Мұнай, құрамы, өңдеу әдістері және мұнай өнімдері. Химия, 10 сынып, сабақ жоспары, 2 сабақ.

Мектеп: НЗМ, Астана қаласы

Мұғалімнің аты-жөні:

Мұнай, құрамы, өңдеу әдістері және мұнай өнімдері

• 10.4.2.12 мұнайды фракциялау процесін және фракциялардың қолдану аясын түсіндіру;
• 10.4.2.13 термиялық және катализдік крекинг процесін түсіндіру

Ойлау дағдыларының деңгейлері:

Білу, түсіну, қолдану

Оқушылар мақсатқа жетеді, егер:

• Шикі мұнайды өңдеу процесін сипаттай алса;
• Фракциялардың қолдану аймақтарын білсе;
• Каталитикалық және термиялық крекингтерді ажырата алса.

Үш тілде ғылыми терминология.

Пәндік лексика.

Мұнай, тұтқырлық, бензин, дизель отыны, керосин, бензин, битум, шайыр, мұнай газы, реактивті отын, сұйытылған мұнай газы, айдау.

Оқушыларда негізгі адами құндылықтар: кез келген жағдайда сыныптастарымен жақсы қарым-қатынаста болу, әділ болу, шешім қабылдау кезінде бастамашыл болуды қалыптастыру.

География, өмірмен байланыс

8.2А Атомдағы электрондардың қозғалысы

8.4В Көміртегі және оның қосылыстары

9.1В Қосылыстар құрылымы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Оқушылармен амандасу. Оқу мақсаттары мен бағалау критерийлерін таныстыру.

Сабақта сәтті, табысты жұмыс тілеу.

Ауызша сауалнама түрінде үй жұмысын қайталау.

Мұнайды өңдеу

Бұл мұнай өңдеу зауыттарына мұнай өнімдерін тасымалдаудан басталатын өте күрделі технологиялық процесс. Мұнда мұнай дайын өнім болғанға дейін бірнеше кезеңнен өтеді:

• Мұнайды біріншілік өңдеуге дайындау
• Мұнайды біріншілік өңдеу (тікелей айдау)
• Мұнайды екіншілік өңдеу
• Мұнай өнімдерін тазарту

Мұнайды біріншілік өңдеу

• Дайын мұнай мен газдарды фракцияларға және көмірсутектер топтарына бөлу. Айдау арқылы кезінде мұнай өнімдері мен жартылай өнімдердің көптеген түрлерін алуға болады.
• Процестің мәні алынған мұнай өнімдерінің қайнац температураларының айырмашылығы принципіне негізделген. Нәтижесінде, шикізат фракцияларға бөлінеді – мазутқа дейін (ашық түсті мұнай өнімдері) және гудронға дейін (май).

Ректификациялық мұнара

Ректификациялық мұнара  — сұйық қоспаларды фракцияларға бөлуге арналған цилиндрлік тік мұржа, олардың әрқайсысы қайнау температуралары жақын заттардан тұрады.

• Өндірістік ректификациялық мұнаралардың диаметрі 16 метрге, биіктігі 90 метрге жетуі мүмкін.
• Қыздырылған сұйық қоспа ректификациялық мұнараға келіп түседі, «жеңіл» фракциясы (төменгі конденсация температурасына ие өнімдер) мұнараның жоғарғы бөлігіне шоғырланса, ал төменгі бөлігіне «ауыр» (жоғары конденсация температурасына ие өнімдер) - кіреді.

Мұнайды екіншілік өңдеу

• Мұнай өнімдерін крекингілеу (бөлу, ажырату)
• Термиялық крекинг (алкандар және алкендер, қысқа тізбекті көмірсутектер)
• Катализдік крекинг (тармақталған тізбекті көмірсутектер)
• Риформинг (ароматтау)
• Гидротазарту (S, N байланыстарынан тазарту)

