Қауіпсіздік ережесі. Ойыншының тактикалық іс-әрекеті. Дене шынықтыру, 11 сынып, дидактикалық материал.

Дидактикалық материал

Футбол ойыны. Ойнау техникасы

Футбол — (ағылш. foot — аяқ, ball — доп) спорттың командалық ойын түрі. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі[1][2][3][4]. Ойынның негізгі мақсаты қарсылас команданың қақпасына аяқпен немесе басқа да дене мүшелерімен (қолдан басқа) қарсылас команда салған саннан көбірек доп салу болып табылады.

Кіріспе

Футбол — (ағылш. foot — аяқ, ball — доп) спорттың командалық ойын түрі. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі[1][2][3][4]. Ойынның негізгі мақсаты қарсылас команданың қақпасына аяқпен немесе басқа да дене мүшелерімен (қолдан басқа) қарсылас команда салған саннан көбірек доп салу болып табылады.

Матч сипаттамасы

Ойын ұзындығы 100-110 м, ені 64-75 метрлік тіктөртбұрышты алаңда өткізіледі. Биіктігі 2 м 44 см, ұзындығы 7 м 32 см-лік қақпасы бар. Қақпаның сыртына тор керіледі. Футбол добының салмағы 396-453 г, диаметрі 68-71 см. Ойынға 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы, қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын арасында 15 минуттық үзілісі бар, 45 минуттық екі кезеңде өтеді. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды.

Тарихы

Футбол тарихы XII ғасырдан басталады. Алғаш рет Англияда дамыды. Саяхатшы Гастон де Фуа өз заманында футболды бар ынтасымен бақылап, «Ағылшындар футболды ойын деп есептесе, онда төбелесті не дейді?» деп жазып кеткен екен. Футболға қарсылық көрсеткендер болды. Мысалы, шіркеудегі діндарлар, феодалдар футболға тыйым салынуын талап еткен екен. Өйткені, бүгінгі күнге дейін футбол өте қауіпті ойын саналып келеді.

Футболдағы ойын басымдылығы қай команда доппен қалай өнер көрсетуіне байланысты. Қандай да болмасын шабуыл комбинациясының тактикалық қимылы ол доп алып жүру, пас, алдау, ұрымтал орын таңдай білу, қарсыласпен доп үшін күрес, қақпаға доп бағыттауға байланысты. Әр ойыншы қарапайым тактикалық әдістерді игеруі керек және олармен ойын барысында пайдалана білуі керек. Бұл оның басқа да әріптестерімен тіл табысуына керек қасиет.

Тәжірибеде футболшылардың мынандай қасиеттері қаралады:

а) допқа талас кезінде қарсыластарына қарағанда ұрымтал орынды таңдай білуі;

ә) әр түрлі доп беру кезінде дұрыс қабылдау;

б) доппен алдаса және алып жүре білу;

в) өзбетінше тактикалық мақсатты орындау үшін дұрыс кезеңді таңдай білу;

Осылардың барлығын командастарымен тығыз қарым-қатынаспен жүріп орындау керек. Ойын барысында ойыншы дұрыс шешім қабылдау үшін ол өзінің командастарын қай жерде орналасқанын, қарсыластарын доптың қай бағытқа пас берілетінін, жалпы бүкіл ойынды бақылауы керек. Осыған орай ол өзінің байқай алмайтын алаң бөлшектерін жобалап ұға білу керек.

Ойын барысын ұға білу өте қажетті комбинацияларды орындауға қажет. Ойын алаңын байқай алу туғанна болатын қасиет емес, ол біртіндеп оқу-жаттығу кезінде қалыптасады.

«Футбол» ол әдістер күресі, ойыншылар творчествосы, ол қарсыластар және әріптестерінің комбинацияларынан құралған.

Футбол ойыны өте динамикалық және эмоционалды. Ойыншыларға әр түрлі техникалық әдістерді, белгілі тактикалық бағыт беріп қолдану, әріптестерімен түсінісе білу қажет. Әйтпесе бір қателік бүкіл ойын жоспарын бұзады. Алайда осы айтылған қимылдардың барлығын ойыншылар тыныш ойын барысында емес, қиын спорттық күресте орындайды. Ойын барысында ойыншылар психикасына әр түрлі сыртқы және ішкі күштер түседі. Ол күштер техникалық әдістерді қолдауға, тактикалық жоспарды шешуде зор әсер береді. Ондай күштерге ойынның басқаша өтуі, төрешілердің ір әрекеті, жанкүйертер, қолайсыз ауа райы жатады. Осылар ойыншының ойын кезіндегі көңілдің қобалжуын туғызады, ол біртіндеп басқа ойыншыларға қарап бүкіл командаға кері әсерін тигізеді.

