Тотығу дәрежесі. Тотығу және тотықсыздану. Химия, 9 сынып,қосымша материал 3.
7. ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ТОТЫҒУ ДӘРЕЖЕЛЕРІ.
Біз зарядталған ион бөлшектері туралы білеміз. Ионның оң заряды элементтің бір атомымен берілген электрондар санына тең; ионның теріс заряды элементтің бір атомымен қабылданған электрондар санына тең. Na+, Ca2+, Al3+ жазбалар осы элементтердің атомдары сәйкесінше 1, 2, 3 е- жоғалтқандығын, ал F-, O2-, N3- жазбалар осы элементтердің атомдары сәйкесінше 1, 2, және 3е- алатындығын көрсетеді.
Элементтердің тотығу дәрежесі. Молекулярлық қосылыстардың (SO2, NH3, CO2 және т.б.) және ионды қарапайым қосылыстардың (Na2O, Na2SO4 және т.б.) құрамын анықтау үшін. Қосылыс элементтерінің тотығу дәрежесін бағалау кезінде бір атомды иондарға ыдырайды.
Тотығу дәрежесі-бұл қосылыстар иондардан ғана тұрады деген болжамнан шыққан қосылыстағы химиялық элемент атомдарының шартты заряды. Тотығу дәрежелерінің оң, теріс немесе нөлдік мәні болады, белгі саннан кейін қойылатын ион зарядынан айырмашылығы санның алдынан белгі қойылады:-1, -2, +3.
Молекулаларда олардың атомдар санын ескере отырып, элементтер тотығуы дәрежелерінің алгебралық жиынтығы 0 тең. Қосылыстарда металдар тотығуының дәрежесі әрқашан оң, тотығудың жоғары дәрежесі периодты жүйе тобының нөміріне сәйкес келеді, онда осы элемент бар (кейбір элементтерді алып тастай отырып: алтын Au+3 (I топ), Cu+2 (II), VIII тотығу дәрежесінің тобынан +8 осмий Os мен рутений Ru болады.
Биметалдардың дәрежелері қандай атомдармен қосылғандығына қарай оң және теріс болады: егер металл атомымен болса, онда әрқашан теріс, егер бейметалмен болса, +, и – болады (бұл туралы электр терістер қатарын зерделеу кезінде білетін боласыз).
Бейметалдар тотығуының төменгі теріс дәрежесін осы элемент бар топтың 8 нөмірінен шыға отырып, бейметалдар тотығуының төмен теріс дәрежесін табуға болады, жоғары оң сыртқы қабаттағы электрондар санына тең (электрондар саны топ нөміріне сәйкес келеді).
Қарапайым заттардың тотығу дәрежесі металл немесе бейметалл болуына қарамастан 0 тең.Тотығу дәрежелерін анықтау кезінде мына қағидаларды пайдалану керек:
1. Қарапайым затта элементтің нөлдік тотығу дәрежесі болады; 2. Барлық металдардың оң тотығу дәрежесі болады; 3. Бор мен кремнийдің қосылыстарда оң тотығу дәрежелері болады; 4. Сутегінің қосылыстарда тотығу дәрежесі болады (+1). Гидридтерді алып тастай отырып (бірінші-екінші топтың басты кіші тобының металдарымен сутегінің қосылысы, тотығу дәрежесі -1, мысалы Na+H- ); 5. Оттегінің тотығу дәрежесі болады (-2), O+2F-2 фтормен оттегінің қосылысын қоспағанда және перекисьте (Н2О2 – оттегінің тотығу дәрежесі (-1); 6. Фтордың әрқашан тотығу дәрежесі болады (-1) |
Жиі қолданылатын элементтер үшін тұрақты дәрежелер көрсетілген кестені келтіремін:
Тотығу дәрежесі | Элементтер |
+1 | Li, Na, K, Rb, Cs, Ag, H (гидридтерден басқа) |
+2 | Be, Mg, Ca, Sr, Zn, Cd, Ba |
+3 | Al, B |
-1 | F,{ Cl, Br, I-сутегімен немесе металдармен қосылыста} |
-2 | O,{ S, Se, Te-сутегімен және металдармен қосылыста} |
-3 | {N, P, As}- сутегімен және металдармен қосылыста |
Мысал. K2Cr2O 7 қосылыста тотығу дәрежесін анықтаңыз. Калий мен оттегінің екі химиялық элементінде тотығу дәрежесі тұрақты және сәйкесінше +1 және -2 тең. Оттегінің тотығу дәрежелерінің саны (-2)·7=(-14) тең, калийде (+1)·2=(+2). Тотығудың оң дәрежелерінің саны теріс сандарға тең. Сәйкесінше (-14)+(+2)=(-12). Хром атомында оң дәрежелер саны 12 тең, бірақ атомдар 2, яғни бір атомға (+12):2=(+6) келеді, К+2Cr+62O-27 элементтердің тотығу дәрежесін жазамыз. |
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?