Бірінші Дүниежүзілік соғыстың алғышарттары мен себептері қандай? Дүние жүзі тарихы, 8 сынып, дидактикалық материал.

Қосымша 1 «БДС себептері мен алғышарттары»

XIX - XX ғғ. Халықаралық аренада жаңа қуатты күштер пайда болды. Бірігудің нәтижесінде Еуропада Германия мен Италия біріккен әлемдік кезеңге енді. Олардың дәстүрлі еуропалық державалармен қақтығысының (Ұлыбритания, Франция, Ресей, Австрия-Венгрия) алдын алу мүмкін емес еді.

 Азияда Жапония өзінің мүдделерін Ресейдің, Ұлыбританияның, Францияның, Германияның және АҚШ мүдделеріне қарсы күресте басты рөлді атқарды.

 Солтүстік Африка, Таяу Шығыстың және Оңтүстік-Шығыс Еуропадағы кең аумақтарды иемденген Османлы империясы қақтығыс орталығына және бөлісу нысанына айналды.

Халықаралық қайшылықтардың шиеленісі «ескі» және «жаңа» ұлы державалардың жаһандық мүдделеріндегі айырмашылықпен анықталды. Ең жойқын қақтығыстар мен шиеленістер колонияларды бағындыру, әсер ету аумағын күшейту және жердегі, теңіздегі үстемдікке қарсы күреспен байланысты болды. Кеңейту немесе экспансия, аумақтарды басып алуға ұмтылу ұлтшылдық теориялармен түсіндірілді. Ағылшын-неміс антагонизмі (бәсекелестік, күрес, қайшылық) халықаралық қатынастардағы басты қайшылық болды. Әскери күштерді ойлау, беделділік пен күш әсерінің мәселелерін шешу дипломаттардың мінез-құлқын және мемлекеттердің сыртқы саясатын айтарлықтай дәрежеде анықтады. Энергетикалық саясат құпия дипломатиямен, келісімшарттармен, ымыраластармен, мазасыз және нақты қауіптермен біріктірілді.

Империализмнің дамуы, ең алдымен, үлкен империялардың өзара қарама-қайшылықтарының күшеюіне, еуропалық державалардың, яғни Антанта және Үштік Одақтың екі әскери-саяси топтары арасындағы әлемді бөлу үшін күресі Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына әкелді.

1914 жылы империалистік державалар арасындағы қарама-қайшылықтар күшейе түсті. Бастысы Германия мен Ұлыбритания арасындағы қайшылық болды.

Неміс империалистері Ұлыбритания мен Францияның есебінен жаңа колонияларды басып алуға, Франция мен Ресейді әлсіретуге және Еуропадағы үстемдікті орнатуға үміттенеді. Австрия-Венгрия Балкандағы ықпал ету саласын кеңейтуге тырысып, оған қысым көрсетіп отырған славян халықтарының ұлттық-азаттық қозғалысына жол бермеді.

Ағылшын империалистері соғыс арқылы Германияны әлсіретіп, неміс колонияларының бір бөлігін басып алып, Осман империясын бөлуге үміттенген. Бұған француз империалистері қол жеткізді. Бұдан бөлек, олар Германияның Саар және Рейн аймақтарын басып алуға, Альцас пен Лоррейнді (француз пруссиялық соғысындағы жеңіліске ұшырағаннан кейін Германияға барған француз провинциялары) қайтарып алуға талпынды.

  Ресей патшалығы Балқандағы, Босфор және Дарданелде басымдықты орнатуға, сондай-ақ Германияны экономикалық тұрғыдан әлсіретуге және Балкандағы Австро-Венгрияның билігін құру қауіпін жоюға ұмтылды. Барлық империалисттік мемлекеттердің билеуші ​​топтары соғыс уақытында жұмысшылар мен демократиялық қозғалысты басу үшін қолданды.

Империалистік үкімет пен билеуші ​​партиялар соғыстың жаулау сипатын Отанды қорғау ұранымен бүркемеледі. Олар соғыс болашақ ұрпақ бақытты және мәңгілік бейбіт өмір сүру үшін жүргізіп жатырмыз деп мәлімдеді. Ұлтшылдық белсенді түрде уағыздалды, шовинизм өршіп кетті. Бұл үшін фильмдер мен баспалар қызметі кеңінен қолданылды.

 1882 жылы бірте-бірте Германия, Италия және Австрия-Венгрия құрамына кіретін Үштік одақ қалыптаса бастады. Бұл одақ Итаия құрамынан шығып кеткен 1915 жылға дейін өмір сүрді.

 Үштік одақтың қалыптасуында Франция нақты қауіп көргендіктен оны бейтараптандыруға ұмтылды, сондықтан Ресеймен одақ құрды. Германия тарапынан күшейіп келе жатқан қауіпке қарамастан, Ұлыбритания Ресейге және Францияға жақындауға мәжбүр болды. 1907 жылы Франция, Ресей және Ұлыбританияда Антантаның құрылуы аяқталды. Осылайша Еуропадағы күштердің бөлінуі, екі әскери-саяси блоктың қарсыласуы әлемдік соғысқа әкелді.

_____________________

Экспансия – биліктің аумақтық таралуы және ықпал ету

Ұлтшылдық – өзге халықтарды жеккөрушілікке және кемсітуге бағытталған идеология мен саясат.

Шовинизм – бұл басқа ұлттардың кемсітушілік пен қысымшылық құқығын ақтау мақсатында ұлттық біртұтастықты уағыздау.