file loc phone login_m arrow_left arrow_right author ca cat compl coms del down fav fav_del fav_m fav_m_del fb gp left like login mail od reply right search sort sort_down sort_m sort_up tw up view vk ya

Қауіпсіздік ережесі. Спринттік жүгіруді жетілдіру. Дене шынықтыру, 9 сынып, дидактикалық материал.


Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасының орындалуы

Қысқа қашықтыққа жүгіру арақашықтықтарына кірістіріледі: 60 метр, 100 метр, 200 метр, 400 метр жүгірулер. Англияда, АҚШ-та, Австралияда және кейбір басқа елдерде қысқа қашықтықтар бойынша жүгіру жарыстары 60 метр, 100 метр, 220 метр, 440 метр ярд қашықтықтарға жүргізіледі. Міне осылай метрлік және ярдты қашықтықтарға уақытқа жүгіру ерекшелігі былай көрінеді: 100 ярд - 91,44 метр; 100 метр - 109, 36 ярд (+0,9 с.); 220 ярд - 201,17 метр; 200 метр- 218,72 ярд (-0,1 с); 440 ярд - 402, 34 метр; 400 метр - 437,44 ярд (-0,3 с.). Егер спортшы 9,2 сек. 100 ярд жүгіріп өтсе, онда 100 метр жүгіруде оның нәтижесін қайта есептеу шамамен 10,1 сек. тең болады. Қысқа қашықтыққа жүгіру тарихы ерте заманғы Олимпиадалық ойындардан басталады. Стадияға (192,27 метр) және екі стадияға жүгіру гректерде үлкен танымалдыққа ие болды. Ежелгі атлеттер тек қана жоғары және төменгі сөрені пайдаланды, сонымен қатар сөреде тастан немесе мәрмардан жасалған сөрелік тіреулерді пайдаланды. Америкада жеңіл атлетиканың пайда болуының бірінші жылдары ат жарыстарындағы сөре секілді сөрелік жүрісті пайдаланды. Содан кейін спортшы бір аяғын артқа қалдырып және сәл алға қарай еңкейіп, жоғары сөрелік қалыпты пайдаланды. Біздің заманымыздың І Олимпиадаларында Т.Перк алғашқы рет ресми жарыстарда төменгі сөре қалпын көрсетті, содан кейін тіпті оны 1887 жылы танымал американдық жаттықтырушы Мерфи және алғаш рет оның отандасы Шеррилломның көмегімен ұсынылды. Олар сөрені топыраққа қазылған кішкентай шұңқырдан бастады. ХХ ғасырдың 30-ыншы жылдары пайда болған сөрелік тіреуіштер төменгі сөренің техникасын жетілдіруге көмектесті. Қысқа қашықтыққа жүгіру жеңіл атлетиканың басқа түрлеріне қарағанда ерте кезден-ақ әйелдер үшін де қол жетімді екендігі мойындалды. 1928 жылы Олимпиадалық ойындардың бағдарламасына еңгізілді. Қазіргі уақытта көптеген жаттықтырушылар қысқа қашықтықтарға жүгірудің техникасы аса жеке және белгілі бір биомеханикалық сипаттамаларға қарамастан спортшының нақты ерекшеліктеріне, ал сонымен қатар онымен қол жеткізетін қуаттылық пен жылдамдық деңгейіне байланысты екендігіне көз жеткізді. Бұл әрине техникалық барлық элементтер үшін жалпыға бірдей екенін естен шығармайды, оны тиісті деңгейде жетілдірумен бұл жаттығу түрін қазіргі заманға дейін жеткізді.

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын талдау үшін мыналарды шарты түрде бөледі:

- сөрелік қалып;

- сөрелік жылдамдық;

- қашықтық бойынша жүгіру;

- мәреге жету.

Сөрелік қалып. Жарыс ережесіне сәйкес қысқа қашықтыққа жүгіруде бұл кезде сөрелік станоктар пайдаланып, төменгі сөре қолданылады (14 сурет).