Термиялық крекинг

• Термиялық крекингтің мақсаты: термиялық бензиндерді, қанықпаған сұйық көмірсутектерді алу;
• Шикізат: соляр фракциясы, мазут, керосин;
• Жағдайлар, шарттар:

t = 470-550

Р = 2-7 МПа

Катализдік крекинг

• Крекингтің мақсаты: сапалы бензин алу;
• Шикізат: керосин және газойль;
• Жағдайлар, шарттар:

t = 450-500

Катализатор: табиғи алюмосиликаттар

Қысым: атмосфералық

Мұнай өнімдерін риформингілеу

• Мақсаты: жоғары сапалы бензин, ароматты көмірсутектерді алу;
• Шикізат: керосин және мазут;
• Жағдайлар, шарттар:

t = 500

Қысым: 1-5 МПа

Каталитиздік риформингтің қондырғысы.

Мұнай өндірісі.

• https://www.youtube.com/watch?v=JZdvsQzOKuk
• Ағылшын тілінде «Шикі мұнай өндірісі» тақырыбы бойынша видеоролик.

Кестедегі бос орындарды толтырыңыз

Теңіз арқылы мұнай тасымалдау

• Теңіз кемелері өте үлкен көлемдегі кемелер. Қолданылуы жағынан көліктің бұл түрі барлық халықаралық мұнай жеткізілімдерінің ішінде ең үлкен үлесті қамтиды. Өйткені, теңіз жолдары көбіне жер бағыттарына қарағанда қысқа және теңіз арқылы тасымалдау арзанырақ.

Темір жолмен мұнай тасымалдау

• Қамту аймағы үлкен. Жеткізу тапсырыс беруші талап ететін кез келген нүктеге дейін болады.
• Жоғары көлемге ие. Теміржол арқылы жүк тасымалдаумен көлемдері бойынша тек мұнай танкерлері мен магистральды құбырлар бәсекелеседі.
• Жылдың кез келген уақыты. Ауа-райы мен маусымның тасымалдау мүмкіндігіне ешқандай әсері болмайды.
• Жылдамдық. Темір жолдарда жеткізу жылдамдығы өте жоғары.

Мұнайды құбыр арқылы тасымалдау

• Қазіргі әлемдегі тасымалдаудың маңызды түрі болып табылатын мұнайды құбыр арқылы тасымалдау мұнай өнімдерін түрлі шетелдік тұтынушыларға жеткізуді реттеу арқылы сыртқы саяси мақсаттарды іске асырудың тиімді және негізгі құралы ретінде қызмет етеді.

Мұнай өнімдерін қолдану.

• Химия өнеркәсібінде - формальдегид, пластмасса, синтетикалық талшықтар, резеңке, аммиак, этил спирті.
• Ауыл шаруашылығында - өсімдіктердің өсімдік стимуляторлары, азоттық тыңайтқыштар, тұқымдықтар.
• Инженерия және металлургияда - әмбебап желімдер, майлаушы майлар, құрылғылардың бөліктері.
• Тамақ өнеркәсібінде - полиэтиленді қаптама, парафин, консерванттар.
• Фармацевтикалық және парфюмерлік салаларда, аммиак, вазелин, хлороформ, аспирин.

Тақырып бойынша формативті бағалау

- Сабақтың нәтижесін қорытындылау. Рефлексия:

А) Бүгінгі сабақта жақсы үйренгеніңіз?

В) Тақырып бойынша қиындық туғызған кезең?

С) Не нәрсемен жұмыс жасау керек?

-Үй жұмысы.

Тапсырма 1

Берілген схемада қандай процес көрсетілгенін анықтаңыз. Реакция теңдеуін құрыңыз:

С₁₆Н₃₄ → ........ + С₈Н₁₆

гексадекан октен

С₈Н₁₈ → С₄Н₁₀ + ..........

Октан  ........  бутен

С₄Н₁₀ → С₂Н₆ + С₂Н₆

...........  этан  .........

Тапсырма 2

Мұнай өнімдерін қолдану бойынша қысқаша баяндама дайындаңыз.

Саралау –оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Қабілетті оқушылар жұптарда талқылауды ұйымдастырады.

Жұлдызша белгісіндегі дифференциалды тапсырмаларды орындайды *

Партада дұрыс отыруын қадағалау, слайдтардағы жазулардың көрнекі болуы

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?