Жынысты анықтау теориясы. Жынысты анықтауда хромосомның рөлі. Биология, 9 сынып, дидактикалық материал.

Тапсырма 1. Тапсырма 1. Дальтоник ер азамат түсті көрмейтін әйелге үйленді. Осы некеден дені сау ұл туылуы мүмкін бе? Түсті көрмейтін қызды ше? Бірінші және екінші жағдайдың ықтималдығы қандай?

Шешімі: еске түсіреміз, түсті көрмеу онша біліне ермейтін ген, оны латын d әрібімен белгілейді. Сәйкесінше, түстерді көретін адамды анықтайтын адамды - D анықтау, доминантты аллель. Сонымен, әйелде үші әртүрлі белгі болуы мүмкін: X^DX^D – дені сау, X^DX^d –тасымалдаушы және X^dX^d –дальтонизммен ауыратын.

Ер азаматта екі нұсқа болуы мүмкін: X^DY – дені сау және X^dY – ауру.

Ата-ананың генотиптерін жазамыз. Олар бізге тапсырманың барысынан белгілі.

Ата-ананынң формасын түзетін гаметаларды жазамыз: осындай белгісі бар әйел екі гамета типі болады, ал ер азамат та сондай екі түрлі гамета болады.

Балалардың генотипін анықтаймыз.

Шешім шығарамыз, қыздардың жартысы дальтонизм таратуышысы болуы мүмкін, ал ақлған жартысы – ауру. Бұл отбасында ұлдардың жартысы дені сау, ал қалған жартысы түсті айыра алмаутын соқырлықпен ауырады.

Жауап: бұл некеден дені сау ұл және түсті ажырата алмайтын соқыр қызды күтуге болады. Екі жағдайда мүмкіндік – 25 %.

Тапсырма 2. Ата-анасының зрениесі қалыпты, екі қызы да қалыпты көреді, ал бір ұлы дальтоник. Ата-анасының генотиптері қандай?

Шешімі: ата-анасының зрениесі қалыпты, яғни біз әкесінің генотипін дәл білеміз. Анасының екі түрлі генотипі болуы мүмкін, яғни доминантты гомозиготалы – дені сау, немесе гетерозиготалы, яғни жұқтырушы. Бірақ бізге белгілісі, бұл жұптан дальтоник ұл туылған. Тек қана анасының Х-хромосомасынан d генін алады. Анасы дальтонизм генін таратушы деп болжам жасаймыз.

Жауап: осы белгі бойынша анасы гетерозиготалы, ал әкесіның генінде доминантты аллель гені бар.

Тапсырма 3. Адам жыныстық жолмен берілетін онша біліне бермейтін һ генімен детеминантты гемофилиямен ауырады. Анасы мен әкесі дені сау. Олардың жалғыз ұлы гемофилиямен ауырады. Ата-ананың қайсысы балаға гемофилия генін берді?

Шешімі: қалыпты қанның ұюын доминантты алель H анықтайды. Онша білінбейтін – h – ауру туғызады.

Бұл тапсыманы алдыңғы тапсырманың аналогы. Берілгені бойынша баланың ата-анасы дені сау, демек әкесінің Х-хромосомасы Н генінен тұрады. Ал анасының генотипінде осы геннің доминантты аллель, яғни онша біліне бермейтін гені бар. Сонымен, бұл отбасының барлық қыздары дені сау болады. Өзінің анасынан жыныстық хромосомалық h генін алатын, тек қана ауру ұл болуы мүмкін.

Жауап: гемофилия генін балаға анасы берген.