Басты топшалар мен периодтардағы элементтер қасиеттерінің периодты түрде өзгеруі. Химия, 10 сынып, дидактикалық материал.

Қосымша 1

Бағалау критерийлері:оқушы оқу мақсатына жетеді, егер:

Қосымша 2

Тапсырма 4.

Ұзынпериодты периодты кестенің фрагментінің схемасын қарап шығыңдар

Сұрақтарға жауап беріңдер:

• С және D элементтерінің атом радиустарын салыстырыңдар. Өз жауаптарыңды түсіндіріңдер.
• E және I элементтерінің атом радиустарын салыстырыңдар. Өз жауаптарыңды түсіндіріңдер.
• А және В элемент атомдарының иондану энергиясын салыстырыңдар. Өз жауаптарыңды түсіндіріңдер.
• С және D элементтерінің иондану энергиясын салыстырыңдар. Өз жауаптарыңды түсіндіріңдер.
• Фрагментте көрсетілген элементтер арасында электронға ынтықтық энергиясы ең үлкен/ең кіші мәнді көрсететін элементтерді атаңдар, өз жауаптарыңды түсіндіріңдер.

Бағалау критерийлері:

• С және D элементтерінің атом радиустарын салыстырды
• Жауабын түсіндірді
• E және I элементтерінің атом радиустарын салыстырды.
• Жауабын түсіндірді
• А және В элемент атомдарының иондану энергиясын салыстырды
• Жауабын түсіндірді
• С және D элементтерінің иондану энергиясын салыстырды
• Жауабын түсіндірді
• Электронға ынтықтық энергиясы ең үлкен болатын элементті атады
• Жауабын түсіндірді
• Электронға ынтықтық энергиясы ең төмен мәнде болатын элементті атады
• Жауабын түсіндірді

Периодтылық

Периодтылық - элементтердің реттік номері өзгерген кезде қарапайым заттардың және олардың қосылыстарының химиялық және физикалық қасиеттерінің қайталануы. Бұл, ең алдымен, атомдардың реттік номерінің өсуімен электронды құрылымының (және, демек, ядро зарядының және атомдағы электрондардың саны) қайталануымен байланысты.

Химиялық периодтылық химиялық реакцияларда байқалады. Бұл жағдайда валенттілігі электрондарының саны, тотығудың дәрежелері, қосылыстардың формуласы әртүрлі болуы мүмкін. Периодты түрде ғана ұқсас сипаттамалар қайталанбайды, сонымен қатар олардың реттік нөмірінің өсуімен қатарэлементтердің химиялық қасиеттерінде маңызды айырмашылықтар да қайталады.

Элементтердің химиялық қасиеттерінің периодты өзгеруі соңғы электрондық қабаттардың бірдей құрылымдарын периодты қайталаумен байланысты. Дегенмен, периодты жүйе арқылы жоғарыдан төменге қарай жылжу кезінде, электрондық қабаттардың саны дәйекті түрде артады, бұл радиустың ұлғаюына әкеледі және иондардың поляризация қасиеттеріне әсер етеді.

Периодтылық түрлері

Қасиеттердің периодтылығының жалпы сипаттамасы

Период бойынша солдан оңға қарай:

• Атом заряды - артады;
• Атом радиуысы - кемиді;
• сыртқы энергетикалық деңгейдегі электрондар саны - артады;
• электртерістілік - артады
• электрон беру қасиеті- кемиді;
• электрон қабылдау қасиеті - артады

Топта жоғарыдан төмен қарай:

• Атом заряды - артады;
• Атом радиуысы - артады
• сыртқы энергетикалық деңгейдегі электрондар саны - өзгермейді;
• электртерістілік - кемиді;
• электрон беру қасиеті- артады;
• электрон қабылдау қасиеті - кемиді

Вертикалды периодтылық

Вертикалды периодтылық қарапайым заттар мен қосылыстардың Периодтық кестенің тік бағандарындағы қасиеттерінің қайталануынан тұрады. Бұл барлық элементтер біріктірілген периодтылықтың негізгі түрі. Бір топтың элементтері бірдей электронды конфигурацияға ие. Элементтер химиясы және олардың қосылыстары, әдетте, осы периодтылық негізінде қарастырылады.

