Еріткіштерді алу мақсатында алкандардың жану және хлорлау реакцияларын қолдану. Химия, 9 сынып, презентация.

Алкандар. Химиялық қасиеттері

Сабақ мақсаты

9.4.3.7 алкандардың химиялық қасиеттерін сипаттау және оны реакция теңдеулерімен дәлелдеу;

Жетістік критерийлері

Егер төмендегі жетістік критерийлерін орындаса, оқушы оқу мақсатына жетеді

2-3 алканның теңестірілген жану реакциясын дұрыс жаза алса.

Алкандардың жану ерекшеліктері туралы дұрыс қорытынды жасай алса.

Метанның сатылап хлорлану реакция теңдеуін дұрыс жаза алса.

Хлорланған еріткіштердің қоршаған ортаға қауіптілігін постерде көрсетсе.

Алкандар тақырыбына шолу:

1. Алкан дегеніміз не?

2. Неліктен алкандарды қаныққан көмірсутектер деп атайды?

3. Гомолог дегеніз не? Гомологтық қатар дегеніміз не?

4. Бутанның гомологтары.

5. Алкандарға тән байланыс түрі.

6. Алкандардын гибридтелу түрі?

7. Метан молекуласындағы байланыс бұрышы?

8. Алкандардағы С-С арасындағы байланыс үзындығы?

9. С-С арасындағы байланыс энергиясы?

10. Құрамында 30 сутек атомы болатын , қаныққан көміртек атомдар саны?

11. Изомерлер дегеніміз не?

12. Алкандарға тән изомерлену түрі?

Мен кіммін ?

Жауабы: С

Жауабы: С

Жауабы: D

Жауабы: B

Жауабы: 2-methylbutane

Жауабы: 3-ethyl – 3 - methylpentane

Не себептен алкандар инертті ?

Алкандардың химиялық тұрақтылығы С-С және С-Н σ-байланыстарының беріктігіне және олардың полярсыздығына байланысты

Алкандарға тән реакциялар

дегидрлеу

Сутек атомдарының орынбасу реакциялары

тотығу

Крекинг және изомерлену

CnH 2n+2

Таразының бір иініндегі табақшаға балауыз шамы қойылып, теңестірілгеннен кейін ол жағылады. Таразының тепе- теңдік күйі бұзыла ма, жоқ па себебін түсіндіріңіздер.

Тотығу реакциясы.

а) Ауада алкандарды тұтатқанда олар көміртек диоксиді,су және көп мөлшерде жылу бөле жақсы жанады.

б) оттек жеткіліксіз болған жағдайда алкандар иісті газ немесе күйе түзе жанады:

Галогендену реакциялары

СН4 + Cl2 hv CH3Cl + HCl

Хлорметан немесе

Хлорлы метил

СН3 Cl – газ, жеңіл сығылады және содан кейін булану кезінде көп мөлшерде жылу сіңіреді.Сондықтан тоңазтқыштарда қолданады.

СН3Cl + Cl2 hv CH2Cl2 + HCl

Дихлорметан

СН2 Cl2 –еріткіш ретінде қолданылады.

.

СН2Cl2 + Cl2 hv CHCl3 + HCl

Трихлорметан

немесе хлороформ

СН Cl3 – хлороформ,түссіз ұшқыш эфир иісті тәтті дәмді сұйықтық.

Қолданылуы:

фармакология өндірісінде еріткіш ретінде ,

бояғыш және пестицид өндірісінде .

СНCl3 + Cl2 hv CCl4 + HCl

Тетрахлорметан,

(төрт хлорлы

көміртегі)

С Cl4 - еріткіш ретінде қолданылады (майлар, шайырлар, каучук);

фреон алуда .

.

Галогендеу реакциялары – алкандардың практикалық маңызды реакцияларының бірі, жарықтың немесе жоғары температураның әсерінен іске асады.

Орынбасу реакциялары. Қаныққан көмірсутектерге тән реакциялар. Бұл кезде

С-Н байланысы үзіліп, сутек атомы басқа атомға немесе атом топтарына алмасады: RH + XY → RX + HY

Тапсырма

2-бромпропаның электронды формуласын салыныздар.

Тапсырма: Құрлымдық формуласы мынандай

С2Н5-СНCl-CH2-CH-CH2-CH3

CH3

тармақталған көмірсутек галогентуындысын атаныз.

Жауабы

5-хлор3-метил-гептан

Тапсырма

2,3,5,5-тетрабром-2,3,4,4-тетраметилгексан құрлымдық формуласын құрастырыныздар.

CH3 Br CH3 Br

CH3 – C – C – C – C -CH3

Br CH3 CH3 Br

Жауабы

Есте сақтаныздар

Алкандарға сутек атомының орнын басқа атом немесе атом тобының орынбасу реакциясы тән.

Бұл реакциялар кезінде галогенсутек бөлінеді.

Алкандардын галогендену реакциясы ең аз гидрогенденген көміртек атомынан бастап орын басылады.

Нитрлеу

140 °С қызадырғанда алкандар

сұйытылған (10%) азот қышқылымен

нитрлену реакциясы жүзеге асырылады -

сутегі атом нитро тобымен орын алмасады.

( M.I.Konovalova реакциясы).

СН4 + HO-NO2 = CH3-NO2 + H2O

.

Изомерлену

Қалыпты құрылымын көмірсутектер қыздыру және катализатордың әсерінен изомерленуге ұшырайды - көміртек тізбегі тармақталғанға айналады.

CH3-CH2-CH2-CH3 AlCl3 CH3-CH-CH3

CH3

n-бутан 2-метилпропан

.

Айырылу реакциялары.

Қыздырғанда алкандар термиялық айырылады. Метанды жоғары температурада (1000°шамасында)ауа қатыстырмай қыздырғанда жай заттарға айналады.

C H4 t C+2H2

.

Дегидрирлеу

Платина немесе никель катализаторы үстінде қыздырып өткізгенде, алкан сутегін бөледі. Бұл процесс дегидрирлену деп аталады

C3H8 C3H6 + H2

С6Н14 С6Н12+Н2

.

Пайдаланған әдебиеттер:

http://school-collection.edu.ru/catalog/res/76f609e3-5da6-7559-4264-68d3548bb069/view/

http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/8d7caa13-f7f5-c3db-3f7d-a504e7456d96/00119627250504103.htm

http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/5838e73f-fd71-188f-d53c-b3903cc3a965/00119627348768537.htm

http://school-collection.edu.ru/catalog/res/5e8f612a-b762-9f6b-de63-c5dc1d3e64c5/view/

http://school-collection.edu.ru/catalog/res/47cbac0d-2c6b-46bc-d57f-4b250cfa0e07/view/

htthttp://school-collection.edu.ru/catalog/res/47cbac0d-2c6b-46bc-d57f-4b250cfa0e07/view/

p://www.youtube.com/watch?v=CnJnT9tXzaQ

http://www.youtube.com/watch?v=CnJnT9tXzaQ