XIX ғасырдағы қай ғылыми жаңалықтың адамдар өміріне ықпалы зор болды? Дүние жүзі тарихы, 7 сынып, қосымша материал.

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ

8 СЫНЫП, САБАҚ 8.24.1

 бөлім XII. Ғылыми ойдың дамуы

 Сабақ тақырыбы: XIX ғасырдағы қай ғылыми жаңалықтың адамдар өміріне ықпалы зор болды?

 Оқу мақсаттары:

 7.2.4.1 - өзгерістер мен сабақтастықты көрсету арқылы адам мен қоғам өміріндегі ғылыми жаңалықтардың маңызын талдау;

 7.2.1.1 - қоғамда дін рөлінің шектелуіне байланысты адамдар өмірінде орын алған өзгерістерді анықтау

 Тарихи концепт: маңыздылық

 Алғашқы әйел-математик, академик Софья Ковалевская

   Алғашқы ресейлік әйел-математик София Васильевна Ковалевскаяның есімі бүкіл әлемге белгілі. О5ан балалық шағынан бастап ақын болуды болжаған, бірақ математика оны көбірек қызықтырды. 1866 жылы София қысқа мерзімде арифметикалық, алгебра, планиметрия және стереометрияны меңгерді. Шетелде жоғары білім алды.

 Берлинде София Васильевнаның математикалық сабақтарын ең ірі неміс математигі Карл Вейерштрас (1815-1897 жж.) жүргізді. Ол Ковалевскаяның математикалық ойлау жылдамдығы және ерекшелігімен таң қалды.

 «Софья Ковалевская» драмасы

 Қатынасушы кейіпкерлер:

 Ковалевская Софья Васильевна;

 Карл Вейерштрас - ең ірі неміс математик;

 Левкоев Иван Платонович - Ресейден келген академик;

 Владимир Онофриевич Ковалевский - ғалым - палеонтолог.

 Бөлмені шкаф пен перде екі бөлікке бөледі, олардың әрқайсысында үстел және төсек төселген кереует бар. В.О. Ковалевскийдің кітаптары үстелде ғана емес, еденде де тұр. С.В. Ковальевскаяның бөлігінде үстелдың басында С.В. Ковалевская, В.О. Ковалевский, И.П. Левкоев отыр.

 Есік қағу, тақылдату. Карл Вейерштрасс (көзілдірікпен) кіреді. Ол ашы шаңқылдақ дауыспен сөйлейді.

 К. Вейерштрасс. Мені кім көргісі келді? Тезірек айтыңыз. Сізге не керек? (Софияға және оның киіміне түсінбестікпен көз жіберіп қарайды).

 Левкоев. Мен ойлаймын, біздің шығып кеткеніміз дұрыс болар.

  (Бөлменін екінші жартысына Ковалевскиймен бірге шығады).

  София (қобалжып). Профессор мырза .… Сізге үлкен өтінішім бар. Сіз менен бас тартпайтынызға сенемін. Мен Сіздің мейірімділігіңіз туралы көп естігенмін, профессор мырза...

 К. Вейерштрасс (жилеттын қалтасын тінтып). Қанша? Көп күтпеңіз. Софья. Профессор мырза, мен Сізді түсінбедім …

 К. Вейерштрасс. Қайырымдылық! Мен қызықпаймын, қандай мақсатпен сұрап тұрсыз. Ашық айтыңыз: қанша?

 София (еңкілдеп). Сіз қалайша солай жасайсыз…

 К. Вейерштрасс. Кешіріңіз, менде Сіздің қандай шаруаңыз болуы мүмкін? (Есікке қарай жөнеледі).

 София (есікті өзінің денесімен жауып). Жоқ, жоқ, тек Сіз ғана маған керексіз, профессор. Сіз менің соңғы үмітімсіз!

 К. Вейерштрасс. Түсініксіз,… Ақыры, Сізге не қажет?

 София. Мен математикамен айналысамын. Сізге ант етемін, бұл әзіл емес.

