Жерімізге жанашыр болайық. Дүниетану, 4 сынып, дидактикалық материал.

 Сабаққа арналған дидактикалық материалдар

• “Идеялар себеті”

 https://www.pinterest.com/pin/424182858632603774

• Байқап көр

Арал тенізі - Қазакстаныың інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык препараттарды қолдану бүрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы өте жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен, Арал апатына себеп болған факторларға:

- жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшсліктерін ескермеу;

- ауыл шаруашылығын дүрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;

- суды өте көп қажет ететін күріш, мақта дақылдарып барынша көбейтіп жіберу; - жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және судьт үнемді пайдаланбау;

- табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктср мен оны меңгерудің ғылыми түрғыдан негізделмеуі болып табылады.

Осы аталған фактілср Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны экологиялык дағдарысқа әкелді. Бұл жағдайлар адам баласының қолдан істеген қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.

https://kitaphana.kz/ru/downloads/referatu-na-kazakskom/244-ekologia/3004-aral-tenizi.html

Семей ядролық полигоны. Еліміздің тарихындағы ең қайғылы парақтардың бірі - Семей ядролық сынақ полигонының өмірге келуі Алғашқы атомдық жарылыс дауысы 1949 жылы тамыздың 29-ы, таңғы сағат 7-де естілді. Семей ядролық полигоны ауданында 450-ден астам жер үсті және жер асты ядролық сынақтарының өткізілуі нәтижесінде атмосфераға, гидросфераға және литосфераға өте үлкен мөлшерде радиоактивті материалдар шығарылды. Тек Семей ядролық полигонының ғана емес, соған жақын жатқан орасан үлкен аумақтар да (Павлодар, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Жезқазған облыстары және Ресей Федерациясының Алтай өлкесі) радиоактивті ластануға ұшырады. Соның нәтижесінде сол аумақтағы көптеген тірі ағзалар және тұрғын халықтар зардап шекті.

https://www.google.com

Жер бетінде халықтың саны жылдан-жылға артып келеді. Өндіріс орындарының көбеюі, адамның табиғи қорларды дұрыс пайдаланбауы, жерге әртүрлі тыңайтқыштардың себілуі экологиялық мәселелерді тудыруда. Жер қойнауынан алынған қазба байлықтардың орны үңірейіп, жер астында бос кеңістік, қуыстар пайда болуда. Бұл жердің беткі қабатының бұзылуына, ойылып құлауына әкеп соғады. Автокөлік пен өндіріс ошақтарының улы газдары мен түтіндерінен тұмша түзілуде. Тұмша кейде табиғи апаттардың әсерінен де болады. Мысалы, ормандардың өртенуі, жанартаудың атқылауы кезінде ауаға көтерілетін газ көбейіп, атмосферада тұмша түзіледі. Ауадағы зиянды қоспалар жаңбыр суымен араласып, улы жаңбыр болып жерге қайта жауады. Мұның бәрі экологиялық апатқа әкелуі мүмкін.

Жер бетінің ойылуы пайдалы қазбаларды, мұнай, газ, көмір, кен орындарын өндіру аудандарында орын алады. Топырақтың шөгуі және мұнай-газ кен орындарын игеру аймағында құлаудың пайда болуы жиі газ өндірудің жанама әсеріне айналады. Жер астына сарқынды су айдалады, осы жағдай топырақтың пайда болуына себеп болады. Бұл аудандарда ауыл шаруашылығы қызметін мүмкін емес етеді, сондай-ақ оларда адамдардың тұруын қауіпті етеді. https://azh.kz/ru/news/view/5885

Тұмша немесе смог — өнеркөсіп орталықтары мен ірі қалалардың қатты ластанған ауасы, құрамы түтін, тұман және шаңнан тұратын аэрозоль. . Түтін немесе көсіпорынның газ қалдықтары қосылған қалың тұман және шоғырлануы жоғары тозаңдар мен ащы газдардың бүркеніші (тұмансыз) болатын түрлері сараланады. Смог өндірісі жақсы дамыған қалалардың атмосферасында отынды құрғақ айыру кезінде пайда болатын күйенің, күлдің ұсақ бөлшектерінен құралады; ал ылғалды атмосферада сұйық тамшы түрінде кездеседі. Ауа райы құрғақ, ыстық кезде смог сарғыш бүркеніш сияқты болып көрінеді. Атмосферада жиналған смог адамдардың денсаулығына өте қауіпті. Смогтың салдарынан тұрғындар арасында тыныс алу және қан айналысы органдарының аурулары көбейеді

 https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%B1%D0%BC%D1%88%D0%B0

 https://omoro.ru/kartinki-smajliki-raznye-nastroeniya/#1

•  Анықта

•  Конференция