Жүгіру, секіру реттілігі. Дене шынықтыру, 6 сынып, дидактикалық материал. 6 сабақ.

Дидактикалық материал 6 сынып

Жеңіл атлетика

• Дене шынықтыру және спортпен шұғылданған кезде табаны резина аяқ киім қию керек.
• Қысқа қашықтықтарда тек қана өз жолымен жүгіру қажет. Жүгіріп келе жатып кілт тоқтауға болмайды.
• Ойлы-қырлы жерлерде кездескен кедергілерден (тас, құлаған ағаш, бұта, төмпешік т.б.) аспай-саспай өтуді есте сақтаған жөн.
• Жүгіру, секіру, лақтыру алаңдарын көлденең кесіп өтуге рұқсат етілмейді.
• Тырма мен күректі сабақ өтетін жерде қалдыруға болмайды. Тырма, күректі т.б. жабдықтардың үшкір жағын (жүзін) қаратып қоюға болмайды.
• Спорт құралдарын (граната, диск, найза т.б) лақтырғанда, лақтыру бағытында адамның болмауын қарап, бақылап алу қажет.
• Ұзындыққа , биіктікке секірер алдында шұңқырдағы құмды майдалап, қопсытып алу керек.
• Лақтырушының оң жағында тұруға, құралдарды рұқсатсыз алуға болмайды.
• Лақтырған ядроны қағып алуға болмайды және ядроны лақтырар кезде жерге түсіріп алудан сақтану керек.
• Жауын-шашында күндері лақтыратын құрал-жабдықтарды мұқият сүртіп, құрғатқаннан кейін пайдалану керек.

Жүгіру түрлері мен орындалу техникасы.

Жүру мен жүгірудің негізгі əдістері.

 Дене тəрбие жүйесінде жеңіл атлетика ең маңызды құралдардың бірі болып табылады. Жеңіл атлетиканың элементтері енбген спорт түрлері жоқ десе де болады.

Жүрудің, жүгірудің алуан түрлерін, секірулер мен лақтыруларды қамтитын жеңіл атлетика көп құрал жабдықтарды қажет етпейді. Сондықтан да онымен айналысуға мүмкіндіктер көп.

 Жүру – адамның орнынан қозғалуының негізгі əдісі. Балалық шақтан əдеттегі жүріске мейлінше тиімді дағдыны қалыптастыра отырып, оны үздіксіз жетілдіру керек.

 Жүру – егер таза ауада өткізілетін болса, онда ол жүрек-тамыр аппаратын жақсартатын жəне барлық тіршілік функцияларын жақсартатын дене жаттығуларының ең қолайлы түрлерінің бірі болып табылады. Сонымен қатар жүрумен шұғылданған кезде шұғылданушылардың күш-қабілеттеріне сəйкес денеге түсетін ауырлықтарды реттеп отыруға мүмкіндік бар. Жүруді спорт алаңында дене жаттығуы ретінде, сонымен қатар серуен кезінде де шынығу мақсатында қолданған жөн. Емін-еркін, кең адымдап, қолды сілтеп жəне мүсінді жақсы ұстап (бүкіреймей, денені қатайтпай дұрыс ұстап, иықты сəл ғана көтеріп, басты тура ұстап, аяғының астына қарамай) орындау қажет. Мүсінді дұрыс ұстау оқушылар үшін өте маңызды, өйткені бұл қалыпты тыныс алу жəне қан айналымы үшін қолайлы жағдайды едəуір дəрежеде қамтамасыз етеді.

 Үлкендерге қарағанда жастардың иықты кең жазып жүруге көбірек көңіл бөлгендері жөн. Жүрген кезде адым кең əрі жұмсақ басылуы қажет. Бұл үшін аяқты жерге өкшемен қою жəне сонымен бірге тізеден бүгу қажет. Аяқ өкшеден кейін бүкіл табанға басылады жəне содан кейін аяқтың ұшын баса отырып, аяқтың барлық буындарын жаза отырып итеріледі. Аяқты басу тура болуы немесе олар сыртқа қарай шығыңқы болуы мүмкін

 Аяқтың табанын қалыптан тыс сыртқа шығыңқы басу жəне «қисық» басу кемшіліктің бірі болып табылады. Сондықтан бұған немқұрайлы қарамау керек. Дененің қозғалу бағытына көлденең теңселуі немесе аяқтың ұшымен тым жоғары көтеріліп жүру тиімсіз, яғни бұл дұрыс жүрмеу болып табылады. Жүру кезінде қол иықтан жəне шынтақ буындарынан барынша бос

ұсталады. Жұмсақ, ырғақты жүруді қамтамасыз ету үшін бір қол шынтақ буындарынан сəл иіліп, алға, ішке қарай кең, еркін сілтеледі, ал екінші қол бұл кезде шынтақ буындарынан жазылып, кейін қарай сілтеледі. Алға қарай əр жақтағы аяқ пен қол бірге шығарылады.

