Жынысты анықтау теориясы. Жынысты анықтауда хромосомның рөлі. Биология, 9 сынып, презентация.

Адамның хромосомалық жиынтығы

9.3D Тұқымқуалаушылық және өзгерушілік заңдылықтары

Жынысты анықтау теориясы. Жынысты анықтауда хромосомның рөлі.

Оқушылар істейді:

жынысты анықтау теориясын сипаттайды

жынысты анықтауда хромосомның рөлін түсіндіретін сызба құрастырады

Тілдік мақсаттары

Оқушылар орындай алады:

жынысты анықтау теориясын сипаттайды.

жынысты анықтауда хромосомның рөлін түсіндіретін сызба құрастырады.

Лексика және терминология:

Жыныстық хромосомалар, аутосомдар, гетерогаметалы, гомогаметалы жыныс.

Диалог және хат үшін пайдалы үзінділер:

Адамның әйел жынысты екендігі анықталады ....

Адамның ер жынысты екендігі анықталады ...

Гетерогаметалы жыныс – әртүрлі жыныстық хромосомаларды алып жүретін жыныс.

Бағалау критерийлері

Оқушылар жасай алады

жынысты анықтау теориясын сипаттайды

жынысты анықтауда хромосомның рөлін түсіндіретін сызба құрастырады

жыныстық жолмен берілетін тұқымқуалайтын ауруларға байланысты генетикалық тапсырмаларды шешеді.

Екі жыныстың да хромосомалары бірдей болса, аутосомдар деп атайды.

Ер және әйел хромосомалары бір бірінен ерекшеленетін болса, оларды жыныстық деп атайды.

X

Y

X

X

Кездейсоқ ұрықтанудың нәтижесінде жалғыз гамета Х-хромосомасын, ал басқасы Y-хромосомасын алады.

Сондықтан әртүрлі организмдердің жыныстық арақатынасы әдетте 1:1 құрайды.

Организмнің өзінің жасушасында екі Х-хромосомалары болса, оны гомогаметалы деп атайды, яғни ол бірдей гаметаларды береді.

Егер организмде Х- және Y-хромосомалар болса, онда екі түрлі гаметалар болады және оны гетерогаметалы деп атайды.

Адамда, көптеген омыртқалыларда, дрозофилде, көптеген жәндіктер мен екіүйлі өсімдіктерде гомогаметалы - әйел жынысты, ал гетерогаметалы – ер жынысты болады.

Құстарда гомогаметалы ер жынысты (XX), ал гетерогаметалы - әйел жынысты болады.

Аралар мен құмырсқаларда жыныс хромосомалары болмайды: самки ұрықтанған жұмыртқадан, ал трутни — ұрықтанбаған жұмыртқадан дамиды.

Гендік белгінің орналасуы

Белгілердің жыныстық хромосомалармен берілуі, жыныстық жолмен берілген деген атқа ие.

Қазіргі кезде 370 жуық аурулар Х-хромосомалармен беріледі. Оларға гемофилия, дальтонизм жатады.

Гемофилияның тұқымқуалауы

Хн – қанның қалыпты ұйюы

Хh – гемофилия

Y – осындай ген жоқ

Сіз гемофилия жайлы не білесіз?

Цесаревич Алексей гемофилиямен ауырған

Гемофилия генінің тұқымқуалауы туралы қорытынды келтіріңіз

Дальтонизмнің тұқымқуалауы

ХD - қалыпты зрение ХDХD - ?

Хd - дальтонизм ХDХd - ?

Y – генді алып жүрмейді ХDY - ?

ХdY - ?

Дальтонизм – аномалия, жыныстық жолмен беріледі.

Қалыпты көздің көруі және дальтониктің көзімен

Тапсырманы шешіңіз. Осы отбасында қалыпты зрениемен балалардың туылуы қаншалықты ықтимал? Олардың жынысы қандай болады?

Р ♀ . . х ♂ . .

қалыпты дальтоник

G

F1 . .

♀? ♂ ?

(ХD – қалыпты, Хd - дальт., Y – гені жоқ)

Тапсырманы шешіңіз. Осы отбасында қалыпты зрениемен балалардың туылуы қаншалықты ықтимал? Олардың жынысы қандай болады?

Р ♀ ХD ХD х ♂ Хd Y

қалыпты дальтоник

G ХD ХD Хd Y

F1 . .

♀ дені сау(-тасымалдаушы) ♂ барлығының дені сау, дальтониктар жоқ

(ХD – қалыпты, Хd - дальт., Y – гені жоқ)

Рефлексия

- - нені білдім, нені үйрендім

- не түсініксіз қалды

- нені қайта қарауым керек

Әдебиет көздері:

https://videouroki.net

http://www.google.ru/imgres?imgurl=http://www.eurolab.ua/img/photos/

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Puffy_feet.JPG

http://www.google.ru/imgres?q=синдром+клайнфельтера&hl=ru&newwindow=1&biw=1280&bih

http://5ballov.qip.ru/news/you_know/2009/10/08/63284

http://www.cellbiol.ru/book/genetika/opredelenie_pola_u_ryb

http://animalworld.com.ua/news/Dressirovshhik-pchel

http://www.google.ru/imgres?q=хромосомы&hl=ru&newwindow=1&sa=X&biw=128