14 сурет. Сөре сәтінің станогы және тіреуіштер

Сөрелік қалыптардың орналасуы қатаң және спортшының кәсібилігіне және оның дене дайындығына байланысты. Тәжірибиеде төменгі сөреде тіректердің орналасуы бойынша төрт түрі пайдаланылады:

1) қарапайым;

2) созылған;

3) жақындатылған

4) тар.

Қарапайым сөре сәті кезінде сөре сызығынан бірінші тірекке дейін қашықтық 1,5 -2 табандар, бірінші тіректен екіншісіне дейін қашықтық тап осындай болады. Бастапқы жаттығушы спортшылар үшін жіліншек ұзындығы бойынша орналасуын, яғни бірінші тіректерге дейін немесе бірінші тіректен екіншісіне дейін пайдалануға рұқсат етіледі. Созылған сөрелік қалып кезінде сөре сызығынан бірінші тірекке дейін 2 табаннан 3 табанға дейін, бірінші тіректен екіншісіне дейін 1,5 табаннан 2 табанға дейін үлкейтіледі (15 сурет).

а – қарапайым сөре үшін; б – созылыңқы сөре үшін; в – жақындатылған сөре. «Дайындал!» командасымен спортшы аяқ табанымен тіреуішке тірейді, қолдарын сөре жолағына және бір тізесін жерге тірейді, яғни, бес негізді түрге келеді. Бас пен дене бір қалыпты, арқа тік немесе сәл бүгіңкі, қолымызды шынтақпен қоса тік және иық көлемінен сәл кеңірек немесе екі есе кең қоямыз. Жанарымызды сөре жолағынан 1 метрге алға тігеміз. Қолымызды жерге бас және сұқ саусағымызбен параллель тірейміз. Аяғымыздың ұшы жерге тірелетіндей етіп табанымызды тіреуішке орналастырамыз (16 сурет. а).

«Назар аудар!» командасы бойынша жүгіруші тізесін алу арқылы жамбасын көтереді. Қалыпты жағдайда жамбастың көтерілу биіктігі иық деңгейінен 7-15 см. биік болады. Иық сөре сызығынан шамалы алға шығады. Жүгіруші қолдарына және тіреуішке тіреледі. Маңыздысы басталу бұйрығына дейін спортшы тіреуішке барынша мықты тірелуін қадағалау қажет.

Бұл жағдайда аяқ тізесінің дұрыс бүгілуі маңызды болып табылады. Бел мен тіреуіш тізе арасындағы бұрыш 92-105° болуы қажет. Дене мен алдыңғы тұрған аяқ арасындағы бұрыш 19-23° құрайды. Бұл бұрыштардың мағынасын төменгі сөрені меңгерген кезде, соның ішінде бастапқы қалыпын транспортир арқылы өлшеуге болады (16 сурет. б). Жүгірер алдында спортшы сабырлы және жинақы болуы керек. Яғни, жинаулы серпімді қалыпында болуы керек, аз уақыт аралығында жүгірісті бастауға дайын болуы керек, өйіткені «Назар аудар!» мен «Алға!» командаларының арасындағы уақыт ережеде жоқ, ол уақыт тікелей төрешіге байланысты. Жалпы жағдайда қолдар еркін қимылдайды, бірақ кейбір жаттықтырушылар қолдарды сермеуді бірқалыпты және аяқтың көтерілу деңгейінен биік көтергенді қалайды. Бұл спортшының жүгіретін арақашықтықтың басын үдемелі түрде бастау үшін істеледі. Жоғарғы деңгейдегі спортшылардың тіреуіштен итерілу кезіндегі жасайтын бұрыш 42-50° құрайды. Сөре дыбысын естіген бойда (пистолеттен ату, дауыстай бұйрық) спортшы алға қарай қимылын бастайды, ол үшін бір уақытта қол және аяғымен бірдей итеріледі. Аяқпен итерілу үшін тіреуіштерді пайдаланады. Ары қарай қол-аяқтарын сермеу арқылы қозғалысын жалғастырады (17 сурет).