 Жүрудің негізгі қарқынын – бір минутта 100, 120, 130 қадам жүруді меңгеру керек. Егер жүріс дене жаттығуы мақсатында қолданылатын болса, онда тез қарқынмен жүруді бір минутта 130-150 қадамға дейін жеткізу керек. Бірақ жүруді демалу мақсаты үшін де пайдалануға болады жəне бұл керек те, мұндай жағдайда қысқа адымдап, бір минутта 80 қадамнан 110 қадамға дейін жүруге көбірек көңіл аударылады.

 Əр адам негізгі қарқынмен жүргендегі өз адымдарының орташа ұзындығын білулері керек. Осы мақсатта, серуендеп жүргенде өз адымының ұзындығын анықтауға көмектесетін арнаулы тапсырмаларды орындау керек. Мысалы, бір минутта 100 рет адымдап жүру қарқынымен 1 км жер жүріп, өз жүрісінің орташа қашықтығын анықтайды. Ол үшін тапсырма ретінде берілген бір километр жерді неше рет адымдап жүргенін санап шығуы керек.

 Жүрудің бірнеше тəсілі бар екендігі баршаға мəлім. Əдеттегі жүрістен өзгеше, еңкейе басып жүруді де қолдану қажет. Еңкейе басып жүрудің жай жүрістен шапшаңдығы жағынан артықшылықтары бар. Ол неғұрлым үлкен адымдап жүру, денені аздап алға қарай еңкейтіп ұстау жəне табанды мейлінше тіке басу.

 Тірелетін аяқ итерілген кезде толық жазылуы қажет. Жүрістің бұл түрін бос топырақты жермен жүрген кезде орындау қажет жəне тауға көтерілген кезде өмірге қажетті дағды ретінде пайдалануға болады.

 Күнделікті қарапайым жүріспен жəне жүрелеп жүрумен қатар, мейлінше тез жүрудің əдісін спорттық адымдап жүру əдісін үйрену керек. Жұмыс практикасы 12-13 жастан бастап осы əдісін ер балалар қызыға жəне ойдағыдай меңгере бастайтынын көрсетіп жүр.

 Спорттық жүріске үйренуді мейлінше кең адымдап, əдеттегідей жүруден бастау керек, алайда ол кезде жүрудің біркелкі болуын сақтап отырған жөн. Мұнда мейлінше кең адымдап жүруге болады. Қолды артқа қарай қатты сілтеу арқылы қолдың тура сілтеніп жұмыс істеуі жəне аяқ табанын тура басу, жамбастың алдыңғы, артқы бағытқа кеңінен жұмыс істеуіне себепші болады, ал – бұл адымдап жүрудің кепілі. Сонымен қатар тура сызықпен жүруді əдістемелік тəсіл ретінде қолдану пайдалы болмақ. Бұл кезде аяқтың табанын сызыққа тура қою керек жəне жерден аяқ өкшесін ажыратқан (алған) кезде, артта тұрған аяқтың ұшын сыртқа қарай беріп, табанын жерден итеріп, көтеріп аларда ажыратады.

 Мынау есте болсын: ылғи бірқалыпты жүру, яғни ұзақ уақыт бойы бір қарқынмен орындалатын жүрістің белгілі бір түрін қолдану керек, қалыптан артық шаршатады. Сондықтан кейде 8-10 км. қашықтыққа қала сыртына серуенге шыққанда жүріс қарқынын өзгертіп отыру керек, сонымен бірге жүрудің түрлерін де біраз өзгертіп отырған жөн болды.

 Айтқандай спорттық тəсілмен жүру, техникалық жағынан алып қарасақ, жай жүрістен көптеген айырмашылығы бар. Спорттық жүрістің жылдамдығы жоғары жəне аяқтың жермен байланысы сақталмаса, онда спорт ережесі бұзылады деп есептелінеді де, екі рет ескертуден кейін спортшы сайыстан шығарылатыны естерінде болсын.

