Көлденең жолақты бұлшықеттің құрылысы және жиырылуы. Биология, 10 сынып, презентация.

Материал. Кішкентай доп.

Нұсқаулық . Комплимент — бұл шын жүректен айтылған жағымды сөздер, мадақтау, мысалы:«Сен бүгін әдімі көрінесін» немесе «сенің мына затың қандай тамаша!» Қажетті кезде комплимент айту оңай емес, бірақ өте пайдалы.

«Қозғалыс – өз әрекеті арқылы кез-келген дәріні алмастыра алады, бірақ әлімдегі барлық заттар қосылып қозғалыстың әрекетін алмастыра алмайды».

Философ Тиссо

Сабақ тақырыбы: Көлденең жолақты бұлшықеттің құрылысы және жиырылуы

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары:

10.1.6.1 көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын зерттеу

10.1.6.2 бұлшықеттің жиырылу механизмі

Бағалау критерийлері

көлденең жолақты бұлшықеттің құрылысы мен қасиеттерін сипаттайды;

бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндіреді;

актин мен миозиннің байланысын көрестетін модель құрастырады;

көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымы мен бұлшықеттің жиырылу механизмі арасындағы байланысты талдайды.

Терминология:

Көлденең жолақты бұлшықет- поперечно-полосатая мышечная ткань - striated muscle tissue

Бұлшықет талшықтары - мышечные волокна - muscle fiber

Миофибриллалар -миофибриллы - Myofibrils

Актин - актин - actin

Миозин - миозин - myosin

Саркомер - саркомер – sarcomere

Сарколемма - сарколемма - sarcolemma

Саркоплазмалық ретикулум -саркоплазматический ретикулум-sarcoplasmic reticulum

Босаңсуы - расслабление-relaxation

Жиырылуы - сокращение-reduction

Тапсырма: бұлшықет ұлпалары мен олардың адам ағзасында орналасуындағы сәйкестікті орнатыңыз.

Бұлшықет ұлпаларының түрлері:

1. Көлденең жолақты қаңқа бұлшықеті;

2. Көлденең жолақты жүрек бұлшықеті;

3. Бірыңғай салалы бұлшықет.

Қаңқа бұлшықетінің қызметтері:

- адам дене қалпын сақтауға қатысады;

- дененің кеңестікте қозғалысын қамтамасыз етеді;

- дене бөліктерінің бір-біріне салыстырмалы түрде қозғалысын қамтамасыз етеді;

- жылу көзі болып табылады (жылу реттеуге қатысады).

Бұлшықеттің физиологиялық қасиеттері

1. Қозғыштық – бұлшықеттің тітіркендіргішке қозып жауап беруі;

2. Өткізгіштік – бұлшықет бойымен қозудың өтуі;

3. Жиырылу – бұл қозу кезінде ұзындығы немесе кернеуінің өзгеруі;

4. Эластикалық (созылғыш, майысқақ) – жиырылудан кейін бұлшықеттің бастапқы пішініне келуі;

5. Автоматия - бұл тіннің сырттан тітіркендірусіз өзінде пайда болатын серпіністер арқылы қозуын айтамыз.

6. Пластикалық – бұл ұзындығы өзгерген пішінін біраз уақытқа дейін сақтау.

Қозуды өткізу жылдамдығы:

-көлденең жолақты қаңқа еті – 3,5-14 м/сек;

-көлденең жолақты жүрек еті – 0,5-1м/сек;

-бірыңғай салалы еттері– 0,5мм - 5-10см/сек.

Тапсырма 2. Бұлшықеттің әрбір құрылымның қызметін анықтаңыз:

Тапсырма 2. Бұлшықеттің әрбір құрылымның қызметін анықтаңыз:

Миозин жіпшелерімен оның көлденең көпіршелері

Актин жіпшелері

Бұлшықеттің жиырылу механизмі

Тітіркендіру→ Әрекет потенциалының пайда болуы→ Оның жасуша мембранасы мен талшықтардың көлденең түтікшелері бойымен өтуі→ Саркоплазма ретикулум цистерналарынан Са2+ иондарының босап шығуы және олардың миофибриллдерге енуі→ Са2+ ионының тропонинмен байланысы→ Тропомиозиннің деформациясы→ Көлденең көпіршелердің белсенді актин орталықтарымен байланысы→ Актин жіпшелерінің жылжыуы, яғни миофибриллдер қысқарады→ Кальций насосының белсенуі→ Саркоплазмадағы бос Са2+ иондарының концентрациясының төмендеуі→ Көлденең көпіршелердің босауы→ Миофибриллдердің босаңсуы.

Қажу – бұл жасушалар мен мүшелердің немесе тұтас организмнің уақытша қызметінің төмендеуі. Демалыстан кейін қызметі қалыпына келеді.

,,Белсенді демалыс,, туралы түсінікті И.М. Сеченов енгізген.