Бірінші адымдар кезінде итерілуші аяқ пен тіреуші аяқ арасындағы бұрыш 90° болады. Бұл жалпы орталық массаның төмен деңгейде болуын қамтамасыз етеді және итерілуші аяқтың жылдамдық бағытына жақындатуға мүмкіндік береді. Жас жүгірушілерге бейнелі түрде салыстыруға болады, мысалы спортшы арбашаны итеріп жатыр деп ойлайық. Итеретін жол қаншалықты тік болса, жылдамдық алу үшін соншалықты көп күш жұмсаймыз. Бұл жағдайда арбаша – спортшының денесі, ал аяқ – итерушілер. Сөре уақытында бас пен дененің дұрыс қойылмауы алда жасайтын қимылдар кезінде қателіктерге әкелуі мүмкін екенін ұмытпау керек. Бастың тым төмен түсіп тұруы және жамбастың керісінше тым биіктеп кетуі спортшыға түзелуге мүмкіндік бермеуі мүмкін және сүрінуге әкеліп соғуы мҥмкін. Ал бастың тым жоғары, жамбастың тым төмен түсуі спортшының ерте тіктелуіне, сол себепті алғашқы жылдамдығынан айырылуына әкеледі. Алғашқы үдемелі жылдамдық. Алғашқы үдемелі жылдамдық жүгірушінің мүмкіндігіне байланысты 15-30 метрге созылады. Басты мақсаты – барынша үлкен жылдамдық алу. Бастапқы адымдардың дұрыс орындалуы дұрыс итерілуден және жүгірушінің қозғалыс жылдамдығына байланысты. Бастапқы адымдарын еңкею арқылы, келесі адымдарында (6-7-ші) денесін көтереді. Алғашқы үдемелі жылдамдық алу кезінде денені бірден тік көтермей, біртіндеп бірқалыпты көтеру жақсы алғашқы үдемелі жылдамдық алуға мҥмкіндік береді. Бастапқыда итеруші және сермеуші аяқтардың арасында 90° болуы инерция туғызып, жылдамдық бағытын жоғары емес, алға жұмсайды. Алғашқы адымдарында спортшы сермеуші аяғын төмен-артқа қалыпында қозғайды, сол себепті денесі алға жылжиды. Бұл қимылдар қаншалықты тез орындалса, соншалықты жылдамдық тез алынады. Алғашқы адымын барынша тез және мықты жасау керек. Дененің көлбеу орналасуына байланысты алғашқы адымның ұзындығы 100-130 см. құрайды. Өз еркіңмен адым ұзындығын азайтып керек емес, өйткені бұл жылдамдықты азайтады. Алғашқы адымда жүгірушінің жалпы орталық массасы алдыңғы тіреу нүктесіне орналасады, соның әсерінен тиімді итерілу бұрышы пайда болады және горизонталь жылдамдықты арттырады. Осы уақытта арақашықтыққа жүгіру кезіндегідей дене тіктеледі. Жылдамдық артқан сайын үдеу азаяды. Яғни, 25-30 метрден соң үдеу азаяды, сол уақытта спортшының максималды жылдамдығының 90-95% құрайды. Алғашқы үдемелі жылдамдық пен қашықтыққа жүгірудің арасында көп айырмашылық жоқ екенін айту керек.

