Қол бұлшық еттерінің максимальды бұлшық ет күші және күшке төзімділігі. Биология, 9 сынып, дидактикалық материал.

Оқушының аты-жөні____________________________Күні____________

Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күші мен күшке төзімділігі. Бұлшық еттің жиырылу жиілігіне оның жұмысының тәуелділігі.

Мәселелік сұрақ: Бұлшықеттер неліктен шаршайды? Бұлшықеттің қажуы дегеніміз не?

Теориялық мәлімет: Бұлшықеттердің жиырылуы үшін АТФ энергиясы қажет. Қалыпты жағдайда бұлшықеттер оттегінің қатысымен АТФ түзеді (аэробты тыныс алу). Бұлшықет жасушаларына оттегі жетіспеген жағдайда анаэробты тыныс алу жүріп, сүт қышқылы түзіледі. Бұлшықеттер тез жиырылып жазылғанда көп мөлшерде түзілген сүт қышқылы олардың жиырылу қабілетін төмендетіп, бұлшықеттің қажуы туындайды. Яғни бұлшықет мүлдем жиырыла алмайды. Осы құбылысты бұлшықеттің қажуы деп атайды.

Қажетті құрал-жабдықтар:секундомер, қыстырғыш

Жұмыс барысы

• Қыстырғышты доминантты (үнемі пайдаланатын) қолдың бас бармағы мен сұқ саусақпен ұста.
• Қыстырғышты осы екі саусақпен 20 секунд ішінде неше рет ашып-жұма алатыныңды есепте. Қолдың басқа саусақтары түзу тұрып, бүгілмеу керек. Жаттығуды тез және толық жұмып-ашу арқылы жасау керек.
• Осы жаттығуды 20 секундтан 6 рет қайтала. Нәтижелерін төмендегі 1- кестеге енгіз. Жаттығу жасау барысында үзіліс жасамау керек.
• 1,2,3, қадамдарды доминантты емес қолыңмен жасап қайтала.
• Алынған нәтижелеріңді график түрінде бейнеле.

Жұмыстың мақсаты:

• Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күшін және күшке төзімділігін зерттеу.
• Бұлшық еттің жиырылу жиілігіне оның жұмысының тәуелділігін зерттеу.
• Бұлшықет қажуы және аэробты, анаэробты тыныс алу үдерістері арасындағы өзара байланысты қарастыру.

Болжам:

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тәуелді айнымалы:_________________________________________________

Тәуелсіз айнымалы:________________________________________________

• Жаттығуды жасаудың әрбір кезеңінде бұлшықеттеріңде қандай өзгерістер болды?

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Жаттығудың соңғы кезеңінде сенің қолың мен саусақтарың нені сезді?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

• Алынған нәтижелерің доминантты және доминантты емес қолдарың үшін бірдей болды ма? Себебін түсіндір.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Бұлшық еттің жиырылу жиілігіне бұлшықет жұмысының тәуелділігі туралы не айтуға болады?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Сендердің бұлшықеттерің 10 минут демалыстан соң қалпына келе бастайды. Себебін түсіндір. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Кесте 1

• Екі қолыңда жүрген үрдістерді, яғни жаттығу жасап тұрған қолдың бұлшықеттерінде жүріп жатқан анаэробты үрдісті, тыныштық күйде тұрған қолдың аэробты үрдісімен салыстыра отырып, жұмысқа қорытынды жаса.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Болжамың расталды ма? _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Қорытынды._______________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тапсырма 2

Суретті мұқият қарап шығып сұрақтарға жауап бер

а (і) Қолыңды жазып-бүгу үшін, екібасты (бицепс) және үшбасты(трицепс) бұлшықеттер қалай бірлесіп жұмыс істейтіндігін түсіндір.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

а (іі) Бос жерлерді толтыру үшін жиырылу және босаңсу деген терминдерді пайдалан.

• Егер қол бүгілсе, онда екібасты бұлшықет_____________

Үшбасты бұлшықет______________________.

• Егер қол жазылса, онда екібасты __________

Үшбасты бұлшықет __________________________.

в(і) Осы жаттығуды орындаған кезде бұлшықеттің қай түрі жұмыс жасады?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

в(іі). Антагонистер және синергистер бұлшықеттердің айырмашылығы неде?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тапсырма 3

Анаэробты тынысалу тапсырмасына толықтырулар жүргіз.

Анаэробты тынысалу ________ жетіспегенде __________ жүзеге асады. ____________ босап шығады, бірақ ___________ ________ аз. Глюкозаның ыдырауы ________ жүрмейді, сондықтан ___________ түзіледі.

Сүт қышқылы _________ ________ болып келеді. сондықтан _______ ________. Сүт қышқылы __________ көмегімен ыдырайды. Неғұрлым __________ _________көп болса, соғұрлым __________ ________ ___________ етеді, сондықтан соғұрлым _______________ қажет. Бұлшықеттің қалпына келуі үшін ______________ ____________ _____________.