Асқорыту жүйесі. Ферменттер әсері. Биология, 9 сынып, дидактикалық материал.

Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар

Теориялық материал:

Асқорыту –астың асқорыту жолындағы механикалық және химиялық өзгеруі және оның жасушалармен сіңірілуі.

Асқорыту жолында астың биополимерлері мономерлерге дейін ыдырайды. Ол асқорыту ферменттері арқылы іске асады.

ферменттердің 3 тобы бар:

карбогидраза – крахмал дейін ыдырайды.

протеаза – ақуыздар аминқышқылына дейін ыдырайды

липаза –майлар май қышқылы мен глицеринге дейін ыдырайды.

Адамда асқорыту ауыз қуысынан басталады, ол жерде тағам шайналып үгітіледі. Бұл кезеңде полисахаридтер ыдырайды, сілекей бөлініп ас сілекеймен шыланады да жұтуға дайын ас түйірі пайда болады.

Сілекей 98-99 % судан тұрады.

Сілекейде :

•ферменттер бар күрделі көмірсуларды жай көмірсуға дейін ыдыратады (мысалы птиалин ферменті крахмалды аралық өнімге дейін ыдыратады, мальтаза ферменті оны глюкозаға дейін ыдыратады.)

•муцин, ас түйірін жұтуға ыңғайлы сырғанақ қыла алады.

•лизоцим — бактерицидті зат, ас құрамындағы бактерияларды залалсыздандырады, ауыз қуысындағы зақымдануларды қалыпқа келтіреді.

Ауыз қуысынан ас түйірі жұтқыншақтан өтіп, өңешке ығысады. Ас өңеш арқылы өңеш перистальтикасы арқылы өңеш бұлшықеттерінің толқынды жиырылуы арқылы қозғалады. Өңештегі сөл бөлетін бездер тамақтың қозғалысын қамтамасыз етеді.

Қарында ақуыз бен кейбір майлар қорытыла бастайды мысалы сүт құрамындағы май. Ас түйіріндегі сілекей сөлінің ферменттері қанттарды ыдыратады, одан кейін ол қарын сөлімен шыланып, онда ақуыз қарын сөлі арқылы қорытылады.

Қарындағы астың қорытылуының қарқынды іске асуы оның қышқылдық ортада жүруі (қарын сөліндегі ферменттер ақуыздарға дене температурасы мен қышқылдық ортада әсер етеді).

Қарын сөлі құрамындағы тұз қышқылы пепсин ферментінің белсенділігін арттырады, ақуыздың денатурацияланып аминқышқылына дейін ыдырауына әкеледі. Асқорыту процесі кезінде астың қарын сөлімен араласып қарын бұлшықеттерінің баяу қозғалысы болады (қарын перистальтикасы).

Қарын сөлімен араласып қорытылып болған соң ас он екі елі ішекке өтеді.

он екі елі ішекте :

• Ішек қабырғасындағы сөл ферменттері (ішек сөлі)
• Қарын асты безінің ферменттері (қарын асты безі немесе панкреатин сөлі);
• өт (бауырда жасалатын ).

Аш ішекте астың қарапайым жай заттарға дейін ыдырауы жүреді. (ақуыздар—аминқышқылына дейін, майлар — глицерин мен май қышқылдары, көмірсулар-глюкозаға дейін) және қан мен лимфаға сіңірілуі жүреді. Абсорбция (сіңірілу) – адам ағзасының ұлпасы арқылы сұйық заттар мен басқа да қоректік заттардың сорылуы мен сіңірілуі. Аш ішектің ішкі жағын бүрлер астарлап жатады, олардың саны 1см² 2500. Бүрлер жалпы сорылу бетін ұлғайтады. Бүрлер қабырғасы бір қабатты эпителийден тұрады, бүр ортасында лимфа және қантамырларының капиллярлары орналасқан. Лимфаға май қалдықтарының өнімдері енеді, ал қантамырына аминқышқылдары мен жай көмірсулары кіреді.

