Неліктен VIII-XII ғасырларды ислам мәдениетінің "алтын ғасыры" деп атайды? Дүние жүзі тарихы, 6 сынып, қосымша материал.

Өмір мен мәдениет саласы

Орта ғасыр араб мәдениет қайраткерлерінің қосқан үлесі

Жаратылыстану

Философия

Архитектура

Күнделікті өмір, адамдардың өмір салты

Өмір мен мәдениет саласы

Орта ғасырдың араб мәдениеті қайраткерлерінің қосқан үлесі

Мемлекеттің рөлі

«Исламдық Қайта өрлеу» кезеңінде математика, медицина, философия, физика, химия және басқа да ғылымдар дамыды. Араб ғалымдары ежелгі египттіктер, гректер, римдіктер қалдырған білімдерін жетілдіріп, сол арқылы оларды еуропалықтарға қолжетімді етті. Олар XV-XVII ғасырлардағы Еуропалық Қайта өрлеу кезеңіне жол ашты. Ғалымдар араб халифатының билеушілерінің үлкен қолдауына ие болды. IX ғасырда Багдадтың билеушілері үнемі арнайы кездесулер (интеллектуалдық мәжілістер) өткізді. Мұнда теологтар, философтар, астрономдар ғылыми идеяларды талқылау үшін жиналған.

Философия

Ибн Рушд, әл-Кинди және аль-Газали ғалымдардың еңбектері философиялық ойдың дамуына үлкен әсер етті. IX ғасырда арабтар ежелгі антикалық жаратылыстану және философиялық мұрасын зерделеген. Олар Аристотельдің жаратылыстану және логика ғалымдарына қатысты философиясын қызығушылықпен зерттеді.

Астрономия

Ислам мемлекеттерінің барлық ірі қалаларында обсерватория құрылған. Мұсылмандар жұлдыздардың орналасуын анықтауға және олардың арасындағы қашықтықты өлшеуге арналған құралды – астролябияны - ойлап тапқан. IX-X ғасырларда Муса ағайындылар Жер шеңберінің ұзындығын есептеп шығарды. Хорезмдық ғалым әл-Бируни Жердің өз осі мен Күн айналасында айналатынын дәлелдеді. Үндістанның Нандан қаласының маңында зерттеулер жүргізіп, ол Жер бетінің аумағын есептеді. Орта-Азиялық ғалым әл-Фергани Күннің бетінде дақтар бар екенін анықтады, сонымен қатар оның астрономия саласындағы еңбектері Еуропада 700 жыл бойы жоғары оқу орындарында оқулық ретінде қолданылды. Орта-Азиялық ғалым Ұлықбек 1437 жылы өзінің обсерваториясында жұлдызды аспанның Гурган зиджі – каталогын құрастырды, онда 1018 жұлдыз сипатталды. Осы каталокта жұлдызды жылдың ұзақтығы анықталды: 365 күн, 6 сағат, 10 минут, 8 секунд (дәлсіздік + 58 сек). Ұлықбектің негізгі ғылыми еңбегі - «Зиджи джадиди Гурағани» немесе «Жаңа Гурағани астрономиялық кестелер». Автор осы қажырлы еңбекті отыз жыл бойы жүргізген астрономиялық зерттеулер нәтижесінде 1444 жылы аяқтады. Астрономиялық анықтамалық латын тіліне аударылды.

Биология

Ибн әл-Байтар (Ибн Байтар) (1190-1248 жж.) өз кітабында 1400 шөптер мен дәрілік өсімдіктердің сипаттамасын берген.

Оның еңбегі осы саладағы негізгі ғылыми декеркөз болып саналды.

География

Географ Әл-Фергани Жердің жеті климатын сипаттады. Әл-Баттаний 273 географиялық объектінің координаттарының тізімін жасады. Саяхатшы Мұхаммад Ибн Баттута ислам әлемінің барлық елдеріне - Болгариядан Қытайға дейнгі аймақтарға - саяхат жасады. Ибн Баттута 120,7 мың шақырымдық жолды кесіп өтті, ол қазіргі заманғы көптеген зерттеушілердің күшінен тыс іс болып табылады.

Математика

Мұхаммед әл-Хорезми ондық есептеу жүйесін, дробьтарды, тригонометриялық функцияларды және тағы да көптеген қазіргі заманғы математика ғылымының мағызды ұғымдарын енгізген. Ол алгебра ғылымы бойынша «Кітап аль-Джабр валь-Мукабал» («Толықтыру және қарама-қарсы қою туралы кітап») атты алғашқы оқулықты жазды. Осы кітаптың атауынан, яғни «әл-Жабр» сөзенен батыста «алгебра» деген сөз пайда болды. Ал ғалымның есімі тұрақты терминге айналды: бірегей нәтижеге әкелетін әрекеттердің тәртібі - алгоритм білдіреді.

