Белсенді және енжар тасымалдау механизмі түсіндіру. Биология, 10 сынып, дидактикалық материал.

Белсенді (активті) тасымал

Белсенді тасымал АТФ энергиясын градиент концентрациясына молекулалар қарам-қарсы қозғалыс бастау үшін пайдаланады.Тасымал еріген жоғары концентрациялы ортадан еріген төмен концентрациялы ортаға жүреді. Жасушалық энергия қолданылады.

Эндоцитоз, жасушалық мембрана/ натрий-калий насос және экзоцитоз белсенді тасымал түрлері болып табылады. Ос тасымал түрлерімен мына заттар тасымалданады: нәруыз, иондар, ірі жасушалар, күрделі қанттар. Фагоцитоз, пиноцитоз, натрий/калий насос, қанға секрециялық заттардың өтуі белсенді тасымал мысалдары бола алады.

Белсенді тасымал қызметі: жасушаішілік (қоректік) немесе жасушадан тыс заттар (қалдықтар) көп болғанда жасуша мембранасы арқылы градиент концентрациясына қарама-қарсы бағытта молекулалар тасымалданады, диффузия жолымен құрылған тепе-теңдік бұзылады.

Белсенді тасымалдың биологиялық маңызы эукариотты жасушаларда аминқышқылдар, қанттар және липидтер жасушаға нәруыз насосымен өтеді, бұл белсенді элементтерге қажетті тасымал. Тіршілік әрекеті үшін диффузия баяу болғанда немесе диффузиялана алмағанда белсенді тасымал жүзеге асады.

Енжар (пассивті) тасымал

Градтент концентрациясы арқылы молекулалар төмен бағытта қозғалады. Бұл жасушада тепе-теңдігін сақтау үшін жоғары концентрациядан төмен концентрацияға қарай өтеді. Жасушалық энергия қолданылмайды. Диффузия, жеңілдетілген диффузия және осмос енжар тасымал түрлері болып табылады. Барлық липидтерде еритін заттар (еруге қабілетті), шамалы моносахаридтер, су, оттегі, көмірқышқыл газы, жыныс гармондары т.б. енжар тасымал арқылы өтеді. Нежар тасымалға мысалы, диффузия, осмос, жеңілдеген диффузия.

Нежар тасымалдың қызметі жасушааралық және жасушаішілік сұйықтықта су, газ, қоректік заттар және қажетсіз өнімдердің динамикалық тепе-теңдігін қалыптастырады.

Ұсақ қоректік заттар мен газдардың енуі/шығаруылуына мүмкіндік береді. Жасуша сұйықтығының тепе-теңдігінен кейін диффузия/осмос болмайды.

Бұл жасушаның тепе-теңдігін қамтамасыз етуі, қажетсіз өнімдер (көміртегі диоксиді, су т.б.) организмнен диффузиялануы, жасуша пайдаланатын қоректік заттар және оттегі диффузиялануы бұл тасымалдың биологиялық маңызы болып табылады;.