 Жеңіл атлетикалық жаттығулардың ішінде жүгірулер үлкен маңызға ие. Жеңіл атлеикасыз, оның ішінде жүгірусіз бірде-бір спорт түрі жоқ десе де болады. Жүру мен жүгіру – күнделікті өмірде кездесетін дене жаттығуларының табиғи түрі. Осы екеуімен күнделікті жаттығу адам денесінің негізгі мүшелері мен жүйелерінің функцияларына тиесілі əсерін тигізеді, жүрек-тамыр жүйесін нығайтады, тынысалу мүшелерінің қызметін жақсартады, бұкіл организмнің төзімділігін арттырады. Жүгірудегі спорттық түрлі қимылдар жылдамдықты, күштілікті, икемділікті, шыдамдылықты шыңдайды. Жүгіру стадиондағы, спорт алаңдарындағы жүгіру жолдарында, шеңбер боймен əр түрлі қашықтықта өткізіледі.

 Спорттық əдісі – жаттығуды орындау тəсілі болып саналады. Жеңіл атлетикалық жаттығуларда да неше түрлі тəсілдермен орындауға болады. Тəсілдері əртүрлі болуы мүмкін, бірақ негізі жалпы болып қалады. Əдіс – қозғалыстың көрінісіне ғана жатпайды, сонымен бірге орындалу сапасы, күш түсуінің кезеңімен қайталануы, жылдамдықтың өзгеруі, ырғағы, спортшының ішкі күшіне байланысты жəне сыртқы əсер ететін күшке жəне тірек реакциясына

қатысты. Əрбір қозғалыс, адам денесінің қозғалуы, ішкі жəне сыртқы күшке жəне белгілі бір дене заңына бағынышты болады. Мысалы, жүгіргенде. Жеңіл атлетика жаттығуларын орындауда тəсілін таңдап алу, жарыстың ережесінің талабынан басқа спортшының басты мақсаты – эффектілігін, үнемділігін, қарпайымдылығын таңдап алу.

 Спорттық жүріс – үлкен ара қашықтықты, үлкен жылдамдықпен өтуге көмектеседі. Спорттық жүрісте негізгі қашықтық 20-50 шақырым, əйелдерде 5-10 шақырым. Адам баласы қарапайым жүрісте сағатына 5-6 шақырым өтсе, минутына 100-120 адым аттаса, ал спорттық жүрісте көрсеткіштері өседі, сағатына 12-14 шақырым өтеді, ал минутына 180-210 адым басып өтеді. Адымның ұзындығы өзгереді. Қарапайым жүрісте 70-80 см болса, спорттық жүрісте 110- 120 см болады.

 Спорттық жүріс жəне жүгіру циклді қозғалысқа жатады, бірдей қозғалыстың көп рет қайталануы. Оң жəне сол аяқпен адым, қос адым бір – цикл болады.

 Жүру мен жүгіруде қол мен аяқтың қозғалысы қатар айқасып келеді. Жүруде иықпен жамбас қиын қарсы қозғалыс көрсетеді. Жүруде бір циклде екі кезең болады: бір тірек жəне екі тірек ауысып келеді, ал жүгіруде екі тірек ұшу қозғалысымен ауысады. Бір тірек кезеңді, екі сатыға бөлеміз: артқы адым жəне алғы адым.

 Бірінші саты: артқы адым аяқты жерге тіреп тұрған кезден басталып, аяқ тіке тірекке келгенде бітеді.

 Екінші саты: алғы адым (сілтейтін аяқ) тіке тіректе тұрған кезде басталып, аяқты жерге тіреген кезде бітеді.

 Бір мезгілде басқан аяқпен екі тірек кезеңі екі сатыға бөлінеді: алға итеру жəне артқа итеру болып (екі тірек).

Бірінші саты алға итеру, аяқты тіреген кезден басталып, тікелей

тірекке келгенде бітеді.

Екінші саты артқы итеру (тірек) тікелей тірек кезден басталып,

аяқты тірек кезден алған кезде бітеді (екі тірек).

 Спорттық жүрісте бір тірек жəне екі тірек жағдайымен ауысып отырады. Ең бастысы итерген кезде артқы адым ал сілтеген кезде аяқты алғы адым.

 Жүру мен жүгірудің айырмашылығы жүрген кезде аяқтың үнемі жермен байланысы, ал жүгірген кезде ұшу сатысы бар.

