Хуго де Фриздің мутация теориясы. Кездейсоқ және индуцирленген мутацияллар. Нүктелік, хромосомалық, геномдық, ядролық және цитоплазмалық мутациялар. Биология, 10 сынып, презентация.

Ағзалардың сыртқы келбетінің өзгеріске ұшырау себебін түсіндіріңіз

http://learn.genetics.utah.edu/content/basics/mutation/

Мутацияның жіктелуі

(пайда болуы бойынша)

Мутация

Индуцирленген мутациялар бағытталып әсер етеді.

Мутагендік факторлардың әсерінен, жасанды жолмен пайда болады.

Спонтанды мутациялар репликация қатесінен болады.

Қоршаған орта факторларлары әсерінен, табиғи жолмен пайда болады.

Оқу мақсаты:

10.2.4.5 Хуго де Фриздің мутация теориясын бағалау, мутагенез себептерін ашу және хромосомалық, гендік мутацияның туындау механизмін түсіндіру.

Бағалау критерийлері:

Хромосомдық және гендік мутациялардың мәнін түсінеді және біледі.

Хромосомалық және гендік мутациялардың пайда болу механизмін түсіндіре алады.

Мутация тудыратын факторларды талдайды.

Бөлім: 10.3А Жасушалық цикл

Терминология

№1 Активити

Хуго де Фриздің теориясымен танысады.

(ең алғаш 1900-1903 жылдары жарыққа шыққан).

(G) (f) Топтар осы теорияны талқыға салып, бағалайды. Сыныппен бірге Хуго де Фриздің мутация теориясын талқылайды.

(f) Оқушылар қысқаша жазбалар/ постер жасайды.

Бағалау критерийі:

Хуго де Фриздің мутация теориясының қателігі мен ұтымды тұстарын көрсетіңіз.

Мутация» деген терминді ең алғаш 1901 жылы голландия ғалымы Гуго де Фриз өзінің «Мутациялық теория» деп аталатын еңбегінде қолданды.

Ол есек шөптің белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитындығын және бұл ауытқуардың тұқым қуалайтындығын байқады.

Гуго де Фриздің теориясы өз мәнін жойған жоқ:

1. Мутацияның кенеттен пайда болатындығы

2. Жаңадан пайда болған формалардың тұрақты келетіндігі

3. Мутациялардың сапалық өзгеріс болып саналатындығы

4. Мутацияның өзі әр түрлі бағытта – пайдалы да, зиянды да болатындығы

5. Мутацияның жиілігі организм санына байланысты

6.Бір рет болған мутацияның қайтадан қайталана алатындығы.

Гуго де Фриз

Активити № 2.

(G) (f) мутагенез себептерін зерттеу

Бағалау критерийі:

http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/mutations_05 сілтемені қолданып, баяндама әзірлеу 1000 сөз

Өзара бағалау

ОМ: Хромосомалық, гендік мутацияның туындау механизмін түсіндіру

Активити №1

Білім беру ресурстарын қолданып, видео материалдармен танысу.

https://bilimland.kz/ru/courses/biologiya-ru/osnovy-genetiki-i-selekczii/osnovnye-zakonomernosti-izmenchivosti/lesson/mutacziya

https://www.google.kz/search?q=chromosomal+mutation&source=lnms&tbm=vid&sa=X&ved=0ahUKEwj03Jb49rnaAhXEF5oKHe4oApkQ_AUICygC&biw=1920&bih=925

- Талқылау жүргізу.

(W) (f) Суреттегі хромосомалар қалай мутацияланған?

Активити № 2

(Р) Концептуальды карта құрастыру «Мутация типтері».

Бағалау критерийі:

Мутацияның жіктелуі;

Мутацияның қасиеті

Мутацияның себептері;

Мутация әсерінен адамдарда туындайтын аурулар.