Футболдағы комбинациялар өте әр түрлі. Олардың көбісі тәжірибеде дайындалып жалпы тактикалық жаттығуға кірген. Алайда ойындағы қайталанбас жағдайлар ойыншылардың жеке творчествалық инициативасы жаңа-жаңа тактикалық әдістер тудыруда.

IV. Шабуыл тактикасы.

Жеке әрекет – бұл тактикалық құрылыстың сәттілігінің негізі. Оның әсері ойыншының дәл уақытында, рационалды түрде әрекет жасай білуіне байланысты. Тактиканың негізгі әдісі – физикалық дайындыққа байланысты емес, ол ойыншының тактикалық білімінің болуы, әрекеттәң белсенділігіне, алаңда жан табуға, қарсыласты алаңды білуге байланысты. Жеке әрекет доппен, допсыз болуы мүмкін.

Бүл әрекет мақсатқа көздеген және әсерлі болуы керек. Сондықтан орындалатын әрекет, тез және қарсыластан  бұрын болуы  керек. Қандай жағдай болса да қарсыласты шатастыра білу керек, ол үшін әрекетті білдірмей жасау керек. Ол үшін кей әрекет әдістердің тактикаларын білу

керек. Ұшып келе жалқан допты орында тоспай қарсы алдына шығу керек берілістер қатты,тез және жасырынды түрде болуы керек.

Егер әрекет үйлесімді орындалса,әсер болады.Қулық әрекет деп көңіл аударатын және шын әрекеттердін жасыруын айтамыз.Қулықта екі сала бар:көңіл аударатын әрекет,нағыз әрекеттер.

Топтаса жасалатын әрекеттер.Қолданылатын барлық тактикалықәрекеттері 2-3 адамнан тұрады команданың әрекеттілігін територияның қолдану,өзара орналасу және өз ара көмектесу құрайды.Екі ойыншының әрекеттестігі.Әрекеттестіктің екі түрі бар:»Бір де бір шық» және серігіне көмектесу «тосқауыл».»Бір де шық»-әрекеттескен територияға бөлу,дара орналасудан тұрады.Допты беріп қайтадан алу пазициясын алу керек,оны қорғаншының көзі ауған кезде жасау керек.»Бер де шық» әрекеттестігінде мақсатқа көзделген шешім қабылдануы мәжбүр жағыдайлар тууы мүмкін.Егер екі ойыншы қарсыласып,оның бірі доп үшін күрессе,қарсыласы оның серігінің көңілін аударуы керек.Ал өз серігіне допберуге қолайлы жағыдай жасау керек.Егер әрекеттестік алаң ортасында болас,онда оларға диагональді бағытта болу керек.

«Тосқауыл»-бұл әрекет серікке көмектесуден тұрады.Тактикалық белгілер бойынша тосқауыл берілген тапсырманы орындау мақсатына қарай бөлінеді.»Лақтыруға тосқауыл» серікті лақтыруға қарсыласудан босатады.»Кету ұшін тосқауыл» доп ұстаған серігіне қарсыластан қашып құтылуға көмектеседі.»Шығу ұшін тосқауыл» серігіне допты тосуына көмектесу.

Үш ойыншының әрекеттестігі.Үш ойыншының әрекеттестігіне»үш бұрыш»,»үштік»,»кішігірім сегіздік»,»айқаса шығу»,»екіленген тосқауыл» жатады.»Үш бұрыш»-әрекеттестікте үш ойыншы үш бұрыш түрінде тұрады.Ол ауысумен немесе ауысусыз орындалады.Егер олар шегінсе добы бар ойыншы озіне мкөмек сұрап,допты серігіне беру керек.

«Үштік»-«енгізу» және «қиысу» тосқауылына негізделген әрекеттестік. Бұл тәсіл берік қамқорлық жасайтын қорғаушының саны бірдей болғанда қолданылады.»Кішкене сегіздік» – бұл әрекеттестікке ойыншылардың журу жолы 8 санын еске тусіреді. Коп қайталаулардың  нәтижесінде қорғаншылар тосқауылға түседі. » Қиылыс шығу» –

» қайшыласу» тосқауылға  негізделген әрекеттестік. Әрекеттестіктің басында ойыншылар » үшбұрыш» жасайды. Екі ойыншы үшбұрышының негізін қалап, 3-ші ойыншының алдын қояды. Нәтижесінде үшіншіге қорғаушы соқтығысады, содан олар шабуыл жасай алады.

