XIX ғасырдағы қай ғылыми жаңалықтың адамдар өміріне ықпалы зор болды? Дүние жүзі тарихы, 7 сынып, дидактикалық материал.

 Қосымша 1

 Тапсырма 1. Төменде берілген мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңіз

 -Г.Мендель кім? Қандай ғылым саласымен айналысты?

 -Г.Мендель қандай жаңалық ашты?

 -Г.Мендельдің жаңалығы қоғамға қалайша әсер етті?

 Мендель Грегор Иоганн (1822-1884), австриялық биолог, тұқым қуалайтын теориясының негізін қалаушысы. 1822 жылы 22 шілдеде Хисендорф қаласында (Австрия-Венгрия, қазіргі Гинцише, Чехия) дүниеге келген. Шаруаның ұлы.

1843 жылы Ольмюц университетін бітіріп, Мендельдің Брюнн қаласындағы (қазіргі Брно қаласында) Әулие Фома ғибадатханасына барып, сонда Грегор деген есімді алды және бір жылдан кейін діни қызметкер болды.

1851-1853 жж Вена университетінің еркін тыңдаушысы ретінде физика, химия, зоология, ботаника және математика пәндерін оқыды. 1856 жылдан бастап кішігірім бақшада Мендель эксперименттер жүргізіп, тұқым қуалау заңдарының ашылуына әкеледі. 1865 жылғы 8 ақпанда және 8 наурызда ғалым Брюнндегі Жаратылыстану ғылымдар қоғамының кездесулерінде өзі ашқан заңдылықтар туралы әңгімелеп берді (кейінірек осы білім саласы генетика деп аталатын болады).

Мендель бұршақты эксперименттер үшін материал ретінде таңдады. Әртүрлі аталық өсімдіктерін будандастыра отырып, ғалым «тұқым қуалаудың белгілі бір ережелерге бағынады және математикалық өрнектерге жатады» деген тұжырымға келді. Әрбір ерекшелігі үшін белгілі бір ген жауап береді. Мендель оны тұқым қуалаушылықтың бөлінбес тасушысы деп атады. Ол сипаттамалардың қиылысқан кезде бір-бірінен қиылысатындығын, біріктірілмегенін және жоғалмайтынын көрсете алды. Ғалым ұрпақтарда көрінетін және бір немесе бірнеше ұрпақтардан кейін туындайтын рецессивтік басымдық тұжырымдамасын ұсынды.

Жаратылыстанушылар бірінші болып Г.Мендельдің мақаласын тыңдады, алайда мақала бойынша сұрақтар туындамады. 1866 ж жарыққа шыққан «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» еңбегін еш мойындамады. Тек 1900 ж үш биолог мамандар X. де Фриз (Нидерланды), К. Корренс (Германия) ,Э. Чермак (Австрия) жеке дара тәжірибе өткізгеннен кейін ғана еңбегі бағаланды.

Мендельге өмірден озғаннан кейін ғана атақ келе бастады.

 Тапсырма 2. Төменде берілген мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңіз

 -Ч.Дарвин кім? Қандай ғылым саласымен айналысты?

 -Ч.Дарвин қандай жаңалық ашты?

 - Ч.Дарвиннің жаңалығы қоғамға қалайша әсер етті?

 Чарльз Дарвин (1809 - 1882) - ағылшын натуралисті, оның табиғи сұрыптау теориясы биологиялық көптүрліліктің пайда болуының революциялық негіздемесін берді. Дарвин идеялары «Түрлердің шығу тегі туралы» (1859) еңбегінде жарық көрді. Оның түрлердің біртіндеп эволюциялық дамуы туралы идеяны білдіретін ғылыми тәсілі кең таралды және сонымен бірге, алғашында өшпенділікпен қарсы алынды, әсіресе, шіркеумен. Ч.Р.Дарвин дәрігер отбасында дүниеге келген. 1831 жылы натуралист ретінде «Бигль» кемесінде 5 – ші жазғы экспедициясына қатысты. Экспедицияның басты мақсаты - Оңтүстік Американың топографиялық суреттері еді. Экспедиция Чили, Галапагос, Таити аралдарынан Жаңа Зеландия, Тасмания мен Оңтүстік Америкадан өтті. Галапагос аралдарында сол жерлердің флорасы мен фаунасының материктікіне ұқсастығы Дарвиннің назарын аударды. Осы мысал түрлердің өзгере алатындығын дәлелдеді.

Англияға қайтқаннан кейін Дарвин көгершіндер мен басқа да үй жануарлардың сұрыпталуымен айналысты. 1831 жылдың көктемінде Чарльз Кэмбридж университетінің дін ілімі факультетін бітіреді, бірақ поп болып істеуден бас тартады. Оны өсімдіктер мен жәндіктерді зерттеу ісі қызықтырады.

Одан соң ол Т.Мальтустың шығармаларын зерттеген. Дарвин сол шығармалардағы ойларды тірі табиғатқа пайдаланды. Оның тұжырымы бойынша жануарлардың жоғары репрадуктифтік потенциалына қарамастан табиғи популяциялардың саны тұрақты болады. Түрлердің өзара бәсекелестік, күреске шыдамды, бейімделгіш түр ғана көп ұрпақ қалдыра алады. 1858 жылы тура сондай тұжырымға А.Р.Уоллес те келді. Бұны Ч.Лейльдің жұмыстары дәлелді. 1859 жылы Дарвин өзінің негізгі шығармасын - «Табиғи сұрыпталу арқылы өмірдің пайда болуы» жарыққа шығарады.

Тапсырма 3. Чарльз Дарвин мен Грегор Мендельдің жаңалықтарын салыстырып, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтап, Эйлер-Венн диаграммасын толтырыңыз.

Ч.Дарвин Г.Мендель

Дескриптор:

-кем дегенде үш ұқсастықтарды анықтайды.

-кем дегенде үш кемшіліктерді анықтайды.

-қорытынды жасайды.