Нефронның құрылысы және функциялары. Ультрафильтрация және ішінара реабсорбция. Биология, 9 сынып, презентация.

ОМ: Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттау

Бүйрек бөлімдерін атап, жазыңыз

ЗӘРДІҢ ҚҰРАМЫ

Бүйректің негізгі құрылымдық және функционалдық бірлігі нефрон болып табылады, бүйректе 1 млн. жуық нефрондар болады.

Әр нейронның ұзындығы шамамен -3см тең.

Бір бүйректегі арналардың жалпы ұзындығы 120 км тең. Ол зат алмасуды қамтамасыз етеді.

Бүйректі қан толық бір айналып шыққанда қанның 5/1 литрі сүзіліп, нәтижесінде 1 минут ішінде 125 мл сұйықтықты сүзіп шығады.

Нефронда капсула болады .Капсула жинақтаушы түтікше арқылы бүйрек астаушасына өтетін имек каналға жалғасады. Тәулігіне қан бүйрек арқылы 300 рет өтеді

Нефронның құрылысы

Бірақ 99 % су қайта қанға оралады. Сондықтан зәр орташа жылдамдықта 1 мл/мин түзіледі.

Нефронның ішкі құрылысы

Нефронның құрылысы мен физиологиялық қызметі бойынша 6 бөлімнен тұрады

1. Бүйрек денешігі (мальпиги денесі) – боумен капсуласы және шумақша

Проксималды бүгілген арна

Генле ілмешегінің төменгі иіні

Генле ілмешегінің жоғарғы иіні

Дистальды бүгілген арна

Жинағыш арна

Нефронның түрлері

1. Қыртысты – бүйректің қыртысты затында орналасқан және Генле ілмешегі қысқлау, сондықтан милы заттың тек аздаған бөлігінде ғана жатады.

2. Юкстамедуллярлы– бүйрек денешіктері қыртысты және милы заттың шекарасында жатады. Генле ілмешегі ұзын, сондықтан милы затты тереңдей бойлап жатады.

Қызметтері:

2. Юкстамедуллярлы – егер су ағзаға жетіспей жатқанда, реабсорбция процесін жүзеге асырады.

Қыртысты және юкстамедулярлы

нефрондардың орналасу ерекшелігі

Зәр түзілу кезіндегі нефронды қоршап жатқан қан тамырларының маңыздылығы

Ультрафильтрация

Ультрафильтрация – қысым арқасындағы сүзу процесі. Қанның гидростатикалық қысымы арқасында бүйрек шумағына жүректен қолқа шығып үлкен қысыммен қан келеді. Шумақты қылтамырлар жүйесі қоршаған. Шумақтың қылтамырлары бүйрекке келетін салатамырдың қылтамырымен салыстырғанда кіші болады, сондықтан шумақтың қылтамырларының қысымы жоғарылайды. Су мен басқа еріген молекулалары капилярлардан сығылып, боумен денешігінің эпителийлері арқылы өтеді. Ал үлкен молекулалар, ақуыз, қан жасушалары қанда қалып қояды.

Нефрон денешігіндегі процесс

1. қылтамырдың эндотелийі – өте жұқа, көп қабатты саңылалары -10 нм тең жасушалар. Саңылаулар саны өте көп, барлық қабаттың 30 % құрайды. Өте үлкен болғандықтан плазмадағы ақуыздарды сүзе алмайды.

Қылтамырдың Базальды мембранасы – барлық эпителий жасушалары осы қабатта орналасқан. Коллаген талшықтарынан тұрады. Су мен ұсақ молеклалар бұл сүзгі арқылы өтеді де, ал ақуыз бен қан жасушалары өтпейді.

Боумен капсуласының эпителийі – подоцит жасушасынан тұрады. (гр. Podos - аяқ) вырост бар. Бұл жерде плазманың 20% сүзіледі.