      Командамен жасалатын әрекет. Командалық   әрекет жәй және әсерлі комбинациядан тұрады. Баскетболда шабуылдың екі түрлі топтаса жасалу әрекеті бар: екпіндікпен шабуылдау,позициямен шабуылдау.

Екпіндікпен шабуылдың екі түрі бар: «шапшаң жару» және «энеолондап жару». Бағытталған шабуыл. Бұл шабуылда екі жүйе бар:»ортрдағы ойыншы арқылы» немесе «ортадағы ойыншысыз». Әрқайсысының өз нұсқаулары бар. Ортадағы ойыншы арқылы бағытты шабуылдық негізгі жүйесі. Ол ортадағы ойыншының, қызметін атқаратын ойыншылар. Санына қарай неше түрлі нұсқалары бар. Ортадағы ойыншы бойы ұзын болғандықтан қарсыластарына қауіпті. Оның міндеті көбіне соңғы сәтте алып шабуыл жасау болады. Ол үшін ол еркін қалдыру команда ойыншылары шашылып тұру керек, сонда қарсыластардың көңілі бөлінеді. Шабуыл тек ортадағы немесе басқа да ойыншылар арқылы жасалу мүмкін. Ортадағы қарсыластардың көңілін бөліп серіктестеріне көмектесе алады.

«Ортадағы ойыншысыз шабуыл» – бұл шабуыл ортада нақты ойыншы болған жағдайда қолданылады.

                                         Қорғау тактикасы.

     Жеңістің ең басты шарты – қарсылас шабуылшымен сәтті жасалған күрес. Өз кәрзеңкесіне еш доп жолатпай жеңуге болады. Қорғаныстағы команда әрекеті шабуылға жауап болып табылады.

Тапсырманы орындау үшін команда тек өз кәрзеңкесін қорғап қоймай шабуыл да жасау керек. Қорғаныс әрқашан екі қызмет атқару керек: бұзу және құру, шабуыл жасауға мүмкіндік құру.

Жеке әрекет. Әр ойыншының дұрыс шешім қабылдауы және оны жасау команданың сәтті әрекетін қамьамасыз етеді. Қорғаушының қандай да бір қатесі қарсыласқа пайда әкеледі, команданың әрекеттерініңұйымсыздығын көрсетеді. Қорғаныстағы әрекеттердің сәттілігі тек техникалық ұсталыққа емес, сенімді және ойынға да байланысты. Жеке әрекеттердің негізгі тапсырмалары төмендегідей:

1.Қорғаныштағыға допты еркін бермеу.

2.Егер қорғаныштағы допты алса, оның әрекеттерін лезде «байлау».

3.Допты тартып алуға әрекет жасау.

4.Бар күшпен шабуылшыға кәрзеңкегк доп салдырмау, қарсы тұру.

Ойыншыны ұстау демек доп басқа команда да болғанда оған қамқорлық жасау. Қорғауындағының жананда үнемі болу қажет.

Бағыт таңдау – қорғаушының сәтті әрекеттерінің шешуші факторы. Допсыз ойыншыны қорғау астына алу. Қорғаушының ең басты міндеті өз қорғаны астындағы ойыншыға допты алуға мүмкіндік беру.Ал егер оған  доп келе жатса, допты қағып алу керек. Ойыншыны ұстау екі түрлі болады: ойыншыны және допты ұстау. Қорғаушы қарсыласы допты алған соң күреске түседі. Ал екіншісінде ойыншы допты алмай тұрып қорғаушы онымен күреседі. Допты алатын ойыншының жанынан, алдынан келіп допты алуға мүмкіндік бермейді.

Қорғаушының добы бар ойыншыға қарсы әрекет. Добы бар ойыншыны қорғай отырып қорғаушы әрқашан белгілеп, нақты әрекеттер жасауы мүмкін. Сәтті нәтиже қорғау астындағы ойыншының дайындығына алаңға байланысты. Добы бар ойыншыға әрекет жасауға алдымен оны тоқтатып, содан кейін күресу керек.

      Топтасу әрекеттесу. Қорғаныста 2-3 ойыншы арқылы орындалуы мүмкін. Бұл әрекет барлық ойыншылар қорғанысқа енгенде немесе қорғаушы қате жасағанда орындалады.

