Аминдер. Номенклатурасы. Қасиеттері. Химия, 11 сынып, сабақ жоспары.
Қысқа мерзімді сабақ жоспары
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 11.2.A. | Мектеп: | ||||||||||
Күні: | Мұғалімнің аты-жөні: | ||||||||||
Сынып: 11 | Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны: | ||||||||||
Сабақ тақырыбы | Аминдер. Номенклатурасы. Қасиеттері. | ||||||||||
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) | 11.5.1.1 аминдердің жіктелуін және номенклатурасын білу; 11.5.1.2 аммиак және аминдер құрылымын салыстыру; | ||||||||||
Сабақ мақсаттары | 1. Аминдердің дегенімдің не екенің білу; 2. Аминдердің жіктелуі; 3. Аминдердің номенклатурасы, ерекшеліктері. 4. Аминдердегі орынбасушы топтың, радикалдың табиғаты бойынша жіктелуі; 5. Аминдердің функционалдық тобын анықтау 6. Аммиактың құрылымдық формуласын жазу (модельдеу) 7. Қарапайым біріншілік аминдердің құрылымдық формулаларын жазу (модельдеу) | ||||||||||
Бағалау критерийі | Сабақ бойы жүреді. Кері байланыс дер кезінде беріліп барылады. | ||||||||||
Тілдік мақсаттар
| Оқушы орындауы тиіс: ауызша және жазбаша жауаптарда ғылыми терминологияны қолдану Пәнге қатысты лексика мен терминология аминдер, галогеналкандар, нуклеофильді орынбасу нитрилдері | ||||||||||
Құндылықтарды дарыту
| Мектеп құндылықтары мен Мәңгілік Ел идеяларын сабаққа енгізу сабақтың ажырамас бөлігі. Ол құндылықтар сабақ барысында туындаған жағдайға және оқу мақсаттары мен оқушылардың жауаптарына сай қолданылып барылады. Білім құндылықтары:
Сабақ барысында тек осы жоғарыдағы құндылықтар ғана емес, сонымен қатар мектебіміздің басқа да құндылықтары қажет болған кезде кіріктіріліп барылады. | ||||||||||
Пәнаралық байланыстар | Бұл сабақта биология, математика пәндерімен пәнаралық байланыс болады. | ||||||||||
АКТ қолдану дағдылары | Презентация. Анимациялар. | ||||||||||
Бастапқы білім | 11.1A Атом құрылысы 10.1C Химиялық байланыс 10.2A Органикалық химияға кіріспе | ||||||||||
Сабақ барысы | |||||||||||
Сабақтың жоспарланған кезеңдері | Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет | Ресурстар | |||||||||
Сабақтың басы | Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу. Сыныптың сабаққа дайындығын тексеру. Үй тапсырмасын сұрау кезеңі. (Ж) Оқушылардан бірқатар сұрақтарға жауап беруді сұрау арқылы ауызша талқылау/әңгімелесу жүргізіледі, қажет жерлерінде жазбаша түрде де сұралады. Оқушылардан сұралатын сұрақтар мен тапсырмалар: І деңгейлі тапсырмалар (білу мен түсіну): 1. Органогендер дегеніміз не? 2. Азотты органикалық қосылыстарға қандай қосылыстар жатады? 3. Аммиактың формуласы қандай? 4. Аммиак химиялық тұрғыдан қандай қасиет көрсетеді? 5. Аммиактың химиялық қасиеттерін сипаттайтын реакция теңдеулері қандай? (басты) ІІ деңгейлі тапсырмалар (қолдану, талдау): 1. Органикалық қосылыстардың құрамы бойынша жіктелуін блок схема түрінде жазыңыз. 2. Азотты органикалық қосылыстардың құрамы бойынша жіктелуін блок схема түрінде жазыңыз. 3. Аммиактың молекуласын нүктелер мен айқыштар арқылы бейнелеңіз. (Б) Оқушылардан талқыланған сұрақтарды түсіндіруін сұраңыз және оның дұрыстығына көз жеткізіңіз. Жаңа сабаққа кірісу Бүгінгі сабақтың оқу мақсаттары: 11.5.1.1 аминдердің жіктелуін және номенклатурасын білу; 11.5.1.2 аммиак және аминдер құрылымын салыстыру; Осы жоғарыдағы оқу мақсатына жету жолында қандай іс-әрекеттер жасау мүмкіндігі оқушылардан сұралып, бірлесе отырып сабақтың мақсаттары анықталады (мүмкін болатын сабақтың мақсаттары): 1. Аминдердің дегенімдің не екенің білу; 2. Аминдердің жіктелуі; 3. Аминдердің номенклатурасы, ерекшеліктері. 4. Аминдердегі орынбасушы топтың, радикалдың табиғаты бойынша жіктелуі; 5. Аминдердің функционалдық тобын анықтау 6. Аммиактың құрылымдық формуласын жазу (модельдеу) 7. Қарапайым біріншілік аминдердің құрылымдық формулаларын жазу (модельдеу) Бұл жоғарыда көрсетілген оқу мақсаттары мұғалімнің ұсынған нұсқасы, оқушылар тарапынан айтылған идеялар да мұқият ескеріледі. Ортаға тасталған барлық идеялар ескеріп, ең ұтымды нұсқасы таңдалынып тақтаға флипчарт қағазында жазылады немесе тақтаға жазылады. Сабақ барысында осы критерийлер нұсқаулық болады. Сабақтың тақырыбы: Аминдер. Номенклатурасы. Қасиеттері. | ||||||||||