Сөренің қарқынды жүгіру жылдамдығы жоғары дәрежеде қадамдардың ұзындығын ұзарту есебінен және төменгі дәрежеде қадамдар жиілігінің есебінен жоғарылайды. Қадамдар ұзындығының шамадан тыс жоғарылауын болдырмау қажет. Бұл жағдайда секірулер мен жүгіріс орын алады және жүгіріс қозғалыстарының ырғағы бұзылысы пайда болады. Тек қана қадамдар ұзындығы мен жиілігін ұтымды пайдалануы жүгірушіге жүгірудің ең жоғары жылдамдығын алуға және жүгіру қозғалысының тиімді ырғағына ие болуға көмектеседі. Қысқа қашықтыққа жүгіруде аяқ ұшына тіке қойылады және тіпті табанға, әсіресе сөре сәтінің қарқынында түспейді. Аяқты жерге тез тіреп итеру жүгіру жылдамдығын жоғарлату үшін маңызды мағынаға ие. Сөре сәтінің қарқынында қолдарды алға–артқа қарай ширақ қимыл орындау қажет, сонымен қатар үлкен амплитудамен аяқтарды үлкен серпумен қозғалыстарды орындауға мәжбүр ету қажет. Табанда қашықтыққа жүгіруге қарағанда бірнеше кеңірек, шамамен бірінші қадамдарда иық деңгейінде қойылады, содан кейін аяқтардың қалпы бір сызыққа жақындатылады. Бірінші қадамдарда табанның шамадан тыс кең қойылысы жанына итермелеу тиімділігін төмендетіп дененің теңселуіне әкеледі, себебі итермелеу күшінің векторы бұрышымен жалпы орталық масса әсер етеді. Егер сызықтар бойынша сөре сәтінен бұл жүгіру қашықтықтың шамамен 12-15 метрінде аяқталады. Қашықтық бойынша жүгіру. Қашықтықтар бойынша жүгіру кезінде еңіске тіке қатынасы 10-15° құрайды. Жүгіруде еңіс өзгереді: итермелеу кезінде иықтар аздап қана артқа қарай апарылады, осылай еңіске төмендетіп, ұшу фазасында еңіс жоғарылайды. Табандар бір сызық бойынша қойылады. Аяқ жамбас буыны нүктесінің сызбасынан табанның алшақ нүктесіне дейін 33-43 см. қашықтықта табанның алдыңғы бөлігінен бастап серпімді қойылады. Тежелу фазасында жамбас пен тізе буындарында және жіліншек табан буындарында бүгілу болады, сонымен бірге кәсіби спортшыларда табанға толықтай түсуі болмайды. Тізе буындарында бүгілу бұрышы ең үлкен тежелу сәтінде 140-148° жетеді. Итермелеу фазасында жүгіруші күшімен алға-жоғары қарай серпімелі аяқты шығарады және де итермелі аяқтың тік ұсталуы серпімелі аяқтың саны жеткілікті түрде жоғары көтерілген сәтінде болады. Итермелеу тірейтін аяқты түзетумен аяқталады. Көзбен шолып байқау кезінде жерден аяқты алу тік ұсталған аяқ кезінде жүзеге асырылады, бірақ баяулатылған жылдамдықпен киноға түсіру кадрларын қарастыру кезінде жерден аяқты алу сәтінде тізе буындарын бүгу бұрышы 162-173° жететіндігі көрінетінін біз көреміз, яғни жерден аяқты алу тік ұсталған емес, ол аяқтың бүгілісте болатынын көрсетеді. Бұл жүгіру жылдамдығы жеткілікті түрде жоғары болған кезде қысқа қашықтық бойынша жүгіруде байқалады.