Екі ойыншының әрекеттестігі бір-біріне көмектесуге бағытталған, оған сақтану, тайып кету, қайта қосылу жатады. Үш ойыншының әрекеттестігі. Бұл әрекеттестік «үштікке», «сегіздікке», «айқаса шығуға» қарсы орындалады. «Үштікке» қарсы шыға отырып 1-ші беріліс жасау мүмкіншілігін қарау керек, ол үшін берілісті алуға дайындалып жатқан қарсыластан бұрын әрекет жасау керек.

Командалық әрекет. Команда түгелімен қорғауға қатыса алса, олар төмендегі қорғауларды қолдана алады: байытылған қорганыс, жылжымалы қорғаныс, аралас қорғаныс.

Байытылған қорғаныс — команданың қорғаған қалқанына жақын жерде орындалады. Ойыншылардың 2-3 жолы болып тұрады. Командалық әрекеттер жеке және зоналық жүйені үйлестіре отырып ұйымдастырады.

Жеке қорғаныс – бұл әрекетте ұйымдастырғанда әр ойыншы қарсылас командадан өзі қамқоршылық жасайтын ойыншы алады. Бұл жерде ойыншылардың үнемі кестесі болмайды. Допты жоғалтқанда барлық ойыншылар өз қалұанына қайтып келеді.

Жеке қорғаныстың жағымды жақтары:

— ойыншылардың бойларына,жылдамдықтарына,жеке қабілеттері не орналастыруға болады.Ол ойыншыларға қарсыластарына шабуыл жасауға қолайлы жағыдай жасайды.

— универсиядалық.Ол барлық шабуыл жүйелеріне қарсы орындалады.

— Күресте белсенділік ұйымдастыру мүмкіндігі және сәтті өз ара көмектесу ұйымдастыру.

— ойыншылардың тез орындау мүмкіншілігі және командалық әрекеттерді шапшаң ұйымдастыру.

Ұнамсыз жағынан қиыншылықтар,энергияаның көп жұмсалуы,қарсыластарды бақылауда қысым болуы және алданып қалу жатады.

Зоналық қоғаныс.Бұл қорғаныс ұйым дастыру әрекетіне териториялық жүйе негіз болады.Әр ойыншы алңнын белгілі бөлігін қорғауы керек.Ол жерлер кәрзенкеге жақын және орналасуы ойыншының практикалық мүмкіншілігіне бағыт болады.Қорғанудың бұл жүйесі тек ойыншылардың сөздеріне тиісті орындарында тұрған және өз жерлерінде белсенді түрде әрекет еткенде әсерлі болады жылжымалы қорғанысының ең белсенді және әсерлі түрі

Қорытынды

Әр түрлі қимылдарды түрлі қарқында,бағытта,түрлі жылдамдықпен орындай отырып,адамағза жүйесінде және ішкі қүрылыстарына жақсы әскр алады.

Адам ойын түрдісі кезінде жоғары эмоциялды жүктеме және үлкен қуанышқа болініп,қанағат алады.Дене тәрбиесі жүйесінде баскетбол ойынының маңызы зор

Балалар және үлкендер қажетті дағдыларды имене отырып,өз бетінше үнемі дене шынықтыруды жктілдіруге,ден саулықты сақтауға,көңіл күйін котеруге және ұзақ өмір сүруге мүмкіндік бар.Баскетбол ойынымен балалар 9-10 жасынан бастап айналысуына болады.

Орталық Американың ежелгі халықтарының доп ойынының көрінісі салынған суреті тапқаннан кейін белгілі болады.

1938 жылдан бастап әйелдер 1-шілігі өте бастады.Италия командасы 1-ші чемпионы атанды қазір Европа чемпионаты 2 жылда 1 рет өткізіліп тұр.

1950 жылы ерлер арасында әлем 1-шілігі өткен,1953 жылдан бері әйелдер арасында өткізіліп келеді.Ерлер арасында әлем біріншілігінің 1-ші жеңімпаздары Аргентинаал әйелдер арасында АҚШ құрамалары ьолды.Қазіргі кезде әлем 1-шілігі 4 жылда 1 рет өткізіледі.

1936 жылы Берлинде өткізілген Олимпиядалық ойындарда ерлер арасында АҚШ құрамасы чемпион атанды.

1976ж Монреалда әйелдер арасында КСРО құрама командасы чемпион атанды.