Практикалық жұмыс № 15. Жануарлардың онтогенез кезеңдерін салыстыру. Биология, 7 сынып, қосымша материал.

 Жануарлардың өсуі мен дамуы.

Ағзаның жеке дамуы, зигота түзілген уақыттан бастап өлгенге дейінгі тіршілік барысында заңды түрде жүзеге асатын бір-бірімен байланысты өзгерістердің жиынтығы.

Алғаш рет терминді Э. Геккель (1866) енгізді. Онтогенез барысында дамып келе жатқан ағза мүшелерінің өсуі, саралануы және интеграциясы орын алады.

Дернәсілдік: а) алғашқы дернәсілдік саты -дернәсіл өз бетімен өмір сүре алады (губкалардың паренхимулысы, ішекқуыстылардың плануласы, көпқылтанды құрттардың трохофорасы, амфибиялардың итшабағы);

б) дернәсілдік саты- дернәсілдердің екінші типтегі дернәсілдерімен ерекшеленеді, мысалы, толық түрленіп дамитын жәндіктердің еркін өмір сүретін дернәсілдері(қоңыздардың дернәсілдері, көбелектердің жұлдызқұрттары); бұл жағдайда қуыршақ сатысы пайда болады;

Дернәсілдік емес тип (жұмыртқадан даму) – ұрықтың дамуы жұмыртқаның ішінде өтеді. (ішекқуыстылар, буылтық құрттар, шаянтәрізділер) және тура дамитын жәндіктер мен жұмыртқалайтын сүтқоректілер

Құрсақта даму– ұрық аналық ағзаның ішінде, қорғалған жағдайда дамиды; бұл жағдайда жұмыртқадан тірілей туу мен нағыз тірілей туу (қағанақты сүтқоректілер) деп ажыратады.

Құрсақтағы даму 3 кезеңнен тұрады – проэмбриондық, эмбриондық (құрсақішілік) және постэмбриондық.

 1) проэмбриондық – гаметалардың түзілуі жүреді, кейін гаметалар қосылып, зиготаны құрайды

 2) ұрықтық (эмбриондық)- ағзаның дамуы жұмыртқаның және ұрықтық қабықтардың немесе аналықтың құрсағында қорғалған жағдайда өтеді;

 3) ұрықтан кейінгі даму (постэмбриондық) – туғаннан бастап, өлуіне дейінгі даму;

 Адамның эмбрионалды онтогенезі жас кезеңдеріне бөлінеді (жасы), олардың әрқайсысы ағзадағы әртүрлі анатомиялық және физиологиялық өзгерістермен сипатталады. Онтогенездің ең қиын, сыни кезеңдері – пубертатты (жыныстық жетілу кезеңі) және климактериялық (жыныстық функцияның тоқтауы кезеңі). Онтогенездің генетикалық бағдарламасын зерттеу көптеген аурулардың пайда болу себептерін анықтауға және оларды емдеудің жаңа әдістерін әзірлеуге көмектеседі.

 ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, Жас — адам ғұмырының белгілі бір кезеңін белгілейтін өлшем. Жас адамның физиологиялық, морфологиялық және психологиялық дамуының көрсеткіші болып табылады. Қазіргі заманғы ғылымда адамның жас ерекшелігіне қарай оның даму кезеңдерін төмендегідей бөледі:

 Онтогенездің типтері.

 Онтогенез

Бунақденелілердің дамуы үш түрлі жолмен өтеді.Олар: тура даму, шала түрленіп даму және толық түрленіп даму

Тура даму дегеніміз-ұрықтанған жұмыртқадан тікелей ересек бунақденеге ұқсасжас жәндіктердің шығуы. Олардың тек денесі өседі және жыныстық жағынан толысып дамиды. жұмыртқа—имаго. Имаго(латынша имаго- ересек жәндік). Мысалы:қанатсыз бунақденелілер.

Шала түрленіп даму деп -дамуы 3 сатыдан тұратын және дернәсілі ересегіне ұқсайтын бунақденелілерді айтамыз: жұмыртқа –дернәсіл---имаго(инелік,дәуіт, шегіртке,бұзаубас, бит, қандала)

Толық түрленіп даму  деп-дамуы 4 сатыдан тұратын және дернәсілі ересегіне ұқсамайтын бунақденелілерді айтамыз: жұмыртқа—дернәсіл—қуыршақ--имаго(қоңыз, көбелек, бүрге, шыбын, маса, құмырсқа, балара)

  Толық түрленіп даму Шала түрленіп даму

  Түрленіп даму Тура даму