Моделдеу «Адамның хромосома жиынтығының кариограммасын құрастыру». Биология, 10 сынып, дидактикалық материал.

10сынып Күні: -------------- Аты –жөні: Нұсқаулық карта

Моделдеу «Адамның хромосомалық жинағының кариограммасын құру»

• Жұмыстың мақсаты:

Кариограмма құру, хромосомалар тобын ажырату.

• Болжам:___________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

ІІІ.Құрал-жабдықтар: Әр бір оқушыға конвертпен хромосома бейнеленген 46 толық жиынтығы беріледі.

Зертханалық жұмыс барысында орын алуы мүмкін қауіпті жағдайлар:

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

VI. Жұмыс барысы:

Тапсырма №1

Сурет 1

Сурет 2

1.Суретте берілген барлық хромосомаларды 2 үлкен топқа ажыратамыз:

* акроцентрлі хромосома

* метацентрлі және субметацентрлі хромосома.

2.Акроцентрлі хромосомаға көңіл аударыңыз. Барлық акроцентрлі хромосомалар 2 топқа бөлінеді

* орташа акроцентрлі хромосома .

* кіші акроцентрлі хромосома .

Кіші акроцентрлі хромосома - G тобына жатады.Қалыпты кариотипте оның саны 4-5 хр.болады, адамның жынысына қарай. Қалыпты әйел кариограммасында 2 жұп аутосом, қалыпты ер адамда 2 жұп аутосом және У хромосомы.

Орташа акроцентрлі хромосома - Д тобына жатады. Қалыпты кариотипте 3жұп хр. болады.

3. Енді қалған хромосомаларға көңіл аударамыз, олар метацентрлі және субметацентрлі хромосомалар. Көлемі бойынша 2 топқа ажыратамыз:

* ірі және орташа хромосомалар

*қысқа және кіші хромомсомалар

Соңғы топтағы кіші және қысқа хромосомаларға көңіл аударамыз. Ең кіші 2 жұп хр. метацентрлі хромосома - F тобындағы жатады. Кестедегі орнына орналастырыңыз.

Қалған хромосомалар - Е тобына орналасады, 3 жұп.

Қалған ірі және орташа хромосомаларға көңіл аударыңыз, ішіндегі ең үлкен 3 жұбын таңдап алыңыз. Бұл - А тобына жататын метацентрлі хромосомалар, кестеге орналастырыңыз.

4. Қалған хромосомалардан 2 жұп ірісін таңдаймыз - В тобына жататын метацентрлі хромосома, кестедегі орнына орналастырыңыз.

5. Қалған хромосомалар – бұлар субметацентрлі хромосомалар - С тобына жатады. 7 жұп хромосома –аутосомды хромосомалар. Кестеге С тобына орналастырыңыз.

6. Құрылған кариограмманы мұқият тексереміз. Мысалы: кариограммада 2 бірдей аномалия болуы мүмкін емес. Мысалы : бір адам Даун синдромы мен және Шерешевский –Тернер ауруымен қатар ауыруы болуы. Сіздің құрастырып отырғаныңыз қалыпты ер адамның кариограммасы. Ондай қатені жөндеу үшін 21 хр. Жанындағы артық хромосоманы , соңғы жыныс хромосомасы Х жанына орналастырамыз. Кариограмманы құрмас бұрын ,берілген адамның жынысына , ауру белгісі болса көңіл аударыңыз.

Осылай хромосомаларды 7 топқа орналастырамыз.

Құрастырылған кариограмманы мұғаліммен бірге тексеру және талқылау

V. Қортындылау:

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................