Электромагниттік және дыбыстық толқындардың адам ағзасына әсері. Биология, 11 сынып, дидактикалық материал.

Сабақ үшін теориялық материал, ұғымдарды анықтама

Негізгі идея: Біз естіген әрбір дыбыс, біздің көзімізге түсетін әрбір жарық фотоны, желмен үрленетін шөп қозғалысы және толқындардың тұрақты соғылуы-осының барлығы толқындардың мысалдары. Олар біздің айналамызда барлық жерде.

Түсіну: Құлақтың құрлысы, есту механизмі.

Сабақ үшін теориялық материал, ұғымдарды анықтама

Құлақтың құрлысы:

Әрбір құлақ үш бөліктен тұрады:

(i) Сыртқы құлақ,

(ii) Ортаңғы құлақ,

(iii) Ішкі құлақ.

1. Сыртқы құлақ:

Бұл бөлік құлақ қалқаны, сыртқы есту жолы және дабыл жарғағын қамтиды.

(i) Құлақ қалқаны:

Құлақ қалқаны-бұл терімен қапталған шығыңқы серпімді шеміршек. Оның ең көрнекті сыртқы тарағы спираль деп аталады. Долька-бұл талшықты және майлы ұлпалардан тұратын, қан капиллярларымен бай төменгі ұшындағы жұмсақ домалаған бөлік. Ол сезімтал, сондай-ақ дыбыс толқындарын жинауда тиімді.

(ii) Сыртқы есту жолы:

Бұл оның сыртқы бөлігінде шеміршек пен оның ішкі бөлігінде сүйекті ұстап тұратын құбырлы өту. Меатус (арна) ішінен түкті терімен (көпқабатты эпителий) және церум бездерімен (балауыз бездері) төселген. Есту каналы түкті фолликулдардан және құлақтың құлығын өндіретін бездерден тұрады, ол құлаққа бөгде денелердің түсуін болдырмайды.

(iii) Дабыл жарғағы (tympanum):

Дабыл жарғағы ортаңғы құлақты сыртқы есту жолынан бөледі. Ол жұқа және жартылай мөлдір, сопақшаллау, бірақ төменге қарағанда жоғарғы бөлігі кеңірек. Барабанның орталық бөлігі умбо деп аталады. Балғашық сүйек мембрананың ішкі бетіне берік бекітілген.

Сыртқы құлақ қызметі:

Құлақ қалқаны мен сыртқы есту жолы дыбысты қабылдап, дабыл жарғағына бағыттыайды. Дыбыс толқындары дабыл жарғағының бетіндегі қысымның өзгертеді. Құлық (құлақ құлығы) құлаққа бөгде денелердің енуіне кедергі келтіреді.

2. Ортаңғы құлақ:

Ол мыналарды қамтиды:

(i) Ауамен толтырылған дабыл жарғағы қуысы, евстахиев түтігі (есту түтігі) арқылы мұрын жұтқыншақпен біріктірілген, ол барабанды қуыстағы ауаның қысымын сыртқы ауа қысымымен теңестіру үшін қызмет етеді.

(ii) Құлақ сүйектері-балғашық (пішіні балғаға ұқсас), төс және үзеңгі (пішіні үзеңгіге ұқсас) деп аталатын үш кішкентай сүйектен жасалған кішкене серпімді тізбектен тұрады. Балғашық бір жағынан дабыл жарғағына және екінші жағынан төс сүекшесіне бекітілген.

Ал төс сүйекше ішкі құлақтағы сопақша мембранаға бекінген үзеңгіге бекиді. Балғашық -ең үлкен сүйек, бірақ үзеңгі-ең кішкентай сүйек. Сондай-ақ, үзеңгі денедегі ең кішкентай сүйек.

(iii) Сондай-ақ, ортаңғы құлақта екі қаңқа бұлшық еті, балға бекітілген тензорлық барабан тесігі және үзеңгіге бекітілген үзеңгі бұлшық еті бар. Stapedius-денедегі ең кішкентай бұлшық ет.

(iv) Ортаңғы құлақ мембраналармен жабылған екі шағын тесік арқылы ішкі құлақпен біріктірілген. Бұл тесіктер (а) fenestra ovalis (сопақша терезе) жоғарыда айтылғандай, және (Б) fenestra rotunda (дөңгелек терезе).

Сопақ терезенің фенестрінде үзеңгі пластинасы аяқшасына сай келеді. Дөңгеле терезеде fenestra серпімді екіншіреттік дабыл жарғағымен қоршалған. Соңғысы дабыл жарғағының екі жағындағы қысымды теңестіру үшін жауап береді. 

