Ғылыми-техникалық прогресстің тарихи кезеңдері. Дүние жүзі тарихы, 11 сынып, дидактикалық материал, 2 сабақ.

 АҚШ-тағы өнеркәсіптік революция

 АҚШ-та өнеркәсіптік төңкеріс өз ерекшеліктері болды. Біріншіден, жаңғыртудың қарқынды өсуі байқалып, оны капитализмнің "екінші эшелоны"жасайды. Екіншіден, ол органикалық болды: ішкі факторлар ел басшылығы емес, өзгерістерді талап етті. АҚШ-та феодалдық институттар болмаған, бұл қоғамда өткір қайшылықтарды жоққа шығарды.

 Солтүстік Америка өз метрополитені – Англияның лайықты бәсекелестігін құрады. Бұл әскери іс-қимылдар мен буржуазиялық революцияның негізгі себебі болып табылады.

 XIX ғасырдың алғашқы онжылдығында Америка Батыс Еуропаның өнеркәсіптік дамуына қол жеткізе алмады, бірақ дамудың тұрақты серпіні байқалды. Капитализм тез қарқынмен дами бастады, елді аграрлық экономикадан алып келетін тұрақты технологиялық өзгерістер болды. Бұл еңбегі елдегі қолайлы жағдайларға, әсіресе буржуазиялық революцияға ие болды. Феодалдық құқық элементтерінен тәуелсіздік және бас тарту өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында капитализмнің даму жолын ашты. Экономикалық өсуге табиғи байлықтар, кең жерлер, шетелдік капиталы бар Еуропа елдерінен эмигранттардың ағыны ықпал етті. АҚШтың орналасуы да қолға болды: ол әскери әрекеттерден алыста болды, бірақ қақтығыстар аймағына қару қоюға мүмкіндік болды. Барлық аталған факторлар экономиканы қосымша ынталандырды және жедел жаңғырту үшін мүмкіндіктерді кеңейтді.

 АҚШ колония болған кезде, ол екі аймаққа бөлінді:

 * Солтүстік-сауда-өнеркәсіп буржуазия өкілдері басқаратын мануфактур негізінде дамыған өнеркәсіпті фермалық отарлау;

 * Оңтүстік-жетекші плантатор басқарған құлдармен плантаторлық-құлшылық шаруашылығы болды.

 Тәуелсіздік үшін соғыс жаңа экономикалық құбылыс – отарланатын Батыс құруға алып келді. Мемлекет меншігіне алынған жерлер мемлекеттік қорға кірді. Олар аукциондардан сатыла бастады. Жиі иелері алыпсатарлар болды.

 АҚШ-та өнеркәсіптік революция ерекше сипатқа ие болды.:

 1. Өнеркәсіптік төңкеріс капитализмнің дамуы кезінде мануфактуралар болған елдің солтүстік-шығыс бөлігінде өтті. Оңтүстікке шикізат жеткізу үшін "ішкі колонияның" рөлі бөлінді. Ол аграрлық, құлдық қол еңбегімен болды. Батыста механизация елдің солтүстік бөлігінен мануфактуралық сатысыз жүрді. Яғни, онда өнеркәсіптік төңкеріс болған жоқ. АҚШ-тың батыс және Оңтүстік өнеркәсіп дамуының басқа нысаны болды.

 2. Ел феодалдық сарқыншақтар болған жоқ, бұл қатаң регламенттеуді жоққа шығарды. Мануфактуралық өндіріс ұзақ даму жолын жасаудың қажеті жоқ. Бірден орталықтандырылған мануфактуралар, ал олардың артында фабрикалар пайда болды.

 3. Американың бастапқы жинақталған капиталы Еуропадан, әсіресе Англиядан әкетілген ақша қаражаты болды. Колония болған кезде қарақшылық, жұмыс саудасы, контрабанда өз үлесін қосты.

 4.Өнеркәсіптік төңкерістің біркелкі еместігі: жеңіл өнеркәсіп жеті қадаммен жүрді, ал ауыр индустрия аз болды. "Ситц индустрия" - АҚШ экономикасы еуропалық капиталға қатты тәуелді болды.

 5. Еуропалық жетістіктерді ғылым мен техникада, капиталда, машиналар мен білікті жұмысшыларды кеңінен қолдану.

 6. АҚШ өнеркәсібі жұмыс күшінің тапшылығын бастан кешірді. Кәсіпорындар тез кеңейген шағын өндірісті қоса алғанда, кеңейтілген механизацияға ұмтылды. Білікті жұмысшыларды тапқан, бұл көптеген өнертабыстарды енгізуге ынталандырды.

 7. Тоқыма өнеркәсібі бу қозғалтқышына қарай жүрді. Елде энергия алу үшін тиімді жылдам өзендер көп.

 8. Аумақтық экспансия Америка экономикасының дамуын ынталандырды. 1776-1853 жылдар аралығында ел аумағы 8 есе көп болды, Штаттар саны екі есе артты,ал халық саны 4,5 есе өсті.

 9. Өнеркәсіптік революция еуропалық эмигранттар есебінен халықтың өсуіне алып келді. Олар өнеркәсіп орталықтары – қалаларда қоныстанды. Ішкі нарық және жұмыс күшінің нарығы өсті.

 Барлық аталған факторлар өнеркәсіптік төңкерісті серпінді жасады. Ол 18 ғасырдың соңынан 1860 жылға дейін болды. Мақта зарядтау бірден машина негізінде пайда болды. 19 ғасырдың 20-жылдары өз өнімдерін елдің батысына сатқан тоқыма фабрикалары пайдалануға берілді. Шұға өндірісі де артта қалған жоқ, жүн маталары еуропалық нарықтарға ие болды. Тоқыма өнеркәсібі 19 ғасырдың 30-шы жылдарында толық жаңғыртылды. Ауыр салалардағы техникалық төңкеріс кейінірек басталды, бірақ қысқа мерзімде өтті. 1850-ші жылдары шойын 3 есе көп балқыта бастады, ал көмір өндіру 1830-шы жылдармен салыстырғанда 20 есе артты. Алайда, Еуропадан металға тәуелділік әлі де үлкен болды.

 20-шы жылдары ірі машина жасау пайда болды. 10 жылдан кейін алғашқы паровоздар шығарып, белгілі машина жасау зауыттары ашылды. Фермерлер үшін ауыл шаруашылығы техникасының құрылысы тез дамыды.

 Орман алқаптары іскерлік белсенділікті тежеді. Көлік жолдарының, әсіресе каналдардың, темір жолдардың дамуы басталды. Мұнай кен орындарының ашылуы мұнай өндіру және қайта өңдеу өнеркәсібінің дамуына алып келді. Каучукты вулканизациялаудың жаңа әдісі резеңке өнеркәсіптің жаңа дамуына әсер етті. Американдық капитализм сыртқы сауданы дамытты. Рас, оның тек 13% дайын өнім болды. Америка Ағылшын машиналары мен тұтыну тауарларын қажет болды.