Қайтымды реакциялар. Химия, 9 сынып, дидактикалық материал, 1 сабақ.

Қайтымды реакциялар — бір уақытта қарама-қарсы екі бағытта (тура және кері) жүретін химиялық реакциялар, мысалы:

3H₂ + N₂ ⇆ 2NH₃

Қайтымды реакциялардың бағыты – реакцияға түсетін заттардың концентрациясына тәуелді. Қайтымды реакцияның соңында, яғни химиялық тепе-теңдік орнаған жағдайда, жүйеде реагент те, өнім де болады.

Қарапайым (бір сатылы) қайтымды реакция бір уақытта жүретін екі қарапайым реакциядан тұрады. Олардың айырмашылығы тек тура немесе кері бағытта өтуімен ерекшеленеді. Реакцияның жылдамдығына байланысты бағытын анықтауға болады. Мысалы, қарапайым реакция

N₂O₄ ⇆ 2NO₂

келесі реакциялардан тұрады

N₂O₄ ⇆ 2NO₂ және 2NO₂ ⇆ N₂O₄

Күрделі реакцияның (бірнеше сатылы) қайтымды болу үшін – барлық сатылары қайтымды болуы шарт.

Қайтымды реакциялар үшін теңдеу келесі түрде жазылады: А + В ⇆ АВ.

Қарама-қарсы бағыттағы екі бағдарша берілген жағдайда тура және кері бағыттағы реакциялардың жүруін көрсетеді, мысалы

СН₃СООН + С₂Н₅ОН ⇆ СН₃СООС₂Н₅ + Н₂О

Қайтымсыз реакциялар дегеніміз – реакция нәтижесінде түзілген өнімдер бір-бірімен реагенттерді қайта түзіп әрекеттесе алмайтын реакциялар. Қайтымсыз реакцияға мысал ретінде бертолле тұзының қыздыру нәтижесінде ыдырауын келтіруге болады:

2КСlО₃ = 2КСl + 3О₂,

Келесі реакцияларды қайтымсыз реакцияларға жатқызады:

1) газ немесе тұнба болатын қосылыс түзілсе, мысалы

ВаСl₂ + Н₂SО ₄ = ВаSО₄↓ + 2НСl

Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl + CO₂↑ + H₂O

2) аз диссосацияланатын қосылыс түзілсе, мысалы су:

НСl + NаОН = Н₂О + NаСl

3) көп энергия бөле жүретін реакциялар, мысалы магнийдің жануы

Mg +¹/₂О₂= МgО, ∆H = -602,5 кДж / моль

1 деңгей

NaOH + HCl —> NaCl + H₂ON₂ + 3H₂ —> 2NH₃ AgNO₃ + NaCl —> AgCl + NaNO₃ SO₃ + H₂O —> H₂SO₄CH₄ + 2O₂ —> CO₂ + 2H₂OHCOOH + CH₃OH —> HCOOCH₃ + H₂O

2 деңгей

BaO + H₂SO₄ =

HCl + Na₂CO₃ =

SO₂ + O₂ =

C₂H₆ + O₂ =

3 деңгей

Берілген заттардың ішінен өзара әрекеттесетін заттарды анықтап, теңестірілген төрт реакция теңдеуін жазыңыз:

NaOH, AgNO_3, SO_2, O_2, C₂H_6, HCl, H₂O.

Бағалау критерийлері

- Қайтымды химиялық үрдістерге анықтама беріңіз.

- Қайтымсыз реакциялардан айырмашылығы не?

- Қоршаған ортадағы қайтымды үрдістерден мысал келтіріңіз.

Бағалау критерийлері

- кейбір жағдайлар тепе-теңдік бағытын өзгертетінін түсінеді.

- жағдайлардың әсерінен тепе-теңдіктің ығысу бағытын дұрыс анықтайды (8-ден 6).

Тақтада дұрыс жауаптар көрсетіледі.

Тапсырмалар

 1 деңгей

 Төмендегі суретте не бейнеленген?

 Бұл жағдай қалай түсіндіріледі?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 деңгей

 Динамикалық үрдіс дегеніміз не? Аталған үрдісті суретпен көрсетіңіз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3 деңгей

 Берілген реакцияны бөлшектер теориясы тұрғысынан сипаттаңыз:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________