Есту механизмі:

Дыбыс толқындары сыртқы құлақпен бірнеше деңгейге дейін жиналады. Олар тербелісті бастайтын дабыл жарғағына сыртқы есту жолы арқылы өтеді. Тербеліс балғашық, төс және үзеңгі сүйектерінің көмегімен ортаңғы құлаққа беріледі. Соңғысы сопақша терезеге сай келеді. Ішкі құлақтың перилимфасы сопақша мембрана арқылы тербелісті қабылдайды.

Перилимфадан тербелістер scala ұлулене алдында, содан кейін Рейсснер мембранасы арқылы ұлудене ортасына жіберіледі. Бұдан кейін эндолимфалар мен жабын мембраналар кортиев мүшесінің сезімтал кірпікшешлерін ынталандырады.

Осылайша кірпікшелі жасушалар алынған импульстер есту сезімі танылатын есту жүйкесі арқылы миға (мидың самай бөлігіне) беріледі.

Сыртқы және ортаңғы құлақ ішкі құлаққа дыбыстық толқындарды беру үшін қызмет етеді. Бұл ішкі құлақта миға беру үшін тербелістің жүйке импульстеріне өзгеруі орын алады. Қатты дыбыс кезінде кейбір дыбыстық толқындар вестибюлінен арқылы дабыл жарғағығның таңдауына беріледі.

Scala tympani-ден дыбыстық толқындар дөңгелек мембрана арқылы дабыл жарғағы немесе ортаңғы құлаққа беріледі. Ортаңғы құлақ қуысынан дыбыстық толқындар евстахиев түтігі арқылы жұтқыншаққа беріледі.

Сабақты ұйымдастыру бойынша қосымша ұсыныстар

Активити БББ

• * Бұл тор кез келген тақырып үшін пайдаланылуы мүмкін . Сіз оны жаңа тақырыптың басында және соңында осы пәндегі балалардың мүдделерін анықтау үшін пайдалана аласыз. БББ желілері оқушыларға алдыңғы білімді белсендіруге, қызығушылықтар арқылы оқыту мақсатын дамытуға және білгендерін жалпылауға мүмкіндік береді. Бұл оқушыларға жаңа білімді салыстыруға мүмкіндік береді, және алдыңғы білімдерін мағынаны тануда қолдана алады. Бұл оларға өз оқуын бақылауға және білімдеріндегі олқылықтарды анықтауға мүмкіндік береді.
• *Оқушылардан кестені толтыруды сұраңыз

Бұл активити алдын ала білім мен түсінікке негізделеді және командалық жұмыс дағдыларын дамытады.

• БББ торында оқушылар " білемін " нақты тақырып немесе мәселе туралы білетіндерін жазады. Содан кейін оқушыларға "білгім келеді" бағанасында білгісі келетіндерді толтыра отырып, өз білімдеріндегі олқылықтар туралы ойлану ұсынылады.
• * Оқушының алдыңғы білімін бағалау үшін мұғалім құлақтың құрылымын көрсететін диаграммамен бірге құлақтың үлгісін пайдалана алады, құлақтың әр түрлі бөліктерін енгізе алады, оқушылардан құлақтың әр түрлі бөліктерінің атауларын - құлақтың әр түрлі бөліктерінің қызметтерін сұрай алады.
• Оқушыларға бейне көруді ұсыныңыз.

Оқушыларға дыбыстың құлаққа қалай таралатынына назар аударуын ескертіңіз. Қажет болған жағдайда бейнематериалды қайта көрсетіңіз. Оқушыларды жұптарға біріктіріп, оларға ағылшын терминдерін оқу үшін бірнеше минут беріңіз. Мұғалім оқушылардың жұптық жұмысын бақылау кезінде олардаң айтылымын жақсартуға көмектеседі.

• “Джигсо” активити.

Jigsaw оқушыларға ынтымақтастықты үйренуге көмектеседі, өйткені топ мүшелері тапсырманы орындау үшін сыни ойлау мен әлеуметтік дағдыларды пайдалана отырып, бір-бірін оқыту жауапкершілігін бөледі. Ақырында бұл стратегия тыңдаудың, қарым-қатынастың және проблемаларды шешудің дағдыларын жақсартуға көмектеседі.

