Белгілердің тұқым қуалауындағы цитологиялық негіздер. Дигибридті будандастыру кезіндегі хромосомаларды тәуелсіз бөлу. Биология, 10 сынып, презентация.

1. Берілген суреттерде нені көріп тұрсыңдар?

2. Қызыл\сары және дөңгелек\алмұрт тәрізді қызан жемістерін бір бірімен будандастырса не болады ?

3. Қызанақтың белгілерінің ұрпақтан ұрпаққа тәуелсіз тұқым қуалайтынын қалай түсіндіруге болады?

Сабақтың тақырыбы

Белгілердің тұқым қуалауының цитологиялық негіздері

Дигибридті будандастыру кезіндегі хромосомалардың тәуелсіз ажырауы.

Сабақтың мақсаты

Дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін есеп шығаруда қолдану

«Инсерт» тәсілі

Тапсырма

Теңіз шошқасында қара түс альбиносқа қарағанда басым, ал қылшық жүнділік тегіс жүндіге қарағанда басым болып келеді.

1. 1. Гомозиготалы қара қылшық-жүнді аналықты бірқалыпты тегіс альбиноспен будандастырса F1 және F2-де қандай ұрпақты күтуге болады?

2. Ал F1 де пайда болған ұрпақты бірқалыпты тегіс жүнді альбинос ата анамен шағылыстырса ше ?

Бағалау критерийлері:

«Берілгенін» дұрыс құрастыру;

Ата аналардың, гаметалардың, F1, F2, F3 гибридтерінің генотипі мен таңбаларын дұрыс белгілеу;

Сұраққа сәйкес жауап жазу (белгілердің ажырауы немесе бұндай жағдай болмаған кезде алынған гибридтердің пайыздық қатынасы)

Өзара\өзін өзі бағалау

Берілгені:

А – қара түс

а – альбинос

В – қылшық жүнділік

в – тегіс жүнділік

Р1: ААВВ х аавв

Р2: АаВв х аавв

F1 - ?

F2 - ?

Шешуі:

Р1: ААВВ х аавв

қара қыл альб.тегіс

G: АВ ав

F1: АаВв

қара қыл.

F2 Р: АаВв х АаВв

қара қыл. қара қыл.

G: АВ, Ав, аВ, ав АВ, Ав, аВ, ав

Шешуі :

Р2: АаВв х аавв

қара қыл. альб.тегіс.

G: АВ, Ав, аВ, ав ав

F1:

Жауабы :

Р1: F1 - 100% қара қылшық жүнді

F2 – 9 қара қыл.

3 қара тегіс

3 альб.қыл.

1 альб.тегіс

Жауабы:

Р2: F1 – 1 қара қыл.

1 қара тегіс

1 альб.қыл.

1 альб.тегіс

«Жұлдызды сәт"

Тұқымқуалаушылықтың заңдылықтарын сипаттайтын терминдер мен заңдарды атап шығыңыз.

Дигибридті будандастыру

https://www.youtube.com/watch?v=vFf2y2SH8BM немесе

https://www.youtube.com/watch?v=dpAoHcT96so ( 1мин. 48сек. бастап)

Есептерді шығару

Тапсырма 1.

Ұзын жолақты жемістері бар қарбызды дөңгелек жасыл жемістері бар қарбызбен будандастырғанда ұзын жасыл және дөңгелек жасыл жемістері бар ұрпақты алды. Дәл осындай қарбызды (ұзын жолақты жемістері бар) дөңгелек жолақты жемісі бар қарбызбен будандастырғанда дөңгелек жолақты жемістері бар ұрпақ алды.

1. Доминантты және рецесивті белгілерді,барлық қарбыздардың ата ана генотиптерін анықтаңыз.

Есептерді шығару

Алғашында жолақты жемістері бар өсімдіктерді жасыл жемістері бар өсімдіктермен будандастырғанда Мендельдің бірінші заңына сәйкес гомозиготаларды будандастырғанда бірінші ұрпақта доминантты белгі пайда болды.

Екінші рет ұзын жемісті өсімдіктерді дөңгелек жемісті өсімдіктермен будандастырғанда Мендельдің бірінші заңына сәйкес гомозиготаларды будандастырғанда бірінші ұрпақта доминатты белгі пайда болды.

А – жасыл жемістер, а – жолақты жемістер.

B – дөңгелек жемістер, b – ұзын жемістер.

Екі шағылыстыруда да қатысқан өсімдік - aabb.

Бірінші будандастыру aabb x ААB_. себебі белгілердің ажырауы жүрді, ата ана генотипі AABb.

Екінші будандастыру aabb x ааB_. Себебі ажырау болған жоқ, ата ана генотипі aaBB.

Берілгені:

? – ұзын жемістер

? – дөңгелек жемістер

? – жолақты жемістер

? –жасыл жемістер

Р1: ұз.жолақты. Х дөңг.жасыл

F1 ұз.жолақт., дөңг.жасыл

Р2: ұз.жол. Х дөңг.жол.

F1: дөңг.жол.

Табу керек:

Доминатты белгілер - ?

Рецессивті белгілер - ?

Генотиптер Р1, Р2 - ?

