Мутация себептері. Биология, 10 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:

10.3 – Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік

Мектеп: ХБН НЗМ, Кызылорда

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Алданышова М.Г.

Сынып: 10

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

• Мутация себептері

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

• 10.2.4.5 мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттеу

 Бағалау критерийлері

• Мутагенез себептерін және гендік мутациялардың мәнін түсінеді және біледі.
• Хромосомалық және гендік мутациялардың пайда болу механизмін түсіндіре алады.
• Оқушылар мутациялардың бес типінің төртеуін дұрыс сипаттаулары қажет.

Тілдік мақсаттар

Пәнге тән лексика мен терминология:

синдром, кариотип, кездесу жиілігі, трисомия, моносомия, белгі.

Диалог құруға /жазылымға қажетті сөздер топтамасы:

Мутациялар … әсерінен пайда болады

ДНҚ зақымдалғанда …

Мутация жиілігін арттыратын факторлар …

 Құндылықтарды дарыту:

«Мәңгілік ел» құндылықтары: жалпыға ортақ еңбек қоғамы.

Білім беру құндылықтары: ынтымақтастық, ашықтық, өмір бойы білім алу.

Денсаулықты сақтау. Салауатты өмір салтын насихаттау.

 Пәнаралық байланыстар:

Химия, физика

 АКТ қолдану дағдылары:

Бейнефильм көрсету, презентация.

Бастапқы білім

Жасуша циклын жалпы сипаттау (9-сынып)

Әрбір соматикалық жасуша бірдей хромосомаға ие екендігін білу

(7-сынып)

Өсу және дамудағы митоз маңыздылығы(9-сынып)

Хромосомалар ДНҚ-дан тұратынын білу (7-сынып)

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

І. Сергіту сәті.

Ұйымдастыру кезеңі. Бар және жоқ оқушыларды мұғалім тексереді.

Алдыңғы білімді тексеру

(С) Ой қозғау. Бүгін сабақта не өтеміз деп ойлайсыңдар? Неге осы суреттер көрсетілген? Сабақтың мақсатын айқындау және тақтада жазу. Бағалау критерийлері талқыланады.

ІІ. Жаңа сабақты игеру.

• 1900 жылы голландиялық ботаник Г.Де-Фриз мутация туралы ұғымды (латынша“mutatio”-өзгеріс) енгізді;
• Есекшөп (энотера) өсімдігінің кейбір белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитынын және олардың тұқым қуалайтындығын байқады.
• Зерттеулердің негізінде 1901 жылы “Мутациялық теория” деп аталатын еңбегін жариялады.

Топтық жұмыс

1 топ. Дауна синдромы

2 топ. Клайнфельтер синдромы

3 топ. Тернер-Шерешевский синдромы

4 топ. Эдвардс синдромы

5 топ. Патау синдромы

Бағалау критерийі:

• Аурудың атауы
• Популяция таралу жиілігі
• Кариотип суреті
• Аурудың белгілері
• Аурудың суреті

Мутация

• Бұл генетикалық материалдың тұқымқуалау өзгерістері.
• Ең ірілері- хромосомалар санын өзгертеді;
• Ең ұсақтары- ДНҚ-дағы нуклеотидтердің жүйелілігін өзгертеді.

Мутация-барлық тірі ағзаларға тән қасиет

Эволюциялық даму барысында ағза да қалыптасқан үйлесімділік бұзылады және мынадай мутациялар болады:

• Зиянды мутация - тұқымқуалау қасиеттерінінің өзгеруі тіршілік әрекетін нашарлатады.
• Бейтарап мутация - тіршілік үдерістерінде өзгеріс болмайды немесе дәл осы орта жағдайларында мәнсіз болады;
• Пайдалы мутация - өзгерістен ағзаның қандай да бір қасиетінің жақсаруы байқалады;
• Өлтіргіш мутация - ағзаны өлтіріп жібереді.

Мутациялардың себептері мутагендік факторлар немесе мутагендер

Мутагендірдің маңызы

• тірі ағзаларға жаңа сапалар мен қасиеттердің көрініс беруінің жалғыз көзі;
• олар табиғи және қолдан сұрыптаулар үшін негізгі материал береді;
• пайдалы мутациялар табиғи сұрыптаумен сақталып қалады және орнығады;

Гендік мутация- гендердің молекулалық құрылымдық өзгеруі

Негізгі себептері

• ДНҚ молекуласындағы белгілі бір нуклеотидтің түсіп қалуы;
• Нуклеотидтертің немесе триплеттің орын алмасуы;
• Бір нуклеотидтің дупликациялануы;
• Бір нуклеотидтің орнына басқа нуклеотидтің орналасуы.

(А-Г ауыстырылса, бір коденің құрамы өзгереді.нәтижесінде аминқышқылдардың орналасу жүйесі бұзылады,, алмасу әрекеттері, ағзаның биологиялық қасиеті, тіршілік қабілеті нашарлайды.) Гендік мутациялар табиғи сұрыпталу кезінде ағзада жиналып,эволюцияда маңызды қызмет атқарады.

Рефлексия

• Енді мен түсінемін …
• Маған түсінуге әлі қиын …
• Ешқашан түсінбейтін шығармын …

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Оқушылар сұрақтарға жауап бере отырып сабақ тақырыбын өмірмен байланыстыра алады. Бұл айналада болып жатқан процестерді түсінуіне мүмкіндік береді.

Қабілеті жоғары оқушылар Хромосомалық және гендік мутациялардың пайда болу механизмін түсіндіре алады.

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?