Жердегі тіршілік үшін судың маңызы. Биология, 10 сынып, сабақ жоспары.

Су және оның биологиялық маңызы

Жер бетіндегі құрлықтар мен аралдардың айналасының 71% -ын әлемдік мұхит және,т.б. су құрайды.)

Мұғалімнің түсініктемесі. Су жер бетінің көп бөлігін ғана емес, тірі заттардың бәрін де қамтиды: микроорганизмдер, өсімдіктер, жануарлар, адамдар.

Адамның өміріндегі судың маңызы?

Адам суды ішіп, оны жуады, оны түрлі салаларда, ауыл шаруашылығында пайдаланады. Енді әлемнің көптеген елдерінде тұщы су жоқ, оны өндіру үшін арнайы зауыттар, тазарту құрылыстарын салу керек.)

Су ерекше қасиеттері бар белгілі зат. Жердегі тірішілік мүмкін судың осы қасиеттеріне арқасында ғана мүмкін болды. Басқа планеталарда тіршілікті іздегенде, ең маңызды сұрақтардың бірі судың бар-жоғын анықтау болып табылады. Биологиялық жүйелер үшін судың бірегей мәні тірі организмдердегі қарапайым сандық мазмұнымен түсіндіріледі.

Сізге ботаника, зоология, анатомия және адам физиологиясы курстарынан белгілі әртүрлі ағзалардың, олардың ұлпаларының және ағзаларының жасушаларында судың мөлшері туралы мысалдар келтіріңіз.

Су жас адамдар мен жануарлар ағзасындағы жасушасының массасының 80% құрайды және ескі жасушалардың 60% құрайды. Бас миының жасушасының 85%, ал дамушы эмбрионның жасушаларында - 90%. Егер адам 20% су жоғалтатын болса онда өлімге алып келуі мүмкін. Рас, барлық адамның жасушаларында судың маңызы аса зор. Мысалы, тістердің эмальдық жасушаларында тек 10-15% құрайды. Шырынды жемістердің және өсімдіктердің жапырағында көп су бар, бірақ олардың құрғақ тұқымдары мен микроорганизмдердің спораларында өте аз, сондықтан оларды ұзақ уақыт бойы сақталуы мүмкін, сондықтан оларды қайтадан қолайлы жағдайлар туса өсіуге қабілетті болады.

Жасушадағы судың құрамындағы айырмашылық неде?

Денеге судың қабылдану жолдары өте әртүрлі:

а) Дененің беті арқылы – біржасушалы ағзалар, төменгі сатыдағы өсімдіктерде, кейбір жәндіктердің дернәсілдерінде,бақалардың, балықтың және басқа да суда өмір сүретін ағзаларда;

б) көптеген жануарлар -азық-түлікпен және сусын тұтыну арқылы;

в) кейбір жануарлар су ішпейді немесе өте аз ішетіндер бар. Бұлар метаболикалық су өнімдерін тұтынуы мүмкін, яғни денедегі тотығу кезіндегі, негізінен майлардан қалыптасқан суды тұтынады (1г майдың тотығуынан 1,1 г су пайда болады); кейбір жағдайларда суды үнемді тұтыну су өткізбейтін жабынның болуымен қамтамасыз етілген, басқаларында - зәрдің жоғары концентрациясы (мысалы, түйе несебінде плазмаға қарағанда 8 есе көп концентрацияланған); су қорлары (мысалы, дернәсілде) бар;

г) өсімдіктер тамыр шашақтарының көмегімен топырақтан су сіңіреді;

e) су алудың ерекше жолдары бар: эпифиттер - өсімдіктер, негізінен тастарда, басқа ағаштардың бұтақтары - ауадан сіңіреді; Көпбұршақ өсімдіктері эпидермис арқылы бірте-бірте сіңіп кететін жерлердегі шыныаяқ пішіндегі вагинаға ылғалды ұстайды.

Судың қасиеттері мен молекулалық құрылымы

Су арқылы жүзеге асырылатын көптеген биологиялық функциялар оның бірегей қасиеттері арқылы қамтамасыз етіледі және судың қасиеттерінің бірегейлігі оның молекуласының құрылымымен анықталады.

 1. Химия пәнінен сіз білетін су молекуласының құрылымының ерекшеліктерін есте алыңыз.

Оқушылардың жауаптары: Су молекуласында (H₂O химиялық формуласы) бір оттегі атомы екі сутегі атомына ковалентті байланысады. Молекула үшбұрыш түрінде орналасқан, оның ішінің бір ұшы оттегі атомы, екіншісі сутек атомынан тұрады.

2. Оттегі атомдары мен сутегі атомдары арасындағы ковалентті байланыстың табиғаты қандай?

Оқушылардың жауаптары: Оттегі атомы мен сутегі атомдары арасындағы байланыс полярлық болып табылады, өйткені оттегі сутегінен артық электрондарды тартады.

Мұғалімнің түсініктемесі. Шынында да, электронға тәуелділігі жоғары болғандықтан, оттегі атомы сутегі атомдарынан артық электрондарды тартады. Осының салдарынан - су молекуласы полярлы болады. Жалпы су молекуласы электрді бейтараптайды, бірақ молекуланың ішінде электр заряды біркелкі бөлінбейді, ал сутегі атомдары аймағында оң заряд пайда болады және оттегі орналасқан аймақта теріс заряд бар (1-сурет). Сондықтан мұндай молекула электрлік диполь болып табылады.

Сурет 1. Бір оттегі атомы екі сутек атомы мен ковалентті байланысқан су молекуласы. Молекула полярлы

Судың бір молекуласының теріс зарядталған оттегі атомы басқа екі молекуланың оң зарядталған сутегі атомдарын тартады, сондықтан су молекулалары сутегі байланыстары арқылы бір-бірімен байланысады. Сутектік байланыстың тұжырымдамасымен таныссыз (2-сурет).

Сурет. 2. Су молекулалары арасындағы сутегі байланыстары (сызықтар); оттегі атомдары (ақ шеңберлер) ішінара теріс зарядты өткізеді, сондықтан олар басқа да молекулалардың сутегі атомдары мен (қара шеңберлер) сутегі байланыстарын қалыптастырады, ішнара оң зарядты.