Білім

Ислам әлемінде мешіттер жанында медреселер ашылды, онда тек діни емес, сонымен қатар зайырлы ғылымдар да оқытылды. Көптеген медреселер кейін ірі университеттерге айналды. Мұсылман билеушілері ғылыми орталықтарды ұйымдастырды, онда ғалымдар білім жинап, дамытты және өзара пікір алмаса алды. Мұндай ғылыми орталықтардың ең танымалы болғаны - IX ғасырдың 20-жылдарында Халиф әл-Мамун негізін қалаған «Даналық үйі» (Бейт әл-Хикма). Бағдадтан басқа ортағасырлық Шығыстағы тарихтың түрлі кезеңдерінде ғылыми қызмет орталығы болған қалалар: Каир, Дамаск, Бұқара, Газна, Самарқан, Хорезм, Исфахан, Нишапур, Балх, Кордоба және т.б. 859 жылы Фатима әл-Фихри ханшайым Фес (Марокко) қаласында алғашқы заманауи университетті құрды. Ерлер мен әйелдерді біргей қабылдаған университетте бірнеше факультеттер болды және көптеген пәндер оқытылды.

Тіл және әдебиет

Араб тілі ғылым тілі болып жетілді. Халифаттың түрлі аймақтарынан келген ғалымдар бір тілде сөйлесуге мүмкіндік алды.

Медицина

Араб халифатында мемлекеттің қаржысына ауруханалар, госпитальдар және алғашқы медициналық институттар салынды. Көптеген ғасырлар бойы мұсылман дәрігерлері көз ауруларын зерттейтін ғылыми саласында алдыңғы қатарда болды. Батыста Авиценна деген атпен танымал болған ғалым Ибн Сина (980-1037 жж.) жұқпалы ауруларды зерттеді, анестезияны енгізді, түрлі психологиялық және физикалық аурулардың сипаттамасын жазды. Оның «Медициналық ғылымының қағидасы» атты кітабы XII-XVII ғасырдары Еуропаның үздік медициналық институттарында оқулық ретінде пайдаланылды. Альбукасис деп аталып кеткен андалузиялық дәрігер Абуль-Касим әл-Захрави (936-1013 жж.), медициналық практикаға кетгутті (қойдың шегінен жасалған жіпті) хирургиялық материал ретінде алғашқы пайдаланған хирург болды. Оның өнертабыстарынын арасында скальпель, шприц, қышқыш және хирургиялық инелер сияқты бірқатар күрделі хирургиялық құралдар бар.

«Ат-Тасриф» атты жұмысында ол хирургиялық операциялар үшін құралдар мен процедураларды суреттеп, сипаттады. Ол 325 ауруларды жіктеді және олардың симптоматикасы мен емін түсіндірді.

Физика

Оптиканың негізін қалаушысы ретінде белгілі араб физик-математигі әл-Хайсам (965-1051 жж.), Еуропада Альхазен деп аталып кеткен ғалым болып табылады. Оның «Оптика кітабы» атты еңбегі И.Ньютонның туындыларымен қатар қойылады. Ол көздің құрылымын сипаттады, жарық жылдамдығын есептеген, және қазіргі заманғы фотоаппаратың алғашқы тұрпәтін – камера-обскураны құрастырды, жарыққа байланысты және әртүрлі айна түрлерімен эксперименттер жасаған.

Абул-Изз Исмаил аль-Джазари (1206 ж. қайтыс болған) «Китабул-Хийал» атты жұмысында кибернетиканың негізін қалады. Ол буынды дуалды, клапанды сорғыларын, су көтеру машиналарын, су сағаттарын, музыкалық аспаптарын, ағаш ламинатын, кодтық құлыптарды және т.б. ойлап тапты.

Химия

Жабир бин Хайян химияның негізін қалаушысы болып саналады. Ол көптеген қышқылдарды сипаттап, химия саласында эксперименталды зерттеу әдісінің алғашқы нұсқасын жасады. Ол ең алғашқы болып атом ішіндегі жасырын мықты энергияның және оның бөліну мүмкіндігі бар екені туралы идеясын білдірді.

Архитектура

Ислам архитектурасы - әртүрлі архитектуралық стильдердің үйлесімі. Ислам архитектурасына діни (мешіттер, минареттер, кесенелер, медреселер), сондай-ақ зайырлы мекемелер мен ғимараттар (рабат - қала маңындағы керуен-сарай, жабық базарлар) жатады.

Күнделікті өмір, адамдардың өмір салты

Әдемі кийіну өнерге айланды. Ең маңызды қолөнер болып саналған - кілем тоқу өнері болды. Кілем өндірісі барлық жерде кең таралған. Парфюмерия саласы дамыды. Майдың он түрі шығарылды: шегіргүл, лотос, нарцисс, күрең пальмалар және т.б. Мұсылман империясының халқы ет, нан және сүтпен тамақтанды. Жеміс-жидектен шырша жүзім, қарбыз, гранат, финики кең пайдаланылды. Жалғыз жиһаз түрі - киім сақталған лари болды. Араб әлемінде ыстық моншалар кең тараған.