Сабақтың ортасы
| ҚОСЫМША №1 (М) (С) Аминдер дегеніміз не деген сұраққа осы кезге дейін таныс аммиактың мысалында түсіндіреді. ҚОСЫМША №2 (М) (С) Аминдердің түрлерімен таныстырылады. Осы жерде аминдердің жіктелу түрлері әңгіме болады. Қосымша №3 (Жж) Оқушыларға біріншілік, екіншілік және үшіншілік аминдер туралы ресурстар таратылып беріледі. Оқушылар жұптық жұмыс жасайды. (Б) Қосымша №4 (Т) (Б) Оқушылар топ болып 3-лік, 2-лік және 1-лік аминдерді аммиакпен салыстырып, салыстырмалы кесте құрады. Берілген ресурсты қолданады. Өзара пікір алмасады. Қосымша №5 (Жж) (Б) Оқушылар топ болып ароматты аминдерді аммиакпен салыстырып, салыстырмалы кесте құрады. Берілген ресурсты қолданады. Өзара пікір алмасады. Жаңа сабақ аяқталғаннан соң оқушылардың жаңа оқу мақсаттарына қаншалықты жеткенің нақтылау мақсатында сабақты бекіту процесі жүргізіледі. Оқушылардан сұралатын сұрақтар мен тапсырмалар: І деңгейлі тапсырмалар (білу мен түсіну): 1. Келесі қосылыстарды атаңыз: (і) CH3CH2CH2CH2CH2NH2 (ii) (CH3CH2CH2)2NH (iii) C2H5NH3+Cl- 2. Аминдер дегеніміз не? 3. Аминдерге қандай байланыс түрлері тән? 4. Аминдер қалай жіктеледі? 5. Екіншілік аминдерге 2 мысал келтіріңіз. (Б) ІІ деңгейлі тапсырмалар (қолдану): 1. Диэтиламиннің негізділік қасиетін этиламинмен салыстырыңыз. 2. Ароматты аминдерді аммиакпен салыстырыңыз. 3. 3-лік, 2-лік және 1-лік аминдерді аммиакпен салыстыратын кесте құрыңыз. (Б) |
https://www.chemguide.co.uk/organicprops/aminemenu.html http://www.knockhardy.org.uk/ppoints.htm Аминдер www.chimfak.sfedu.ru/images/files/Organic_Chemistry/amines/amines-1.htm Қажетті сілтеме Cambridge University Press website26 Organic nitrogen compounds | |||||||||
Сабақтың соңы | Сабақты бағалау процесі мен кері байланыс сабақ барысында, қажеттілікке сай беріліп барылады. Үй тапсырмасы: Оқу мақсатына сай үлестірме тапсырмаларды орындап келу; Қосымша №6 | ||||||||||
Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз? | Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз? | Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы | |||||||||
Барлық оқушылар: Аминдердің не екенің біледі және түсінеді. Қосылыстарын дұрыс атай алады Кейбір оқушылар: Оқу мақсатын жете түсініп, оған жету жолында алға қойылған критерийлерді толықтай меңгереді. Оқу мақсатына толық жетіп, сабақ барысында өзінің үйренгенің өзге бөлісе алады. | Оқушылардың оқу жетістігін бағалау үшін олардың берілген сұрақтар мен тапсырмаларға дұрыс және анық жауап беруіне сай өзара және өзің-өзі бағалау процесі жүреді. | Денсаулық сақтау технологиялары. Сергіту сәттері мен белсенді іс-әрекет түрлері. Осы сабақта қолданылатын Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары | |||||||||
Сабақ бойынша рефлексия Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен? |
| ||||||||||
Жалпы баға Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет? |
ҚОСЫМША №1
Аминдер дегеніміз не?
- Аминдерді ойластырудың ең оңай жолы аммиактың - NH3 қасиеттеріне жақын.
- Аминдерде аммиактағы сутегі атомдары көмірсутек топтарына бірінен соң бірі ауыстырылды. Бұл бетте біз тек көмірсутек топтары қарапайым алкилдік топтар болатын жағдайларды қарастырамыз.
ҚОСЫМША №2
АМИНДЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ
• Аминдерді бастапқы, екінші және үшінші деңгейге жатқызуға болады.