 К. Вейерштрасс. Осындай ақылсыздықты жасайтын өте сұлу адамсыз. Бұл қарттар мен кемтар адамдардың тағдыры.

 София. Сізден өтінемін, дәрістеріңізге баруға, қатысуға рұқсат етіңіз!

 К. Вейерштрасс. Не?! Сіз менің дәрістерімді? .. алма әлі күнге дейін жерге қарай құлайды. Яғни, олар аспанға қарай ұшып кетедін бболғанда және параллель сызықтар қиылысатын болғанда Сіз менің лекциямды қабылдай алатын боласыз ... Есікті ашыңыз. Мен асығыспын.

 София. Мен ойланбаймын да.

 К. Вейерштрасс. Онда мен көмек сұраймын - есіктерді сындырсын.

 София. Оны бұзған кезде мен Сізді көптен бері жақсы көретінімді, ұнататынымды айтамын, ал бізде кішкене, бірақ әдемі роман бар деп айтамын. Мен бұлау жасауға қабілетті екеніме сеніңіз. Сізден өтінемін ... Ресейден Сізге келдім. Мен Сіздің жұмысыңызды соншалықты жақсы көремін.

 К. Вейерштрасс (таңғалып). Менің жұмысыммен таныссыз ба? Бір тапсырманы, есепті шешсеңіз, Сізге лекцияларымды тыңдауға мүмкіндік беремін. Қалам! Қағаз!

 (Софья қағазды, сияны әкеледі. Вейерштрасс бір нәрсені сыза бастады).

 Міне, түсінесіз бе? Мен Сізге екі сағат уақыт беремін.

 София (қуанышпен). Мен Сізге ризамын!

 (Тапсырманы оқып, оған үңіліп, шетке қарай кетеді).

 К. Вейерштрасс. Мен ештеңені тәуекел етпеймін. Бұл үшін профессорге тіпті бір күн қажет. Бұл ханымдар ғылымға қалай жетуге болатынын білсін!

  (Софияға). Сонімен, ханым, екі сағат. Сізге сәттілік тілеймін.

 (Шығып кетеді. Левкоев пен Ковалевский перденің арт жағынан шығады).

 Левкоев. Енді не? Біз сіздің ғылыми дауыңызды тыңдап, күлкіден өліп қалдық.

 София (тапсырмаға қарай иіліп). Құдай үшін, мені мазаламаңыздаршы.

 (шығып кетеді).

 Левкоев (оған қарап). Табиғаттың өзіндік ерекшелігі ... Сізге онымен өте қиын болуы керек?

 Ковалевский. Софья Васильевна өте қиын адам. Везувийдің аяғына тұрғандай, бір нәрсе бар: өмір жалғасуда, адамдар егістіктерді егеді, бірақ Везувий әрбір минутада атқылауы мүмкін.

 Левкоев. Сіз оны жақсы көресіз бе, ұнатасыз ба?

 Ковалевский. Сорыма орай. Бірақ ол бұл туралы білмейді.

 Левкоев. Өкінішке орай, неге?

 Ковалевский. Өйткені бұл махаббат қазіргі және болашағысіз махаббат. Бірақ мен әлі де бақытсыз емеспін. Мен оның жанында тұруға, оның дауысын естуін, көруіме және оған түсініксіз табиғаттың таңқалуына, таңдануға мүмкіндік бар екеніне қуаныштымын.

 Софья (бөлмеге кіріп, айқайлайды). Профессор мырза! Профессор мырза!

  Карл Вейерштрасс кіреді. София Левкоев пен Ковалевскийге қимыл жасайды, белгі береді - олар шығып кетеді).

 К. Вейерштрасс. Сізге тағы не қажет?

 София. Міне!

 (Бір парақ қағазын береді).

 К. Вейерштрасс (жазғанды қарайды). Сіз шешім таптыңыз ба?

 (Көзілдірігін алып, креслоға отырады).

 Қашан?

 София. Қазір. Жана ғана.

