Қаңқа бұлшықеттің құрылысы мен қызметі. Биология, 8 сынып, дидактикалық материал.

Қозғалу- ағзаның қоршаған орта жағдайларына бейімделудің бір белгісі.Денені қозғалысқа келтіретін келтіретін мүшелер: қаңқа мен бұлшықет.Қаңқа ағзаның тірегі, бұлшықеттер қимыл – қозғалысты қамтамасыз етеді

Бұлшықет ұлпасы - бұлшықетті құрайды.

Бұлшықет жиырылғанда ішкі мүшелер көлемін өзгертеді. Олардың жиылуы баяу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.

Бұлшықеттің құрылымдық бірлігі – миофибриллалар, олар бұлшықеттің талшықтары.

Бұлшықет талшықтары - миофибриллалар (грекше «тіо»- бұлшықет, латынша «fibrilla» - талшық) миозин және актин нәруыздарынан тұрады.

Миозин - бұлшықетте ет талшықтарының жиырылып босаңсуына қатысатын еритін нәруыз, қалың.

Актин - бұлшықетте миозинмен бірге болатын, ет талшықтарының жиырылып, босаңсуына қатысатын жіңішке нәруыз

 Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай бірыңғай салалы, көлденең-жолақты (қанқа бұлшықеттері) және жүректің бұлшықеттері деп бөледі.

Бірыңғай салалы бұлшықет - ішкі мүшелердің ішкі жағын (ішек, қарын, қантамырлар, несепағар, қуық) астарлайды. Жасушаларында бір ядро, цитоплазма пішіні ұзын жолақты, ұршықтың сабы тәрізді, жіңішке үшкір, ортаңғы бөлігі жуан болып келеді.

Олардың жиырылуы бояу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.

Көлденең- жолақты бұлшықет – қаңқа бұлшықеті. Көлденең-жолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көлденеңінен жолақтанып орналасқан. Көлденең-жолақты бұлшықет талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметрі 0,1 мм, ұзындығы бірнеше онда-ған мм-ге жетеді. Жасушалары көп ядролы, ядро жасушаның шетінде орналасқан, цитоплазмасының пішіні ұзын жолақты, ұштары доғал болып келеді. Адамның еркіне байланысты қозғалады.

Жүректің көлденең-жолақты бұлшықеті – жүректің миокард қабатында орналасқанын анықтайды. Адамның еркіннен тыс қимылдайтынын анықтайды. Жасушасы көп ядролы, ядролары жасушаның ортасында орналасқан. Цитоплазмасы ұзын, цилиндр тәрізді, талшықтары тарамдалып әр жерінен бір-бірімен бірігіп торланып жатады.

Жүректің бұлшықеті 3 қабаттан тұрады

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Қозғалу- ағзаның қоршаған орта жағдайларына бейімделудің бір белгісі.Денені қозғалысқа келтіретін келтіретін мүшелер: қаңқа мен бұлшықет.Қаңқа ағзаның тірегі, бұлшықеттер қимыл – қозғалысты қамтамасыз етеді

Бұлшықет ұлпасы - бұлшықетті құрайды.

Бұлшықет жиырылғанда ішкі мүшелер көлемін өзгертеді. Олардың жиылуы баяу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.

Бұлшықеттің құрылымдық бірлігі – миофибриллалар, олар бұлшықеттің талшықтары.

Бұлшықет талшықтары - миофибриллалар (грекше «тіо»- бұлшықет, латынша «fibrilla» - талшық) миозин және актин нәруыздарынан тұрады.

Миозин - бұлшықетте ет талшықтарының жиырылып босаңсуына қатысатын еритін нәруыз, қалың.

Актин - бұлшықетте миозинмен бірге болатын, ет талшықтарының жиырылып, босаңсуына қатысатын жіңішке нәруыз

 Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай бірыңғай салалы, көлденең-жолақты (қанқа бұлшықеттері) және жүректің бұлшықеттері деп бөледі.

Бірыңғай салалы бұлшықет - ішкі мүшелердің ішкі жағын (ішек, қарын, қантамырлар, несепағар, қуық) астарлайды. Жасушаларында бір ядро, цитоплазма пішіні ұзын жолақты, ұршықтың сабы тәрізді, жіңішке үшкір, ортаңғы бөлігі жуан болып келеді.

Олардың жиырылуы бояу әрі ырғақты және адамның еркінен тыс жүзеге асады.

Көлденең жолақты бұлшықет – қаңқа бұлшықеті. Көлденең-жолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көлденеңінен жолақтанып орналасқан. Көлденең-жолақты бұлшықет талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметрі 0,1 мм, ұзындығы бірнеше онда-ған мм-ге жетеді. Жасушалары көп ядролы, ядро жасушаның шетінде орналасқан, цитоплазмасының пішіні ұзын жолақты, ұштары доғал болып келеді. Адамның еркіне байланысты қозғалады.

Жүректің көлденең-жолақты бұлшықеті – жүректің миокард қабатында орналасқанын анықтайды. Адамның еркіннен тыс қимылдайтынын анықтайды. Жасушасы көп ядролы, ядролары жасушаның ортасында орналасқан. Цитоплазмасы ұзын, цилиндр тәрізді, талшықтары тарамдалып әр жерінен бір-бірімен бірігіп торланып жатады.

Жүректің бұлшықеті 3 қабаттан тұрады