КФ (клубочковый фильтрат)- шумақ сүзгісі – химиялық құрамы бойынша қан плазмасына ұқсас. Құрамында глюкоза, аминқышқылдары, дәрумен, электролит, азотты өнімдер ( мочевина, зәр қышқылы, креатинина) гормондар мен су болады.

Бірінші реттік зәр түзілу механизмі

Бірінші реттік зәр түзілу механизмі

Бірінші реттік зәр түзілу механизмі

Бірінші реттік зәр түзілу механизмі

Проксимальды бүгілген арнадағы таңдамалы реабсорбция процесі немесе екінші реттік зәрдің түзілу механизмі

Адам ағзасынан 1 минут ішінде 125 мл сүзгі пайда болады. Күніне ол 180 л тең. Ал біз білуімізше күніне 1,5 л зәр пайда болады. Яғни олар қайта сіңіріледі – реабсорцияланады. 125 мл сүзгі түзіле, оның 124 мл қайта сіңіріледі, демек 80% сүзгі проксиальды бүгелген арнада реабсорбцияланады.

Микроворсинкалар мен базилатеральды шытырманның арқасында беттік алмасу жоғары.

Митохондрия саны өте көп

Қылтамырларға жақын орналасқан

Реабсорбция механизмі:

Глюкоза, аминқышқылдары, және иондар сүзгіден плазмалық мембранадан жасушааралық кеңістікке және шытырманға тасымалдағыш ақуыздар арқылы проксимальды бүгілген арнаға диффузия процесімен өтеді.

Жасушааралық кеңістік пен шытырманнан өте өткізгіш перитубулырлы қылтамырлар мен нефрондар арқылы шығады.

Натрий мен басқа да иондардың белсенді сіңірілуі нәтижесінде сүзгінің осмостық қысымы төмендейді де, өткізгіш қылтамырлар осмос жолы арқылы судың мөлшері эквивалент санына жетеді. Еріген заттар мен судың негізгі массасы сүзгіден қалыпты жылдамдықпен сүзіледі.

Сүзгіден диффузия процесі арқылы 40-50 % моевина перитубулярлы қылтамырға өтіп, қан айналым жүйесіне оралады.

Ұсақ ақуыздар сүзгіден проксимальды бүгілген арнада пиноцитоз арқылы өтеді.

Проксимальды бүгілген арнадағы таңдамалы реабсорбция процесі немесе екінші реттік зәрдің түзілу механизмі

Проксимальды бүгілген арнадағы таңдамалы реабсорбция процесі немесе екінші реттік зәрдің түзілу механизмі

Проксимальды бүгілген арнадағы таңдамалы реабсорбция процесі немесе екінші реттік зәрдің түзілу механизмі

Проксимальды бүгілген арнадағы таңдамалы реабсорбция процесі немесе екінші реттік зәрдің түзілу механизмі

Белсенді тасымалдың жүзеге асу механизмі

Суды сақтау қызметін атқарады. Генле ілмешегі ұзын болған сайын зәрдің концентрациясы соғұрлым жоғары болады.

Мекен ету ортасы құрғақ болған сайын генле ілмешегі ұзын болады.

Генле ілмешегі бүйректің милы затында жинағыш арнамен бірге орналасады.

Милы заттан су осмос арқылы өтеді, ал ілмешегінде концентрленеді.

Қызметі бойынша генле ілмешегінің 2 түрі бар:

Жұқа сегментті төменгі иін – су мен еріген заттар - диффузия

Жұқа сегментті жоғарғы иін – суды өткізбейді, натрий,калий, хлоридтер

Қалың сегментті жоғарғы иін - суды өткізбейді, натрий,калий, хлоридтер

Кері байланыc

Үйге тапсырма:

бүйректің жұмысына әсер ететін факторларды сипаттау және түсіндіру

• диета және су

• жоғары қан қысымы

• диабет

• бүйректегі тастар

• індет

• бұйрек аурулары, мысалы: қатерлі ісік

• темекі шегу