Зертханалық жұмыс «Тері сезімталдығын зерттеу». Биология, 8 сынып, дидактикалық материал.

• қосымша

Тері құрылысының сызбасын пайдалана отырып, әрбір құрылымының қызметін анықтаңыз. Құрылымның атын көп нүктенің орнына жазыңыз.

• ............................... терінің ең сыртқы қабаты. Суды өткізбейтін, теріге түс беретін беткі қабат. Жасушаларына үздіксіз регенрация тән.Тер бөлінетін саңылаулар болады.

Мұнда орналасқан меланин пигменті бөлінетін меланоциттер теріге түс береді, УФ сәуледен қорғайды.

2.................................. эпидермистің астыңғы қабаты. Онда тер безі, түк ұясы, май бездері, қан тамырлары мен жүйке талшықтары болады. Түктер температураны реттеуге қатысады.

3................................... түктерді, терінің беткі қабатын майлап, серпімді етеді.

4.................................... ..........арқылы су бөлініп, ағзаның температурасы реттеледі.

5.................................. май мен дәнекер ұлпасынан құралған тереңгі қабаты. Май қабаты температураны реттеуде маңызды, изолятор қызметін атқарады.

2- қосымша

Жалаңаш жүйке ұштары тек теріде ғана емес, сонымен қатар дәнекер ұлпасының барлық түрлерінде кездеседі.

Механорецепторлар:

Меркель жасушалары сипап сезу және қысым рецепторлары болып табылады. Олар эпидермисте, әсіресе, шаш жоқ жерлерде орналасқан. Негізінен, саусақтың ұшында кездесіп, жылдам түйсіну тітіркендіргіштерін әр түрлі қарқынмен қабылдайды.

Майсснер денешіктері, яғни сипап сезу денешіктері, нәзік жанасуды қабылдайды. Олар сипап сезу тітіркендіргіштерін дәл орналасуына және заттың пішінін анықтауға жауап береді. Олар қолдың, табанның, қабақтың, еріннің, емшектің және сыртқы жыныс мүшелерінің нағыз тері (дерма) дөңестерінде орналасқан.

Паччини денешіктері, яғни қатпарлы капсулалы жүйке ұштары, қысым мен тербелістің өзгерісіне жауап береді. Нәтижесінде болып жатқан деформациялар жайында хабар береді. Олар тері асты ұлпаларында, әсіресе, саусақтарда, қуық қабырғасында, буындарда көп.

Терморецепторлар:

Руффини ұштары жылу рецепторлары болып табылады. Олар көбінесе еріннің, беттің және шынтақтың терісінде орналасқан.

Краузе түйіндері суық рецепторлары болып табылады. Олар бүкіл дененің нағыз тері (дерма) дөңестерінде орналасқан. Әсіресе, ауыз қуысы мен көздің шырышты қабығында және бет пен саусақ терісінде көп кездеседі.

Басбармақ сияқты кейбір дене бөліктерінде сенсорлық нүктелері аса жиі орналасады. Сенсорлық рецепторлар – маманданған жасушалар. Олар қоршаған ортадағы кез келген өзгерісті, яғни тітіркендіргіштердің әсерін сезінеді.

Тері неғұрлым қатқыл/грубый болса соғұрлым сезімталдығы нашар болады. Ыстық от пен үшкір шегенің үстімен жалаңаяқ жүрудің себебі аяқтың табан терісінің қатқылдығын арттыруға байланысты.

Суық және жылы тітіркендіргіш ұзақ уақыт әсер етсе рецепторлар бейімделеді де сол тітіркенуге сеімталдығы төмендейді. Егер оң қолды суық суға, ал сол қолды ыстық суға салса олардың сезімталдығы төмендейді.

3-қосымша

Зертханалық жұмыс: Терінің сезімталдылығын зерттеу.

Жұмыс барысы:

• Көрші оқушының көзін тығыз матамен байлау
• Вебер эстезиометрі немесе ұшы мұқалған екі ине, циркуль инесі мен оның қарындашының орнына орнатылған инені пайдаланып, қолдың әртүрлі бөліктеріне бірдей арақашықтарда тигізу. Қатты баспау қажет!
• Әрбір сезілген ине әсерін санау. Белгілі арақашықтықта оқушы екі инені тигізудің бірін ғана сезінуі мүмкін!
• Екі тигізудің арасындағы арақашықтықты өлшеп, кестеге толтыру.

Қол терісінің қай бөлігінде тері сезімталдығы жоғары екені байқалды? Бұның себебі неде?

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4- қосымша