• Аммиакты қарапайым амин деп санауға болады.
• Ароматты аминдерде N атомы бензол сақинасына тікелей қосылады.
• Төртіншілік аммоний тұздары құрамында төртінші аммоний ионы бар және аминдермен байланысты, бірақ олар аминдер емес және N-да жалғыз электрон жұбы болмауы керек.
• Молекулалар арасында сутектік (H) байланыс бар, бірақ бұл спирттерге қарағанда әлсіз (мысалы, CH3NH2 газ).
Сутегі атомдарының қаншасының орын алмастырылуына байланысты аминдер әр түрлі түрлерге жіктеледі.
ҚОСЫМША №3
Біріншілік аминдер
Біріншілік аминдерде аммиак молекуласындағы сутегі атомдарының біреуі ғана алмасады. Бұл бастапқы аминнің формуласы RNH2 болады, мұнда «R» алкил тобы болады.
Мысалы:
CH3-NH2 | CH3-CH2-NH2 | CH3-CH2-CH2-NH2 | CH3-CH(NH2)-CH3 |
Аминдерді атау өте күрделі болуы мүмкін, өйткені атауларда көптеген өзгерістер бар. Мысалы, CH3NH2 қарапайым аминді метиламин, метанамин немесе аминометан деп атауға болады.
CH3NH2 | = |
| ||
|
Бұл деңгейдегі ең көп таралған атау метиламин және сол сияқты жоғарыда аталған екінші қосылысты әдетте этиламин деп атайды.
Егер -NH2 тобы тізбектей қай жерде орналасатыны туралы шатасушылық туындаса, қосылысты атаудың қарапайым әдісі - «амин» формасын қолдану.
Мысалға:
CH3-CH2-CH2-NH2 | 1-аминпропан |
CH3-CH(NH2)-CH3 | 2-аминпропан |
Екіншілік аминдер
Екінші аминқышқылында аммиак молекуласындағы екі сутегі көмірсутек тобына ауыстырылды. Бұл деңгейде сіз қарапайым топтарды кездестіруіңіз мүмкін, оларда көмірсутектердің екеуі де алкил топтары, екеуі де бірдей.
Мысалға:
Атаулардың басқа нұсқалары бар, бірақ бұл кішігірім екінші аминдерді атаудың ең қарапайым және қарапайым тәсілі.
Үшіншілік аминдер
Үшіншілік аминде аммиак молекуласындағы барлық сутегі көмірсутек топтарына ауыстырылды. Қайта, сіз жай қарапайымдарды кездестіруіңіз мүмкін, оларда көмірсутектердің үш тобы алкил топтары және үшеуі бірдей.
Атауы екінші аминдерге ұқсас. Мысалға:
ҚОСЫМША №4
3-лік, 2-лік және 1-лік аминдерді аммиакпен салыстыру
1) Аммиакпен салыстырғанда, Н атомдарының орнына N атомына ауыстырылатын алкил топтары соғұрлым көп болса, электрондардың тығыздығы N атомына тартылады (алкил топтарының индуктивті әсері Н атомдарының әсерінен көп болады - сондықтан алкил топтары электронның тығыздығын Н атомына қарағанда N атомына жақындайды).
2) Алкил топтары неғұрлым көп болса, N-тағы жалғыз жұптың электронды тығыздығы соғұрлым жоғары болады, сондықтан негіздік қасиеті соғұрлым күшті болады.
ҚОСЫМША №5
Ароматты аминдерді аммиакпен салыстыру
1) Осы N-тегі жалғыз жұп бензол сақинасына ішінара бөлініп, электрон тығыздығының төмендеуіне әкеледі
N атомы, сондықтан негіз ретінде беріктігі әлсіз.
Алифатты | метиламин, этиламин, диметиламин |
Ароматты | NH2 тобы тікелей бензол сақинасына қосылады, мысалы фениламин |
Номенклатурасы - азотты қоршап тұрған топтардың атауы + амин
Алифатты амин | Ароматты амин |
C2H5NH2 этиламин | C6H5NH2 фениламин (анилин) |
(CH3)2NH диметиламин | |
(CH3)3N триметиламин |
ҚОСЫМША №6
ҮЙ ЖҰМЫСЫ
1. а) Біріншілік, екіншілік немесе үшіншілік деп келесі аминдерді жіктеңіз:
Ә) А және Д қосылыстарын атаңыз.
2. Төмендегі скриншотта аминдердің балқу температуралары берілген:
а) Біріншіілк аминдерде қандай молекулааралық күштер болады?
б) тек көрсетілген біріншіілк аминдерді ескере отырып, қайнау температурасы неліктен артатының түсіндіріңіз.
в) көрсетілген екінші реттік амин этиламин - бұл бірінішілік аминнің изомері болып табылады. Неліктен оның қайнау температурасы біршама аз?
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?