — өнеркәсіптің жаңа салалары-мұнай-химия, химия, машина жасау және т. б. пайда болуымен қатар жүрді.;

 -жаңа техникалық және әлеуметтік-экономикалық негіздерде (Донбасс, Криворожье, Баку) қарқынды дамыған бекініс дәстүрлерінен бос өнеркәсіптік аудандардың пайда болуына және бекініс өнеркәсібі (Орал);

 -көліктің, ең алдымен темір жол көлігінің ("темір жол ыстық" 70-ші жж. басы, 1861-1891 жж. темір жол ұзындығының жалпы өсуі 19 есеге жуық, жүк айналымы — 25 есеге);

 — маңызды әлеуметтік салдары болды. Жаңа құбылыс өнеркәсіптік буржуазия мен өнеркәсіптік пролетариаттың қалыптасуы болды. Реформа буржуазияның сандық өсуіне және әлеуметтік өзін-өзі анықтауға кедергі келтіретін көптеген кедергілерді алып тастады. Ол дворяндықтардан, көпестіктен, шаруалардан, шенеуніктерден шыққан. Буржуазияның экономикалық күші ұдайы өсті, ал оның саяси ықпалы аз болған. Жұмыс класының қалыптасуы жоғары қарқынмен болды (XX ғ.басында халықтың 10% - дан азы). Оның өзегін өнеркәсіп кәсіпорындарында, тау-кен жұмыстарында, темір жолдарда жұмыс істейтін жұмысшылар құрады. Жұмыс класының жағдайы ауыр болды: ұзақ жұмыс күні, нашар тұрмыстық жағдай, төмен жалақы, айыппұлдық жүйемен ұштасқан, кінәсіз, еңбек заңнамасы мен медициналық сақтандырудың болмауы. 80— 90 жылдары жұмысшылардың еңбек және тұрмыс жағдайларын жақсарту талап етілетін алғашқы ірі қойылымдары болды (1885 ж. Морозовская стачка).;

 - мемлекеттің өнеркәсіпті дамытуға қатысуы өте маңызды болды (қазыналық тапсырыстар, Мемлекеттік кәсіпорындарды салу, мемлекеттік субсидиялар және кредиттер және т.б.).