Есептерді шығару

Тапсырма 2.

Қара айдарлы әтеш дәл сондай тауықпен шағылыстырылды. Олардан 20 балапан алынды: 10 қара айдарлы, 5 қоңыр айдарлы, 3 айдарсыз қара және 2 айдарсыз қоңыр.

Ата аналар мен ұрпақ генотипін анықтап, белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын анықтаңыз.

Екі белгінің гендері тіркес емес, доминантты белгі - қара жамылғы (А), айдардың болуы (В).

Шешуі:

Берілгені:

A – қара жамылғы

а – қоңыр жамылғы.

B – айдары бар

b - айдарсыз

Әтеш A_B_, тауық A_B_.

Балпандар A_B_ 10 шт.

aaB_ 5 шт.

A_bb 3 шт.

aabb 2 шт.

Егер балада аа болса, онда ол бір а анасынан, екіншісін әкесінен алған, сондықтан ата анасы АaB_.

Егер балада bb болса, онда ол бір b анасынан, екіншісін әкесінен алған, сондықтан ата анасы AaBb.

Жауабы:

9 A_B_ қара айдарлы

3 A_bb қара айдарсыз

3 aaB_ қоңыр айдарлы

1 aabb қоңыр айдарсыз

Белгілердің тұқымқалау заңдылығы – тәуелсіз тұқымқуалау заңы.

Бағалау критерийлері:

«Берілгенін» дұрыс құрастыру;

Ата аналардың, гаметалардың, F1, F2, F3 гибридтерінің генотипі мен таңбаларын дұрыс белгілеу;

Сұраққа сәйкес жауап жазу (белгілердің ажырауы немесе бұндай жағдай болмаған кезде алынған гибридтердің пайыздық қатынасы)

«Ақылды үкі»

«Мәтінмен бастапқы жұмыс жасау»: мәтіннің негізгі ойын тауып, әліпби реттілігі бойынша жазыңыз.

« Нені күтпедіңдер?»: Мәтіннен мәтіннен сіз үшін күтпеген ақпаратты табыңыз, себебі бұл сіздің күткеніңізге және алғашқы идеяларыңызға қайшы келеді.

«Сен соңғы жаңалығын білесің?»: Сіз үшін жаңа ақпаратты таңдаңыз және жазыңыз.

«Өмірдің негізгі даналығы»:

1-нұсқа: мәтіннің негізгі идеясын білдіруге тырысыңыз (мәтіннің бөлімдері); 2-нұсқа: әр секциядағы фразалардың қайсысы орталық сөз болып табылады,қай сөз кілт сөз болып табылады?

«Белгілі және белгісіз»: мәтінде бұрыннан белгілі болған мәліметтерді және бұрын белгісіз мәліметтерді табыңыз.

«Көрнекі сурет»: суреттің немесе диаграмма түріндегі мәтіннің басты идеясын суреттеуге тырысыңыз.

«Нұсқаушы қорытынды»: мәтіннен болашақ қызмет пен өмір үшін маңызды болатын осындай қорытындыларды оқып білуге болады ма?

«Талқылауға арналған маңызды тақырыптар»: мәтінде осындай назар аударуға және талқылауға лайық болатын сөздерді табыңыз.

Жыныс - бұл организмнің морфологиялық, физиологиялық, биохимиялық және басқа да белгілерінің жиынтығы.

Хромосомалардың түрлері

Адамдағы хромосомалар жиынтығы

Жыныс хромосомалары

жынысқа байланысты тұқымқуалау - X және Y хромосомаларындағы гендердің тұқымқуалауы

X және Y жыныстық хромосомаларымен тұқымқуалайтын белгілер жыныспен тіркес деп аталады.

Y-хромосомы генетикалық инертті немесе генетикалық түрде бос деп аталады, себебі ол өте аз гендер.

Адамда Y хромосомасында сперматогенезді, тістің мөлшеріне әсер ететін антигендердің көріністерін реттейтін бірнеше гендерден тұрады.

Y-хромосомамен байланысы бар белгілі бір ауытқулар бар, олар әкесінен барлық ұлдарға (қабыршақты терілер, мембраналық саусақтар, құлақ түріндегі күшті шаштар) беріледі.

Y

X Y

Есептерді шығару

Үй тапсырмасы

- Сәйкес терминологины пайдалана отыра, дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін түсіндіру;

- есептерді шығару

Үйге тапсырма

1) Екі қысқа жүнді қояндарды өзара шағылыстырғанда екі түрлі ұрпақ дүниеге келді: қара қысқа жүнді және ақ ұзын жүнді. Қай белгілер рецессивті, ал қайсысы доминантты ? Ата аналар мен ұрпақтың генотипін анықтаңыздар.

2) Қара айдарсыз тауықты айдары бар қызыл әтешпен будандастырғанда барлық ұрпақ айдары бар және қара түсті болып шықты. Қай белгі рецессивт, қай белгі доминантты? Екінші 148 ұрпақтың арасынан фенотиптің қандай қатынасын байқауға болады, егер осы белгілерді бақылайтын гендер тәуесліз тұқым қуаласа

Рефлексия: «жетістік баспалдағы»