Белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда статистикалық әдістер. Биология, 11 сынып, дидактикалық материал.

Қосымша 1

Ажыраудың ықтималдық (статистикалық) сипатын анықтау

X² (Хи-квадрат) әдісі

Бұл әдіс генетикалық тәжірибелерде нақты алынған мәліметтердің теория жүзінде күтілген мәліметтен ауытқуын дәлелдеу үшін және селекциялық жұмыстарда қолданылады.

Хи-квадрат әдісі нөлдік жорамалға (Но) сүйенеді. Ол салыстырып отырған тәжірибеден нақты алынған мәліметтердің теориялық күтіл- ген мәліметтерден айырмасы жоқ деген мағынаны көрсетеді. Хи- квадрат критерийі мынадай формула арқылы анықталады:

О — тәжірибеден алынған нақты мәліметтер.

Е — теория жүзінде күтілген мәліметтер.

X — тәжірибелік кластардағы мәліметтердің қосындысы.

Г. Мендель тәжірибесінен мысал келтірейік. Бұршақ өсімдігі тұқы- мының пішіні бойынша белгілердің ажырауын 7324 тұқымнан зерт- теген. Оның ішінде 5474-і тегіс және 1850-і бұдыр тұқым болған. Берілген мәліметтерді кестеге жазайық.

X² (хи-квадрат) критерийінің теориялық мәнін кестеден табамыз.

Ол үшін еркін дәреже санын анықтаймыз: U = К-1, К — ажыраған белгінің (кластың) жалпы саны. Онда U= К-1=2-1=1.

 Егер еркін дәреже саны (U=1) бірге тең болса, онда ықтималдықты (Р) кестеден табамыз. Көп жағдайда 0,05 ықтималдық деңгейде қолданылады.8i

 X² мәні кестеде көрсетілген (3,84) саннан артық болмаса, онда тәжірибеден алынған мәлімет пен теория жүзінде күтілетін мәліметтің айырмасы кездейсоқ деп есептеледі. Нөлдік гипотеза қабылданады.

 Тәжірибеден алынған нақты мәліметтер X² мәні өзінің кестелік мәнінен кіші немесе тең болса (Х²_т,ж< X²_теор), онда нөлдік гипотеза күшінде қалады. Генетикалық жорамал дұрыс деп саналады. Егер (Х²_т,ж> Х²_теор) артық болса, онда нөлдік гипотеза қабылданбайды. Генетикалық есептерді шығару кезінде алынған нәтижелерді осы әдіспен тексеру керек.