Қалыптастырушы бағалау және қосымша көп деңгейлі (саралау бойынша) тапсырмалар бойынша ұсыныстар

БББ активити. Басында оқушылардан тақырыпқа байланысты сөздерді, терминдерді немесе фразаларды миға шабуыл жасауды сұраңыз. Мұғалім мен оқушылар бұл ассоциацияларды өз диаграммаларына бағанға жазады. Бұл оқушылар идеяны аяқтағанға дейін жасалады. Олардың идеяларын миға шабуыл жасауға оқушыларға көмектесуге дайын сұрақтар бар. Кейде оқушылар бастау үшін" көбірек кеңестер қажет.

Оқушыларды өз қауымдастықтарын түсіндіруге ынталандырыңыз. Бұл, әсіресе, шашыраңқы немесе ерекше қауымдастықтар үшін маңызды. Сұраңыз "" бұл туралы не ойлады?”

Бұл тақырып туралы не білгісі келетін оқушылардан сұраңыз. Мұғалім мен оқушылар бұл сұрақтарды өз диаграммаларының «білгім келеді» бағанына жазады. Бұл оқушылардың сұрақтар үшін идеялар аяқталмайынша жалғасады. Егер оқушылар тұжырымдарға жауап берсе, оларды «білгім келеді» бағанына жазбас бұрын оларды сұрақтарға айналдырыңыз.

Білгім келеді бағаны үшін идеяларды жалпылау үшін балама сұрақ қойыңыз."сіздің оқушыларыңызда немесе идеялармен проблемалар туындайды, немесе олар: "ештеңе" деп айтады, - оның орнына келесі сұрақтардың бірін қоюға тырысыңыз:

"Сіз оқып жатқан мәтіннен тақырып туралы не білесіз?”

"білемін" бағанасынан идеяны таңдап, сұраңыз: "сіз осы идея туралы көбірек білгіңіз келе ме?”

Мүмкін, сіздің оқушылар мәтінде идеяларға назар аударғызғыңыз келсе, бағыттаушы сұрақтар қойыңыз . Алайда, тым көп өз сұрақтарыңызды қоспаңыз. «Білгім келеді» колонкасында көптеген сұрақтар оқушылармен жасалуы керек.

"Джигсо" активити

Джигсо әдісі оқушылар тапсырманың бір бөлігін зерттеу және оны басқа топтарға үйрету үшін және сарапшы болу үшін топтарға бірігеді. Содан кейін әрбір оқушы өзі оқып білгенін сыныптың қалған оқушыларына түсіндіре алады, немесе біз әртүрлі топтардағы оқушылардан жаңа топтарды құра аламыз, және әрбір оқушы өзі танысқан тақырып бөлігін жаңа топтағы оқушыларға түсіндіреді.

Мүғалімнің тапсырмаларды оқушылардың деңгейіне, қызығушылығына және дайындығына сәйкес үлестіруге тамаша мүмкіндігі болады.

Бұл дифференциалды тапсырмалар қолдану тиімді, себебі оқушыларға таңдау еркіндігі беріледі. Сонымен қатар, мұндай тапсырмалар мұғалімнен қосымша дайындықты талап етпейді. Алайда мұғалім бұл әдісті тиімді қолдану үшін оқушыларды топтарға біріктіруде аса мұқият болу қажет. Бұл құралдардың тиімділігінің маңызды алғышарттарының бірі әр түрлі топтардың ішіндегі әр түрлі деңгейлер мен қабілеттері бар оқушыларды дұрыс біріктіру болып табылады. Дифференциация дұрыс қолданылса, шын мәнінде мұғалімнің уақытты тиімді қолдануына ықпал етеді.

• Сабақ кезінде қолданылатын тапсырмаларға жауаптар

• Тақтаға құлақтың түрлі бөліктеріне байланысты терминдерді ағылшын тілінде жазыңыз.

• Бос ұяшықтарға құлақ бөліктерінің атауын жазыңыз..

Тапсырма B: Құлақ қалай жұмыс істейді? (Жұптық жұмыс: 30 мин)

Бейнематериалды тамашалаңыз: Құлақ қалай жұмыс істейді?

http://www.youtube.com/watch?v=skXQ6PuIc4s&NR=1 .

Құлақтың қалай жұмыс істейтінін сипаттай отырып, келесі қадамдарды дұрыс ретімен орналастырыңыз.

Тапсырма C: Сөздік

Пайдалы сілтемелер мен әдебиеттер тізімі

Дыбыс толқындарының адам ағзасына әсері

http://www.findpatent.ru/patent/237/2378989.html

https://www.youtube.com/watch?v=rRepnhXq33s