Ұшу фазасында сандардың белсенді, өте жылдам жерге қойылуы жүреді. Итермелеуден кейін аяқтың екпін күші бойынша бірнеше артқа жоғары қарай қозғалады, серпімелі аяқтың санын жылдам алу жиілігін табан буынын бөксеге жақындатып, жоғары қарай қозғалуға мәжбүр етеді. Серпімелі аяқтың санын алға шығарудан кейін жіліншек алға-төмен қарай қозғалады және «жинақтауыш» қозғалыспен аяқ табанның алдыңғы бөлігіне берік қойылады. Қысқа қашықтыққа жүгіруден табанның тік қашықтық бойынша тік-алға қарай қойылады, табанның сыртқа қарай артық бұрылысы итермелеуді нашарлатады. Жүгіруде оң және сол аяқтармен қадамдардың ұзындығы көбіне бірдей емес. Қысқа қашықтықта керісінше қадамның тік ұзындығына, ал сонымен қатар ырғақты жүгіру мен бірқалыпты жылдамдыққа жету өте маңызды. Қысқа қашықтықта қолдардың қозғалысы өте жылдам болады. Қолдар шынтақ буындарында шамамен 90° бұрышымен бүгіледі. Қолдар әртүрлі қозғалады: алға қарай қозғалысы кезінде - қол бірнешеге ішке қарай қозғалады, артқа қарай қозғалысы кезінде – аздап сыртқа қарай қозғалады. Жанына қарай көп екпіндеумен қолдардың қозғалысын орындауға болмайды, себебі дененің теңселуіне әкеледі. Қолдармен тез қозғалыстар иықтардың көтерілісін болдырмауы қажет – бұл артық кернеудің бірінші белгілері болып табылады. Жүгірудегі бөгеліп қалушылық, жүгіру техникасындағы бұзылыс жүгірушінің жұмыста осы сәтте қатыспайтын бұлшықет топтарын босаңсыта білмеуінен болады. Кез-келген жағдайда жеңіл, бос, артық қозғалыссыз және кернеусіз жүгіруге үйрену қажет. Аяқтармен және қолдармен қозғалыстың жиілігі өзара байланысты және кейде жүгірушіге жүгіру жылдамдығын ұстау үшін жиі және белсенді түрде қолдармен жұмыс жасаған жеткілікті. Мәреге жету. Максималды жылдамдықты қашықтықтың соңына дейін сақтау мүмкін емес. Шамамен мәреге дейін 20-15 метр қалғанда 30-80 % әдетте төмендейді. Мәреге жету мәні қашықтық соңына дейін максималды жылдамдықты ұстауға немесе оған жағымсыз факторлардың әсер етуін төмендетуге тырысуға негіздейді. Шаршай бастаған кезде итермелеуге қатысатын бұлшықет күштері төмендейді, жүгіру қадамының ұзындығы кемиді, ал демек жылдамдық түседі. Жылдамдықты ұстау үшін жүгіру қадамының жиілігін жоғарлату қажет, ал оны жоғарыда айтылғандай қолданылатын қозғалыс есебімен жасауға болады. Қашықтыққа жүгіру жүгірушінің мәре қақпағынан, яғни мәренің сызығы арқылы өтетін жолдағы тік жазықтықты аттағанда аяқталады.

Оны жылдам аттау үшін, соңғы адымда жүгірушілер қолдарды артқа қарай сермеумен, дененің қатты еңісін жасайды. Бұл тәсілді «кеудемен лақтырыс» деп атайды ( 18 сурет).

Басқа да тәсіл пайдаланылады, онда жүгіруші алға қарай еңкейіп, біруақытта жанымен мәрелік кішкене лентаны иығымен жанау үшін бұрылады. Осы екі тәсіл тәжірибие жүзінде бірдей. Олар жүгіру жылдамдығын жоғарлатпайды, ал жүгірушінің лентаға жанасуын жылдамдатады. Ол мынадай кезде маңызды, яғни бірнеше жүгіруші бірге мәреге жетуде және жеңісті тек қана осындай қозғалыспен алуға болады. Фотофиниш өте техникалық мәреге жетуге ие болатын жүгірушіні анықтайды. Бірінші 300 метр жүгіру техникасы қысқа қашықтыққа жүгіру техникасынан елеулі түрде ерекшеленбейді. Соңғы 100 метр жүгіру техникасында ұлғаймалы шаршауында көрінеді: итеру қуаттылығы қатты қысқарады, қозғалыс жиілігі төмендейді және қадамның ұзындығы қысқарады және соның арқасында жүгіру жылдамдығы түседі. Осы сәтте жүгіру жылдамдығын ұстау үшін қолданылатын қозғалыс жылдамдығын және жүгірушінің өзінің ерікті күштерін жоғарлату есебінен ұстауға болады. Мұнда маңызды мағынаны психикалық даярлығы ішкі және сыртқы ортаның (қарсыластар, трибуна шуы, бұлшықет кернеуі, түйісулер және т.с.с.) әсерінен «мән бермеу» шеберлігі алады. Жүгірушіге барлық негативті сәттерде шыдамау маңызды емес, оларды байқамай, қажетті сәтте «мән бермеуге» үйрену қажет. Бқл жүгірушіге шаршау сәтінде өте жеңіл, босаңсып жүгіруге мүмкіндік береді.



Толық нұсқасын 27 секундтан кейін жүктей аласыз!!!


Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇



Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру

Соңғы жаңалықтар:
» Freedom bank-те керемет акция! 1000 ₸ кэшбек сыйлайды
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
Пікір жазу