Вертикалды периодтылық кейбір физикалық қасиеттерді қарастыру кезінде де анықталады, мысалы, иондану энергиясы E_i (кДж/моль):

Иондану энергиясы – ұл қозбаған күйдегі атомнан электронды жұлып алу үшін қажет етілетін энергия мөлшері.  Иондану энергиясы - атомның химиялық байланыстарының табиғаты мен күші тәуелді болатын негізгі қасиеттердің бірі. Тиісті қарапайым заттың тотықсыздандырғыштық қасиеттері атомның иондану энергиясына байланысты.

Көлденең периодтылық

Электронға ынтықтық- кейбір бейтарап атомдардың, молекулалардың және еркін радикалдардың қосымша электрондарды қосып, теріс иондарға айналу қабілеті. Бұл қабілеттің шамасы оң энергия болып табылады. Электронға ынтықтық , жер бетіндегі бейтарап атомның (молекуланың) энергия айырмашылығына тең және электронның қосқаннан кейін қалыптасқан теріс ионның негізгі күйінің энергиясы.

Атом радиустарының периодты өзгеруі

Элементтердің атомдарының радиусы олардың реттік номеріне тәуелді.

Период бойынша ядро зарядының өсуімен атом радиусы кемиді, себебі сыртқы электрондар ядроға күштірек тартылады. Кіші период элемент атомдарында атом радиусының кішіреюі қаттырақ байқалады. Топ бойынша элементтердің атом радиустары артады, себебі энергетикалық деңгейлер саны артады. Осылайша атом радиустарының өзгерістерінде вертикалды және горизонтальді периодтілік байқалады.

1. Период бойынша солдан оңға қарай элементтердің металдық қасиеті артады, ал топ бойынша жоғарыдан төмен қарай металдық қасиеттер артады.

2. элементтердің физикалық қасиеттері (балқу, қайнау температуралары, балқу және қайнау энтальпиялары, тығыздық) период бойынша артады, сосын период ортасында максимум мәнге жетіп, кемиді.

3. Период бойынша солдан оңға қарай атомдар мен иондардың радиустары кемиді, ал топ бойынша жоғарыдан төмен қарай артады.

4. Бірінші иондану энергиясы период бойынша солдан оңға қарай артады, ал топ бойынша жоғарыдан төмен қарай кемиді.

5. әр период бойынша элементтердің электртерістілігі артады, галогендерде максимум мәніне жетеді, ал топ бойынша жоғарыдан төмен қарай кемиді.

6. Реакция түсу қабілеті жоғары металдар периодты кестенің сол жақ төменгі бұрышында орналасады.

7. Электртерістілігі жоғары элементтер оң жақ жоғарғы бұрышында орналасады.

8. s-Элементтер, көбінесе топ номеріне сәйкес валенттілікті көрсетеді

9. р-Элементтер валенттілігі топ номеріне немесе 8 саны жіне топ номерінің арасындағы айырмашылыққа тең.

10. d-Элементтерге бірнеше валенттілк пен тотығу дәрежелері тән.

11. оксидтердің иондық сипаты период бойынша солдан-оңға қарай кемиді, ал ковалетті сипаттамалары артады.

12. Элементтердің оксидтері, гидридтері, гидроксидтері және галогенидтері қасиеттердің өзгеруңнде бірдей периодтылықты көрсетеді.

13. Литий және магний ұқсас химиялық қасиеттерге ие, олардың арасындағы диогональді байланысты көрінісі.

Ресурс сайтынан алынған http://alnam.ru/book_eq_chem.php?id=24