Әлемнің екі полюсті жүйесінің күйреу себептері мен салдары қандай? Дүние жүзі тарихы, 9 сынып, қосымша материал 2.

 КСРО-ның құлау себептері

Қазіргі уақытта тарихшылар арасында КСРО-ның ыдырау себептері туралы және оның алдын-алу мүмкіндігі туралы ешқандай көзқарас жоқ. Мүмкін себептердің қатарында:

- билік элитасының деградациясы, жоғары бюрократиялық аппараттың күрт қартаюы (1980 жылы КОКП Орталық Комитетінің саяси бюросының орта жас шамасы 75 жас), ол алдымен жерлеу дәуіріне, содан кейін салыстырмалы түрде жас жасына байланысты (сайлау кезінде 54 жаста болған) Горбачевтің көтерілуіне әкелді КОКП 5-ші Бас хатшысы);

Шешімдерді қабылдаудың моноцентризмі (тек Мәскеуде, «одақтық орталық» деп аталады), ол шешімдер қабылдауда және аймақтық биліктің наразылығын туындатудың тиімсіздігі мен уақыт жоғалтуына әкелді;

- әр ұлтты елге тән және этносаралық қайшылықтар мен жеке халықтардың өз мәдениетін және экономикасын дербес дамыту ниетімен көрінетін орталықтанушы ұлтшылдық тенденциялар;

-одақтық көшбасшылардың одақтастық көшбасшыларының орталық билік органдарының бақылауынан құтылу және мемлекеттің және қоғамның негіздерін жою үшін демократиялық реформаларды қолдана алу;

- терең ішкі дағдарыстар мен жанжалдар, соның ішінде ұлттық: Таулы Қарабақ қақтығысы, Приднестровье қақтығысы, Грузия-Оңтүстік Осетия қақтығысы, грузин-абхаздық қақтығыстар;

- тұтыну тауарларының үнемі тапшылығына әкеліп соқтырған ауқымды экономикадағы (КСРО-ның барлығына тән) экономикасы диспропорциялары, кең ауқымды экономикада тек жоғары деңгейдегі жұмылдыру шаралары арқылы өтіле алады, жалпы атаудағы осындай шаралар жиынтығы « «Жеделдету» 1987 жылы қабылданды, бірақ оны орындаудың экономикалық мүмкіндігі болмады);

- КСРО республикаларының дамуындағы күшті теңсіздік, оның ішінде тауарлар жетіспеушілігі, сондай-ақ көлеңкелі экономиканы құру мүмкіндіктері;

- Кеңестік жүйені реформалаудың сәтсіз әрекеттері, тоқырауға алып келді, содан кейін саяси жүйенің құлдырауына әкеліп соққан экономиканың құлдырауы;

- экономикалық жүйеге деген сенім дағдарысы: 1960-1970 жылдары жоспарланған экономикадағы тұтыну тауарларының тапшылығын жеңудің басты жолы - материалдардың массасына, қарапайымдылығына және арзан екеніне, үш ауысымда жұмыс істеген кәсіпорындардың көпшілігі төмен материалдардан ұқсас өнімдерді өндірді сапасы. Кәсіпорындардың тиімділігін бағалаудың жалғыз тәсілі сандық жоспар болды, сапа бақылауы барынша азайтылды. Нәтижесінде КСРО-да өндірілетін тұтыну тауарларының сапасы төмендеді. Тауарлардың сапасына деген сенім дағдарысы тұтастай алғанда бүкіл экономикалық жүйеге сенім дағдарысына айналды;- мұнайдың әлемдік бағасының төмендеуі, артық өндірілуден туындаған, КСРО-ның өте әлсіз шикізат экономикасын бұзған; - азық-түліктегі (әсіресе тоқырау мен қайта құрылымдау дәуірінде) және басқа да қажетті тауарлар мен ұзақ мерзімді пайдаланудың (тоңазытқыштар, теледидарлар, дәретхана қағаздары және т.б.) мерзімді үзілістеріне, тыйым салулар мен шектеулерге байланысты өсіп келе жатқан наразылық (бақша учаскесі және т.б.) Батыстың дамыған елдерінен өмір сүру деңгейінің үнемі артта қалуы және оған «жету» сәтсіз әрекеттері;

- 80-ші жылдарға дейін бүкіл КСРО-ға, оның ішінде шетелге (оның ішінде социалистік лагерьге) шығу визаларын беру туралы, жаудың дауыстарын тыңдауға тыйым салатын, бірқатар фактілердің үнсіздігі туралы мәліметті қоса, жасанды жабу КСРО-дағы проблемалар туралы, сондай-ақ Батыс елдерінде өмір сүру деңгейінің жоғарылауы туралы тыйм салынды;

- Баспасөздегі және теледидардағы ең ауыр цензура. Капиталистік елдердің тауарлардың еркін сатылымда болмауы және тауарлардың жетіспеушілігімен;

- бас тарту, содан кейін Кеңес қоғамының проблемалары - жезөкшелік, нашақорлық, маскүнемдік, қоғамды криминализациялау және т.б. Көлеңкелі экономиканың белсенді өсуі;

- бірқатар қарсылық тудыратын жұмыстарға тыйым салу фактілерін жариялау, сондай-ақ Кеңес тарихының бұрын-соңды белгісіз фактілерін жариялау: жаппай қуғын-сүргін, Краснодардағы бүлік, Новочеркасск атысындағы антисоветтік көтеріліс;

- Ауған соғысы, суық соғыс, социалистік лагерь елдеріне үнемі материалдық көмек көрсету, әскери-өнеркәсіптік кешеннің өркениетті дамуы елдің экономикасының басқа салаларына залал келтіреді;

- техногенді апаттардың саны (ұшақ апаттары, Чернобыль апаты, «Адмирал Нахимов» жарылысы, газ жарылысы және т.б.) және олар туралы мәліметтерді жасыру;

КСРО басшылығының ішінде «әсер ету агенттері» арқылы «суық соғыс» ажырамас бөлігі болып табылатын Батыс елдерінің диверсиялық қызметі - кейбір бағалау (бұл факторды айқындаушы ретінде танудың түрлі дәрежелері бар) кейбір сараптамаларда, атап айтқанда, , КСРО-ның КГБ-ның бұрынғы жоғары лауазымды басшылары, сондай-ақ кейбір коммунистік қозғалыстар.

 РСФСР Жоғарғы Кеңесінің соңғы төрағасы Руслан Хасбулатов КСРО ыдырағаннан кейін жаңа одақтастық шартты құру әрекетін байланыстырды:«Жаңа одақ туралы шарт жасасу идеясы туындаған кезде ең үлкен қауіп пайда болды. Бұл идея толығымен қайғылы. 1922 жылы Ресей Федерациясын, Украинаны және Закавказды біріктірген алғашқы Одақ туралы шарт жасалды. Бұл 1924 жылы алғашқы Совет Конституциясына негіз болды. 1936 жылы екінші қабылданды, ал 1977 жылы үшінші Конституция қабылданды. Одақтық Шарт соңында оларды таратып тастады, тек тарихшылар оны есіне алды. Және кенеттен ол қайтадан пайда болады. Ол өзінің СССР-ді заңсыз деп таныған секілді, бұрынғы конституцияларға күмән келтірді. Осы сәттен бастап, ыдырау үдемеле бастады. Кеңес Одағын сындырды. (Руслан Хасбулатовпен сұхбат)