Белгілердің тұқым қуалауындағы цитологиялық негіздер. Дигибридті будандастыру кезіндегі хромосомаларды тәуелсіз бөлу. Биология, 10 сынып, дидактикалық материал.

 Тапсырма 1

 Мысықтың қара және қызыл түсіне жауап беретін гендер аллельді және Х – хромосомасында орналасқан. Олардың біреуі де басым емес, ал қызыл мен қара түстің шағылысуынан «үшжүнді» дарақтар/ тасбақа тәріздес дарақтар пайда болады.

• «Үшжүнді» мысықты қара түсті мысықпен будандастырғанда «үшжүнді» будандардың алыну ықтималдығы қандай?
•  Қара түсті мысықты қызыл түсті мысықпен будандастырғанда қандай ұрпақ алуға болады ?

 Шешуі:Бұл жерде кодоминанттылық көрініс алады. Қара түске жауап беретін А – гені және қызыл түске жауап беретін В генін алайық. А және В гендері тең әрі аллельді бірақ олар Х хромосомада орналасқан. Сондықтан біз қара түс генін Х^A, ал қызыл түс генін – Х^Вдеп белгілейміз.

 1 пункт шарты бойынша қара мысықпен үшжүнді мысық шағылысады.

 (мүмкін фенотиптер)

 2 пункт шарты бойынша қызыл мысық қара мысықпен шағылысады:

 (мүмкін фенотиптер)

 Есепті шығару кезінде гаметалардың тазалық ережесі мен жыныспен тіркес тұқым қуалауын қолданамыз. Будандастыру түрі: моногибридті. Гендердің қатынасы: кодоминанттылық.

 Тапсырма 2Гипертрихоз У-хромосомамен тіркесетін белгі, ол 17 жасқа қарай білінеді. Ретиниттің бір формасы (ақшам соқыр) Х – хромосомасымен тіркескен. Екі белгі ойынша сау әйел мен тек қана гипертрихозбен ауыратын ер адамнан ретинитпен ауыратын бала туды. Осы балада гипертрихоздың болу мүмкіндігін анықтаңыз. Осы отбасында еш кемістіксіз туатын балалардың ықтимадығы мен олардың жынысын анықтаңыз.шешуі:X^A – қараңғыда дұрыс көру геніХ^a –ақшам соқыр гені Y* - гипертрихоз гені;Y – қалыпты ген

 Ұрпақтағы будандар қатынасы бірінші 1:1:1:1Бірінші ұлда гипертрихоздың болу мүмкіндігі – 100%. Сау балалардың туу ықтималдылығы – 50% (олар тек қана қыздар болады).

  Тапсырма 3 Адамда рахиттің бірнеше формалары бар. Солардың біреуі жыныспен тіркесіп доминантты тұқымқуалайды. Екіншісі рецессивті аутосомалық. Егер анасы екі рахит түріменде ауыратын гетерозиготалы ал әкесі сау және оның барлық туыстары сау болса ауру балалардың туу ықтималдығы қандай ?

 Шешуі:Х^А – рахит (алғашқы форма);Х^a – қалыпты;В – қалыпты ;b – рахит (екінші форма).Есептің шартынан әйел адамның генотипі X^АX^aBb, ал ер адам генотипі — X^aYBB – ол екінші жұп гендеріі бойынша гомозиготалы себебі оның барлық туыстары сау.

 Ауру балалардың туу ықтималдығы 4/8 немесе 50%. Гендердің байланысы: толық доминанттылық. Мәселелерді шешуде қолданылған генетика заңдары: гаметтердің тазалығы, жыныстық байланысты мұра, заңдардың тәуелсіз тіркесімі туралы заң.