XІX ғасырдағы өнер мен әдебиет әлеуметтік әділетсіздікті қалай суреттейді? Дүние жүзі тарихы, 7 сынып, қосымша материал.

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ

8 СЫНЫП, САБАҚ 8.22.3

XI бөлім. Суретшілер мен жазушылардың көзқарасымен XІX ғасырдағы өзгерістерге шолу

Сабақ тақырыбы: XІX ғасырдағы өнер мен әдебиет әлеуметтік әділетсіздікті қалай суреттейді?

Оқу мақсаттары:

7.2.2.2 - өнердегі негізгі стильдер мен ағымдарды (неоклассицизм, романтизм, импрессионизм, реализм) анықтау;

7.2.2.1 - тарихи оқиғаларды интерпретациялау үшін өнер туындыларын пайдалану Тарихи концепт: өзгеріс пен сабақтастық

 Сабақ тақырыбына қатысты қосымша теориялық материалдар

 Мәтін: «Абай Құнанбаев - ұлы қазақ ақыны, жазушы, философ,XIX ғасырдың қоғамдық қайраткері».

 Абай (Ибрахим) Құнанбаев (1845-1904 жж.), орыс мәдениетінің тарихындағы ұлы Пушкин сияқты, қазақ халқының мәдениетінде - «барлық бастамалардың басы». Абай 59 жыл өмір сүрді.

 Абай Құнанбаев қазіргі заманғы қазақ жазбаша әдебиетінің негізін қалаушысы, либералдық исламді ұстанған, музыкант, философ, ағартушы негізіндегі орыс және еуропа мәдениетімен жақындасуды талап еткен рухыни өмірдің реформаторы.

 Ұлы қазақ ақыны және ағартушы 1845 жылы 10 тамызда Семей облысы Шыңғыс тауларында (қазіргі Семей облысы, Абай ауданы) Қарқаралы ауданының бассышы Құнанбайдың отбасында дүниеге келген. Абайдың ата-бабалары ақсүйектерден шыққан, ал атасы (Өскенбай) және үлкен атасы (Іргізбай) тобыкты руында билеушілер мен бийлер болған.

 Құнанбай, - ірі қазақ феодалдық ақсүйектерінің өкілі, ықпалды, қатыгез адамн болды. Әжесі Зере мен анасы Ұлжан атақты шаншарлар (сөз шеберлерінің) отбасыларынан шыққан, Ибрагимді тәрбиеледі. Ол мұқият, әсерлі бала болып өсті, сол себептен оған анасы басқа ат - Абай («мұқият», «терең» дегенді білдіреді) деген есім берді.

 Абай өзінің бастауыш білімін үйде алды, содан кейін бес жыл Семей имамы Ахмет-Ризаның медресесінде оқыды. Онда болашақ ақын шығыс әдебиетінің классиктерін оқумен айналыса бастады. Сонымен бірге Абай орыс тілі мен орыс мәдениетіне қызығушылық танытты.

 Семей медресесінің діни оқу жоспары - онда тоғыз жасар Абай әкесіның қалаумен болуға бел буды, ол баланы қанағаттандыра алмады. Абай өз еркімен орыс шіркеу мектебіне де барды.

 Абай адамның жоғары міндеті, борышы туралы ерте ойланды, өзі үшін нақты жұмыс іздеуді қалайды және бұл үшін білімге мұқтаж болды. Ол өздігінен білім алып, көп оқиды.

 Бірақ Абай қалада оқытуды аяқтауы мүмкін емес еді. Әкесі оны ауылға қайтарып, руының басшысы ретінде жұмыс істеуге үйрете бастады. Абай рулар тартысы ісіне, дау-жанжалға, ұрыс-керіске араласуға мәжбүр болды және әкімшілік және саяси қызметі жас ақынның көңілінен шықпады.

 Өз бетімен істеуші Құнанбай ұлын өзінің болашақ ықпалды мұрагері, белгілі би ретінде көргісі келді. Ол баланы мектептен алып, тобыкты руын басқаруға жақындатуды шешім қабылдайды, оны ауылдардағы даулар мен шағымдармен таныстырды.

 Абайдың шырмалып қалған сот ісін талдауға үнемі қатысуы, мұнда ақыл-парасаттылық талғампаздығы мен ақылдылық танытып, әкесінің елшісі ретінде ауылға жиі барып-келу ақынның дүниетанымын дамыту үшін өте пайдалы болды.

  Оның алдындағы күрделі әлем, қазақ қоғамының түрлі қабаттарының өмірі, әділетсіздік пен заңсыздық, байлардың зорлық-зомбылықтары ашылып, өмірдің күрделі құбылыстары туралы терең ойлана бастады.

 15 жасында Абайдың дау-дамаймен сөйлейтіні, сөз байлығының және логиканың артықшылығы анықталды. Абайдың замандастары «көршісіндегі рулардың көрнекті адамдары оны тыңдап, бала деп есептемеген, сол кездегі адамдар ол туралы әйгілі би» деп атап кетті.

 Абай жиырма жасқа толған кезде, ол ең танымал шешенің бірі болды. Талассыз істерді тәуелсіз талдаумен Абай шындықты, әділдікті қорғаушы болды. Заңсыздық пен қылмыстың шынайы кінәларын анықтап, ол олардың жазалануын талап етті. Абайдың осындай мінез-құлқы, оның объективтілігі мен адалдығы қазақ феодалдықтардың наразылығын тудырды.

 Бұл әкесіне де ұнамады. Абай тәккапар әкесінің әділетсіздігіне көз жеткізді. Олардың арасында араздық туды, бұл ақынның және оның әкесінің арасындағы қарым-қатынастарының үзілуіне әкелді. Бұл Абай мен қазақ феодалдарындың арасындағы идеологиялық үзіліс болды.

 ОЛ енді патриархалдық көне қатыгез дәстүрлерімен, заңсыздықпен келісі алмайтын еді, өз халқының даму жолдарын іздеп, экономикалық және рухани тоқырау жағдайынан шығаруды армандады.

 Абай білімнің және мәдениеттің таралуын әлеуметтік дамудың негізгі құралы деп санайды. Абай 28 жасында әкесімен соңғы үзіліс болған. Осыдан кейін ол орыс классикалық әдебиетін және Шығыстың халықтарының ақындық шығармашылығын зерттеуге кірісті.

 Абай өз өлеңдерінде өзінің туған даласының сұлулығын, өз халқының еңбекқорлығы мен даналығын дәріптеп, оның құқықтары үшін күресуге, ұлттар арасындағы ағартушылық пен достыққа шақырады.