10.1.4.4 Атом орбитальдарының гибридтену түрлері. 10.1.4.5 Заттардың құрылымы мен қасиеттері арасындағы байланыс. Химия, 10 сынып, дидактикалық материал.

 Орталық атомның $-байланыстар түзуге жұмсайтын орбитальдарының типі және молекулалардың геометриялық пішіні

 Орталық атомның гибридтелген таза р³- және р²- орбитальдары қатысқанда түзілетін АВ₃ және АВ₇ молекулаларының құрылысындағы кейбір ерекшеліктерге тоқталайық. V топтың негізгі топшасындағы элементтердің валенттік қабатында үш жалқы электрон бар. Демек, бұл элементтер үшкоординациялы қосылыстар түзуге таза р³-орбитальдарын пайдаланып, пирамидалы молекула түзеді. Пирамидалы АВ₃ молекуласындағы валенттік ВАВ бұрышының теориялық мәні - 90° демек, NH₃, РН₃, AsH₃, SbH₃ сияқты үшкоординациялы молекулалардағы НЭН бұрышының мәні 90° болу керек, ал валенттік бұрыштың тәжірибеде байқалатын мәндері төменде көрсетілгендей:

 Сонымен екінші периодта орналасқан азот пен оттек өздерінің ұқсастары сияқты байланыс түзуге таза р³- және р²-орбитальдар емес, көміртек сияқты sр³ -гибридті орбитальдарды пайдаланады. Сол себептен NH₃ пен ОН₂ молекулалары СН4 молекуласыныкіне ұқсас болады.

 Бірақ метан молекуласында тетраэдрдің төрт төбесінің төртеуінде де сутек атомдары орналасқан, ал NH3 пен ОН2 молекулаларында бір және екі төбелеріне пайдаланылмаған электрондық жұптар орналасқан. СН4, NH3 және ОН2 молекулаларының барлығында да 8р3-гибридті орбиталь пайдаланылатындықтан, бұл молекулалардағы валенттік бұрыш 109,5° болу керек. Бірақ іс жүзінде СН4 - NH, - ОН2 қатары бойынша валенттік бұрыштың мәні 109,5°-тан 104,5°-қа дейін төмендейді. Бұл былай түсіндіріледі: С - N - О қатары бойынша 2s- және 2р-орбитальдарының энергияларындағы айырмашылық ұлғаяды да, 2s-орбитальдардың гибридтенуге қосатын үлесі азаяды. Осының салдарынан валенттік бұрыш тетраэдрлік мәннен кішірейеді