 Жүруде жəне жүгіруде ішкі жəне сыртқы күштің əсер етуімен болады. Ішкі күшке жататындарқозғалыс аппаратындағы қарсылық бұлшық еттері жиырылғанда болатын, ал сыртқы ауырлық күші, орталық əсердің қарсылығы жəне тірек реакциясы. Ауырлық күші үнемі əр уақытта бір бағытта тігінен төмен қарай істеледі, адам баласы орнында немесе қозғалыста болсын, жерге тіреліп тұрса да немесе ауада ұшып жүрсе де бағынышты емес.

Орта жəне ұзын қашықтыққа жүгіру техникасы.

 Орта жəне ұзын қашықтыққа жүгіруде сөреден шығудын маңызы зор. Спортшылар, əдетте жоғарғы сөрені пайдаланады.Кейбір жүгірушілер 800 метрге жүгіргенде төменгі сөрені пайдаланады.Жалпы жоғарғы сөреде тұру кезінде сөре сызығына күшті аяқты, ал екінші аяқты артқа қою керек. Дайын бол пəрменімен естігеннен кейін аяқтарды бүгіп, кеудені алға еңкейтеді. Жүгірістін басталуында қысқа қашықтыққа қарағанда кеуде сөреден шыққаннан кейін тез жазылады. Жүгірудің жеңілдігі, туралығы, аяқты жерге жұмсақ тіреу, жүгірген кезде мүсінді жақсы ұстау-шапшандыққа жүгірудің де, төзімділікке жүгірудің де техникасын үйренгенде жұмыс істеуі керек ететін маңызды кезендер. Спортшы қозғалысының үнемділігі, эффектілігі, сол қозғалыста күш шығаруға сатылап бұлшық еттердің жұмыс істеуін жəне демалуын білу керек. Жүгірген кезде спортшының денесі алға еңкейеді 85⁰-қа. Көп еңкейсе

адымның қысқаруына əкеліп соғады. Жылдамдықты өзгертсе дененің еңкейуіде өзгереді. Спринтерлік жүгіріске қарағанда орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіргенде бұрышы ұштылау (50⁰-55⁰). Мынадай сатылардан тұрады: сөреден жүгіру, мəреден өту, бұрылыста жүгіру. Сөрелік екпіннің мақсаты аз уақыттың ішінде үлкен жылдамдық алу, еркін сілтейтін жүгіріске мүмкіндік туғызу, жылдамдықты пайдалану, жолда өзіне пайдалы қажетті жерді табу. Орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіргенде жылдамдықты туғызу үшін 30-40 метрлік қашықтық керек. Дем алу. Орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіргенде адам ағзасына оттегі қажеттігі өсеі.

Бұлшық еттерін босату немесе босап еркін жүгіру спортшыларда ең қиын жəне басты мақсат болып саналады. Əрбір жүгіруші өз қозғалысының əдісін жақсарту қажет, соның ішінде жүгіру арқылы келеді. Орта жəне үлкен қашықтыққа жүгіру жоғары сөреден басталады. Содан кейін жүгірушілер бірінші жолға түсуге тырысады.

 800 немесе 1500 метрге жүгірудің, негізінен алғанда, 60 не 100, 200 метрлерге жүгірулерден тек аз жылдамдықпен жүгіру арқылы ғана, демек жеке үдемелете жүгірудің аз болатындығымен ғана айырмашылығы бар.

 Қашықтық ұзарған сайын адымның арасы да азайады. Жүгіру техникасын жетілдіремін деп бір қалыпты шапшандықты ұстап жүгірумен ғана тежеліп қалмау керек. Бір қалыпты шапшандықпен жүгіріп өтуді орындаған кезде, назарды жүгіру техникасының жеке бөліктерін меңгеру мен жетілдіруге жəне тыныс алуға аударған жөн.

ОҚУШЫЛАРҒА СПОРТ ЗАЛЫНДАҒЫ

ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ БОЙЫНША НҰСҚАУ

I.Жалпы қауіпсіздік ережелері

1.Бұл нұсқауды сақтау спорт залында дайындалатын барлық оқушылар үшін міндетті.

2.Дене шынықтыру сабағына дәрігерлік тексеруден және қауіпсіздік техникасы нұсқамалығынан өткен оқушылар жіберіледі.

3.Спорт залында тек спорт киімі мен табаны таймайтын аяқкиімде ғана дайындалуға болады.

4.Спорт залына сырт киіммен кіруге болмайды .