Ішектегі асқорытудың ерекшелігі әлсіз сілтілік орта. Аш ішек - қарын мен тоқ ішекті жалғастыратын түтік пішінді бұлшықетті мүше. Оның ұзындығы ересек адамдарда 5,5-6 метрдей. Аш ішектің қарыннан басталған 25—30 сантиметрдей бөлімі - ұлтабар (он екі елі ішек) деп аталады. Ұлтабарға бауырдан келетін өт қабының өзегі және ұйқыбездің де өзегі ашылады. Аш ішек ирелеңдеп орналасқан. Оның ішкі қабырғасында көптеген сақина пішінді қатпарлар бар. Сонымен бірге ашішектің сілемейлі қабықшасында бүрлер өте көп. Мұндай бүрлер тек аш ішекке ғана тән. Бұл бүрлер ішектің ішкі сіңіру бетін ұлғайтады. Аш ішектің бұлшықет қабықшасындағы ішкі бұлшықет талшықтары сақина тәрізді, сырты ұзына бойы орналасқан. Аш ішек қабырғасындағы бұлшықет талшықтары, толқын тәрізді жиырылып тұрады. Осының нәтижесінде жеген тамақ ішектің ішімен алға қарай жылжып отырады

Қосымша № 2.

№ 1тапсырма.

Ақпаратты сәйкестендіріңіз: мүше- құрылысының ерекшелігі- қызметі

1__________ 2________ 3_______ 4______ 5_______ 6______ 7_______8__________

2. тапсырма

1. фермент терминіне анықтама беріңіз:

• вещества белковой природы, которые замедляют реакции
• вещества небелковой природы, которые ускоряют реакции
• вещества белковой природы, которые ускоряют реакции
• вещества небелковой природы, которые замедляют реакции

2. В тонком кишечнике происходит всасывание в кровь:

• глюкозы;
• аминокислот;
• жирных кислот;
• гликогена;
• клетчатки;
• фруктоза.

3. Выберите процессы, происходящие в тонкой кишке человека.

• белки перевариваются под действием пепсина
• происходит переваривание растительной клетчатки
• происходит всасывание аминокислот и простых углеводов в кровь
• жиры эмульгируются до маленьких капелек под действием желчи
• обезвреживаются яды под действием ферментов печени
• белки и углеводы расщепляются до мономеров

4. Укажите процессы, происходящие в тонкой кишке

• эмульгирование жиров
• всасывание аминокислот
• расщепление белков до аминокислот
• переваривание клетчатки
• выделение соляной кислоты
• всасывание воды

5. Какие функции выполняет печень человека?

• барьерную функцию, обезвреживая токсины
• секретирует пищеварительные ферменты
• является депо крови
• секретирует соляную кислоту
• осуществляет гуморальную регуляцию в организме
• секретирует желчь в двенадцатиперстную кишку

6. Установите соответствие между процессами пищеварения и органами, в которых они происходят.

 7. Установите соответствие между процессом пищеварения и местом, в котором он происходит.

8. Установите последовательность процессов пищеварения.

• всасывание аминокислот и глюкозы
• механическое изменение пищи
• обработка желчью и расщепление липидов
• всасывание воды и минеральных солей
• обработка пищи соляной кислотой и расщепление белков

9. Установите соответствие между характеристиками процесса пищеварения и функциями: к каждой позиции, данной в первом столбце, подберите соответствующую позицию из второго столбца.

Запишите в ответ цифры, расположив их в порядке, соответствующем буквам: 

10. При продолжительном разжевывании хлеба во рту появляется сладковатый вкус, свидетельствующий о гидролизе крахмала хлеба. Укажите фермент, участвующий в этом процессе.

А.амилазаВ. пепсинС. каталаза D.ренин

11. Установите соответствие между ферментами и процессами, осуществляемыми с помощью этих ферментов. Ответ дайте в виде последовательности цифр, соответствующих буквам по алфавиту.

Ферменты

А. амилазыB.протеазыC. каталаза

Процессы

1) расщепление пероксида водорода2) расщепление белков3) расщепление крахмала

Задание 3. Ответьте на вопросы, используя условный код:А – белки, Б – жиры, В – углеводы, Г – желудок, Д – двенадцатиперстнаякишка, Е – тонкий кишечник, Ж – толстый кишечник, З – печень; И – слюна; К– глюкоза; Л – глицерин; М – жирные кислоты; Н – аминокислоты; О – сокподжелудочной железы; П – гликоген; Р – ротовая полость; С – глотка,пищевод; Т – поджелудочная железа.

1. В каком отделе пищеварительного канала ферменты начинают действовать на белки?2. Какие питательные вещества перевариваются в двенадцатиперстной кишке?3. Каковы продукты переваривания белков?4. На какие вещества расщепляются жиры в процессе пищеварения?5. В каких пищеварительных соках содержатся ферменты, действующие на углеводы?6. Какое вещество откладывается в печени при избытке его содержания в крови?7. Где происходит всасывание в кровь продуктов расщепления питательных веществ?8. В каком отделе пищеварительного канала животного вода всасывается обратно особенно интенсивно?