 К. Вейерштрасс. Болуы мүмкін емес! Бұл керемет! Өйткені, тек бірнеше минут өтті. Сіз бұл керемет екенін түсінесіз бе, қарғыс алсын! Менің теоремамды шешуге осындай уақыт кезеңі жеткілікті болды! Мен әрдайым ресейліктердің құпия екенін айтқанмын. (Маңдайын сүртеді).

 София. Мен ... мен кінәлі емеспін..

 К. Вейерштрасс. Ұзақ уақыт бойы математикамен айналысып жүрсің бе?

 София. Бала кезден.

 К. Вейерштрасс. Бірақ мен Сізге әлі дәрістерге қатысуға рұқсат бере алмаймын. Германияда әйелдің университеттік сыныпта келуі тірі ажыдағының пайда болуына теңестіріледі.

 София. Енді не істеу керек?

 К. Вейерштрасс. Білмеймін. Еш көмек көрсете алмаймын. Қалай болғанда да, маған кереметті көруге мүмкіндік бергеніңіз үшін рахмет. Менде құрмет бар.(шыгып кетеді)

 София. Міне, біздің ағартылған Еуропа! Ия, бұл жабайылардын көзқарасы!

 Ковальевскаяның біліміне таңырқаған К. Вейерштрасс университеттің ғылыми кеңесіне лекциялар тыңдауға рұқсат беру туралы сұраныс береді. Бірақ кеңес рұқсат бермеді. Содан кейін Вейерштрасс өзі талантты әйелмен айналысуды шешті, ол оған университеттің студенттеріне берген дәрістер мазмұнын беруге келісі. 4 жылдан кем емес уақытта, 1870 жылдың күзінен бастап 1874 жылдың көктеміне дейін, Ковалевская университеттің математика курсын ғана емес, сонымен бірге үш ғылыми жұмыс жазды.

 Ковалевская 1874 жылы Геттинген университетінде философия докторы дәрежесіне ие болды. Оның еңбектері жоғары математиканың өте күрделі бөлімдеріне арналған. 1874 жылы Софья Васильевна Ресейге оралды, ол белсенді ғылыми жұмыстарын жалғастырды, журналдарда ғылыми мақалалар жариялады, сонымен қатар белсенді әдеби шығармашылықпен айналысады.

 1884 жылы ол әлемдегі алғашқы әйел-профессор болды. Стокгольм университетінің профессоры Ковалевскаяның дәрістері керемет болды. Жоғары математика және теориялық механика пәндерінің ең күрделі бөлімдерін бойынша сабақ берді. 1888 жылы ол Париж Ғылым Академиясының сыйлығының лауреаты атанды, ол өзінің негізгі жұмысын «Қатты дененің қозғалмайтың нүктенің айналасымен айналу мәселесі» деп атаған.

 1889 жылы С.В. Ковалевская екінші премия алды - Швед Академиясының қатты дененің айналуы бойынша жұмысы үшін.

 С.Ковалевскаяның әйгілі әдеби таланты болды. «Бақыт үшін күрес» драмасынан басқа ол «Балалық шақ туралы естеліктер», «Раевскаялар апалы-сіңлілері», «Нигилистка», «Джорж Элиот туралы естеліктер», «Швед шаруалық университетіндегі үш күн», «Сіз өмірде барсыз ба?», «Егер сіз өмірде болсаңыз ...» және басқалар.

 София Васильевна Ковалевская 1891 жылы Стокгольмде пневмониямен ауырып, қайтыс болды.

 «Ковалевскаянын өліміне» Фриц Леффлер өлең жазды.

 Душа из пламени и дум!

 Пристал ли твой корабль воздушный

 К стране, куда парил твой ум,

 Призыву истины послушный?

 Прощай! Тебя мы свято чтим,

 Твой прах в могиле оставляя.

 Пусть шведская земля над ним

 Лежит легко, не подавляя…

 Прощай! Со славою твоей

 Ты, навсегда расставшись с нами,

 Жить будешь в памяти людей

 С другими славными умами.

 Покуда чудный звездный свет

 С небес на землю будет литься,

 Кольцо Сатурна не затмится.