Мутация

Геномдық

Хромосомалық

Гендік

Цитоплазмалық

МУТАЦИЯ ТҮРЛЕРІ

Гендік Мутация

Нүктелік мутация

Сайлент

Миссенс

Нонсенс

2. Хромосомдық мутация

Делеция

Дупликация

Инверсия

Транслокация

ГЕНДІК МУТАЦИЯ

ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің орналасу ретінің өзгеруі байланысты болады

НҮКТЕЛІК МУТАЦИЯ

Бір нуклеотидтің алмасуы

Миссенс-мутация - ақуыздағы аминқышқыл қалдығының алмасуы;

Үнсіз алмасу (сайлент-мутация) –нуклеотидтердің алмасуы нәтижесінде аминқышқыл сол мөлшерде қалады;

Нонсенс-мутация – аминқышқыл кодонының стоп кодонға алмасуы.

Хромосомалық Мутация

Хромосомалық мутацияның 4 түрі бар:

Делеция

Дупликация

Инверсия

Транслокация

Хромосомалық Мутация

Хромосомалық мутация организмдегі хромосомалардың санының және құрылымының өзгерісіне байланысты туындайтын өзгерістер.

Бұл мутация геннің хромосамада орналасуы мен кейбір гендердің көшірмесін өзгерте алады.

Хромосомалық мутация кроссинговер кезінде жүреді. Жұп гомологиялық хромосомалардың генетикалық материалмен алмасу кезінде болады.  

1 Делеция

Хромосоманың бір бөлігінің үзіліп, түсіп қалуы;

Хромосоманың үлкен бөлігінің жетіспеушілігі

2 Дупликация

Хромосома

хромосоманың

бір бөлігінің

екі еселенуі

3 Инверсия

Центромера

Хромосоманың хромосома

үзілуі айналуы бөлігінің 180 -қа

бұрылуына

байланысты

гендердің

орналасу ретінің

өзгеруі

4 Транслокация

А хромосома

В хромосома

Хромосомааралық өзгерістерге жатады.

Хромосоманың оған гомологиялық емес басқа

бір хромосомамен хромосома бөлігінің алмасуы.

Хромосома арасында көпірлердің пайда болуы.

Хромосомалық мутация механизмі

Мутация

Эволюциялық даму барысында ағза да қалыптасқан үйлесімділік бұзылады және мынадай мутациялар болады:

Зиянды мутация-тұқымқуалау қасиеттерінінің өзгеруі тіршілік әрекетін нашарлатады.

Бейтарап мутация-тіршілік үдерістерінде өзгеріс болмайды немесе дәл осы орта жағдайларында мәнсіз болады;

Пайдалы мутация- өзгерістен ағзаның қандай да бір қасиетінің жақсаруы байқалады;

Өлтіргіш мутация- ағзаны өлтіріп жібереді.

Кариотип дегеніміз не?

-бұл хромосоманың суреті, ағзаның тәндік жасушаларының хромосомаларының барлық белгілерінің жиынтығын кариотип 

деп атайды.

гаплоидты аталық жасуша хромосомасы ,

гаплоидты аналық жасушаның хромосомасын

ұрықтандырғанда пайда болған хромосомалар

жиынтығы кариотипті құрайды.

Қалыпты адам кариотипі

Адам кариотипіндегі

бір –біріне ұқсас тек екі хромосомалар болады, оны гомологиялық хромосомалар деп аталады.

Алғашқы 22 жұп хромосомаларды аутосомды деп атайды.

Ал, 23 жұп хромосомалар жыныс хромосомаларын

құрайды.

Активити №3.

Модельдеу «Адамның хромосомалық жинағының кариограммасын құру»

Бағалау критерийі:

Кариотип:

2) Аутосома саны ;

3) Жыныс хромосома саны;

4) жынысы (ер немесе әйел);

6) қалыптылығы және патологиясы (ауру түрі)

Рефлексия (ПОПС формуласы )

Алған білімдеріңізді қолданып, сөйлемді аяқтаңыз.

Бірінші сөйлем «Менің ойымша, …»

Екінші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін…»

Үшінші сөйлем «Оны мен мына фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын….»

Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім……»

Ү/Т: «Мутагенез» тақырыбына ақпараттық парақша дайындаңыз.