Тотығу дәрежесі. Тотығу және тотықсыздану. Химия, 9 сынып, дидактикалық материал.

1. Электртерістілік ұғымы

Теория:

Барлық белгілі химиялық элементтерді металдар және бейметалдар деп бөлуге болады. 

Металдар — атомдары электрондар беретін элементтер.

Бейметалдар  — атомдары электрондар қабылдайтын элементтер.

Металл бейметалмен өзара әрекеттескенде біріншінің атомы электрондарын жоғалтады, ал екіншінің атомы оларды қосып алады.

Екі бейметалдың атомдары әрекеттескенде не болады?

Күкірт пен оттегінің атомдарын салыстырамыз:

O8   +8  2e, 6e;    

S16   +16  2e, 8e, 6e.

Күкірт атомының радиусы көп, валентті электрондар ядромен әлсіз байланысқан. Байланыс түзгенде электрондардың күкірттен оттегіне жылжуы болады.

Көміртегі мен оттегінің атомдарын салыстырайық:

O8   +8  2e, 6e;        

C6   +6  2е, 4е.

Оттегі атомы ядросының заряды көп, өзіне электрондарды күштірек тартатын болады.

Әртүрлі бейметалдардың атомдары электрондарды өздеріне бірдей емес тартатын болады.

Элементтер атомдарының өзіне химиялық қосылыстарда ортақ электронды жұптарды тарту қабілеті электртерістілік деп аталады (ЭО).

Ортақ электронды жұптар валентті электрондармен түзілетіндіктен, онда электртерістілік — бұл атомның өзіне басқа атомдардан валентті электрондар тарту қабілеті деп айтуға болады.

Назар аудар!

Электртерістілік көп болған сайын элементте бейметалл қасиеттер күштірек болады.

Полингтің салыстырмалы электртерістілік шкаласы

ЭО абсолютті мәндері — жұмысқа қолайсыз сандар. Сондықтан әдетте Полинг шкаласы бойынша салыстырмалы электртерістілікті қолданады. Онда литий ЭО бірлік болып табылады.

Полинг шкаласы бойынша қосылыстар түзетін элементтер арасында ең электртерісі фтор, ал аз электртерісі — франций. Францийдің ЭО 0,7 тең, ал фтор ЭО — 4 . Қалған элементтердің ЭО 0,7 бастап 4 дейінгі шекте өзгереді.

Әдетте, бейметалдардың екеуден көп ЭО болады. Металдарда ЭО мәні екеуден аз. 2 жақын электртерістілік мәндері бар кейбір элементтер (B,Si,Ge,As,Te ) аралық қасиеттерін көрсетуге бейім.

Электртерістілігі жоғары және төмен элементтер белсенді болып саналады. Жоғары — белсенді бейметалдар, төмен — белсенді металдар. Біріншілерінде ЭО 3 –4 жақын, екіншілерінде — 1 .

Периодты жүйеде электртерістіліктің өзгеруі

Элементтердің реттік нөмірі өзгеруімен ЭО мерзімді өзгереді.

Периодта ол сыртқы қабатта электрондар жиналғанда солдан оңға қарай өседі.

Топта ол электронды қабаттар санын ұлғайтқанда және атомды радиустарды ұлғайтқанда жоғарыдан төмен азаяды.

Әр периодта ең көп ЭО жеті сыртқы электрондар – галогендер атомдары бар ең кішкентай атомдар ие болады (инертті газдар қосылыстар түзбейді).

Периодта ең кіші ЭО бір сыртқы электроны – сілтілі металл атомы бар ең үлкен атомда.

Назар аударыңыз!

Элементтердің электртерістілік мәні:

     — қосылыстағы атомдар зарядтарын;

     — химиялық байланыс түзгенде электрондардың жылжуын анықтауға мүмкіндік береді.

Хлор мен күкірттің, күкірт пен оттегінің атомдары өзара әрекеттескенде электрондардың жылжуы қалай болатындығын анықтайық.

Мысал:

хлор мен күкірт үшінші периодта орналасқан. Период бойынша электртерістілік солдан оңға қарай өседі. Хлордың ЭО күкірттің ЭО көп, яғни, электрондар күкірттен хлорға қарай жылжитын болады. Күкірт атомының заряды оң, ал хлордікі теріс болады:

 Sδ+→Clδ− .

Полинг шкаласы бойынша қорытындыны тексерейік. Хлордың электртерістілігі 3 тең, ал күкірттің  электртерістілігі — 2,5 . Хлор электртерістілеу.

Мысал:

оттегі мен күкірт алтыншы А топта орналасқан. Топ бойынша электртерістілік жоғарыдан төмен азаяды. Оттегінің ЭО күкірттің ЭО көп, яғни, электрондар күкірттен оттегіне жылжитын болады. Күкірттің атомының оң заряды, ал оттегінің теріс заряды болады:

 Sδ+→Oδ− .

Полинг шкаласы бойынша оттегінің электртерістілігі 3,5 тең , ал күкірттің электртерістілігі — 2,5 . Ең электртерісі — оттегі.

Элементтердің ЭО салыстыру кезінде элементтерді оның мәні кемуі тәртібімен орналастырып, электртерістілік қатарын жиі қолданады:

F,O,N,Cl,Br,S,C,P,H,Si,Mg,Li,Na .

Дереккөздер:

Габриелян О. С. Химия.  8 класс. Учебник для общеобразовательных учреждений. М.: Дрофа, 2013. — 71с                                      

Жилин Д. М. Химия. 8 класс. Учебник для общеобразовательных учреждений. М.: Бином. Лаборатория знаний, 2011. — 245с.

https://www.yaklass.ru/p/himija/89-klass/stroenie-veshchestva-18844/elektrootritcatelnost-khimicheskikh-elementov-18845/re-d48636e5-fc98-49bc-aa70-ca5a271dce44