5.Жеке гигиена талаптарын сақтау керек (дене таза болуы,тырнақ қысқа етіп алынуы тиіс).

6.Спорт залына портфель мен сөмке алып кіруге болмайды.

7.Спорт залындағы жарақат алу қаупі:

-электр жарығын қосқан кезде (электр тогынан зақымдану );

-ҚТ сақтамаудан (қолдарды,буындарды жарақаттау,соғып алу);

-бұзық немесе даындалмаған спорт снарядтарында жұмыс істеу кезінде.

8.Сүлгі мен сабын салынған жеке дорбаша болуы тиіс.

II.Сабақ басталар алдындағы қауіпсіздік талаптары

1.Спорт киімнін киім шешетін орында ауыстырып кию керек.

2.Мұғалімнің рұқсатынсыз немесе кезекшінің бұйрығынсыз спорт залына кіруге болмайды.

3.Спорт залына сабырмен,асықпай,тәртіп пен реттілікті сақтап кіреді.

4.Электр жарығын өз бетінше қосуға болмайды.

5.Мұғалім рұқсат бермей тұрып желдету үшін есікті ашуға болмайды.

6.Мұғалімнің нұсқауынсыз спорт құралдары мен снарядтарының орындарын ауыстыруға болмайды.

7.Осы сабаққа арналған ҚТ бойынша нұсқамалықты мұқият тыңдау керек.

III.Сабақ кезіндегі қауіпсіздік талаптары

1.Мұғалімнің бұйрығынсыз жаттығуларды және оқу тапсырмаларын орындауға кірісуге болмайды.

2.Төсеніш төселмеген жағдайда спорттық снарядтарда жаттығу орындауға болмайды.

3.Снарядтарда жұмыс істердің алдында оларды құрғақ,таза шүберекпен сүртіп алу керек.

4.Жаттығуларды орындау кезінде бір-біріңе сақтық етуді естеріңнен шығармаңдар.

5.Доптарды бір-біріне қарма-қарсы лақтыруға болмайды,жұп-жұп болып жұмыс істегінде бір ғана доп болуы тиіс.

6.Мұғалімнің тапсырмасында көрсетілмеген жаттығуларды орындамаңдар.

7.Сабақта тәртіп пен реттілікті сақтаңдар.

8.Сабақтан мұғалімнің рұқсатынсыз кетпеңдер.

9. Жаттығу жасар алдында снарядқа жақын тұрған оқұшының жоқтығына көз жеткізіп алыңдар.

IV.Апатты жағдайлардағы қауіпсіздік талаптары

1.Өз-өзіңді нашар сезінген жағдайда сабақты тоқтатып,бұл туралы мұғалімге хабарлау керек.

2.Жарақат алған жағдайда мұғалімге хабарлаңдар,ол сендерге алғашқы көмек көрсетеді.

3.Кабинетте апатты жағдай орын алғанда,өрт шыға қалған жағдайда мұғалімнің нұсқауымен ұйымдасқан түрде,жылдам,абыржымай,спорт залын тастап шығыңдар.

V.Сабақ біткеннен кейінгі қауіпсіздік талаптары

1.Спорт залынан мұғалімнің командасымен,асығып-үсікпей,сабырмен шығыңдар.

2.Беті-қолдарыңды сабындап жуыңдар.

3.Спорт киімдеріңді,аяқкиімдерінді шешіндер,оны тек спортпен айналысуға ғана пайдаланындар.

4.Сабақ кезінде өздерің байқаған барлық кемшіліктер туралы мұғалімге хабарлаңда.

Ресурстар: Үлкен бос кеңістік, фишкалар, конустар, жалаушалар, мұғалім үшін ысқырық, бор, уақыт өлшегіш, рефлексия парағы.Жүгіру техникасы интернет ресурсының сілтемесі: http://fizkult-ura.ru/sci/legkay_atletika/6 Жүгіру кезінде қалай дұрыс тыныс алу және дұрыс жүгіру интернет ресурстарына сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=rVWrmN1FSkk&t=8s Жүгіру кезінде ағзада болатын өзгерістер интернет ресурсына сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=HzOjDb4wdb0 Арнайы дайындық жаттығулары интернет ресурсына сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=n8U9mRAEHrc Мектептегі жеңіл атлетика теориясы мен әдістемесі интернет ресурсына сілтеме: http://emirb.org/mekteptegi-jeil-atletika-teoriyasi-men-edistemesi-penini-ou-ed-v2.html?page=2