Практикалық жұмыс № 15. Жануарлардың онтогенез кезеңдерін салыстыру. Биология, 7 сынып, дидактикалық материал.

Оқушының аты-жөні_____________________________________________сыныбы___________күні__________

(М) Практикалық жұмыс №15 « Жануарлардың онтогенезін салыстыру».

Мақсаты: жануарларда онтогенездің тура және түрленіп дамудың ерекшеліктерін салыстыру.

Болжам:

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

Құрал-жабдықтар: ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жұмыстың барысы:

1. Сурет №1-ге қараңыз.

1-сурет

Осы жануарларға даму түрін көрсетіңіз:

а) Үйрек_______________________________ в) бақа ____________________________

б) қой _____________________ г) Шегіртке____________________________

д) Мамыр қоңызы_______________________________________

2.Бақаның даму сатыларының реттілігін жаз.

Сұрақтарға жауап бер:

• Уылдырықты шашауына қандай процесс әсер етеді_____________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________

2) Итшабақ пен ересек бақаның айырмашылығын жазыңыз

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Қосымшамен танысып, кестені толтырыңыз «Жануарлардың онтогенез түрлерін салыстырмалы сипаты»

Қорытынды:

____________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________

Қосымша

Онтогенез

Ағзаның жеке дамуы, зигота түзілген уақыттан бастап өлгенге дейінгі тіршілік барысында заңды түрде жүзеге асатын бір-бірімен байланысты өзгерістердің жиынтығы.

Алғаш рет терминді Э. Геккель (1866) енгізді. Онтогенез барысында дамып келе жатқан ағза мүшелерінің өсуі, саралануы және интеграциясы орын алады.

Қазіргі заманғы ұғымдарға сәйкес, онтогенез басталатын жасушада тұқым қуалайтын ақпарат коды түрінде ағзаның одан әрі дамуының белгілі бір бағдарламасы салынған. Онтогенез барысында бұл бағдарлама ұрықтың әрбір жасушасында, оның әртүрлі жасушалары арасында және жасушалық заттар арасында ядро мен цитоплазма арасындағы өзара әрекеттесу процестерінде жүзеге асырылады.

Тұқым қуалайтын аппарат ерекше ақуыз молекулаларының синтезін кодтай отырып, тек морфогенетикалық процестердің жалпы бағытын анықтайды, олардың нақты жүзеге асырылуы үлкен немесе аз дәрежеде (бірақ тұқым қуалайтын бекітілген реакция нормасы шегінде) сыртқы жағдайлардың әсеріне байланысты болады.

Жануарларда онтогенетикалық процестердің реттелуінде жүйке және эндокриндік жүйелер маңызды рөл атқарады. Көпжасушалы жануарлардың жыныстық жолмен көбейетін онтогенезі күрделі жүреді. Олардың онтогенезінде келесі негізгі кезеңдер бөлінеді (кезеңдері):

1) ұрықтық (эмбриондық)- ағзаның дамуы жұмыртқаның және ұрықтық қабықтардың немесе аналықтың құрсағында қорғалған жағдайда өтеді;  

2) ұрықтан кейінгі даму (постэмбриондық) – жыныстық жетілуге дейінгі даму;  

3) ересек жағдайы – көбею, ұрпағына қамқорлық жасау;  

4) қартаю және тіршілігінің тоқтауы.  

Онтогенездің эмбриондық кезеңінің келесі типтері болады:

Дернәсілдік: а) алғашқы дернәсілдік саты -дернәсіл өз бетімен өмір сүре алады (губкалардың паренхимулысы, ішекқуыстылардың плануласы, көпқылтанды құрттардың трохофорасы, амфибиялардың итшабағы);

б) дернәсілдік саты- дернәсілдердің екінші типтегі дернәсілдерімен ерекшеленеді, мысалы, толық түрленіп дамитын жәндіктердің еркін өмір сүретін дернәсілдері(қоңыздардың дернәсілдері, көбелектердің жұлдызқұрттары); бұл жағдайда қуыршақ сатысы пайда болады;

Дернәсілдік емес тип (жұмыртқадан даму) – ұрықтың дамуы жұмыртқаның ішінде өтеді. (ішекқуыстылар, буылтық құрттар, шаянтәрізділер) және тура дамитын жәндіктер мен жұмыртқалайтын сүтқоректілер

Құрсақта даму– ұрық аналық ағзаның ішінде, қорғалған жағдайда дамиды; бұл жағдайда жұмыртқадан тірілей туу мен нағыз тірілей туу (қағанақты сүтқоректілер) деп ажыратады.

Басқа мәліметтерге қарағанда.

Ағзаның постэмбриональдық дамуының типтері

Жәндіктерде (Бунақденелілер класы)

• Развитие животных

Онтогенез кезеңдері:

пренатальды (босанғанға дейінгі, эмбриональды) – организм өз бетінше өмір сүре алмайды, ана ағзасының ішінде дамиды және оған толық байланысты;

постнаталды (босанғаннан кейінгі, постэмбрионалды) – өз бетінше тамақтану, қозғалу және т. б.

Онтогенездің маңызды оқиғасы көбею мүмкіндігі болып табылады, бұл белгі бойынша онтогенездің келесі кезеңдері бөлінеді:

1)Репродуктивті емес кезең (дарақ көбею қабілеті жоқ):

2) эмбрионалды

3) ювенильді;

4) репродуктивті (ең тұрақты жағдай);

5) Репродуктивтіден кейінгі-қартаюмен байланысты, көбеюге қатысудың тоқтауы тән, тұрақтылық төмендейді. Қарттықтың сыртқы белгілері (терінің иілгіштігі төмендеуі, шаштың ағарып кетуі, алыстан көрмеушілігі) және ішкі (ағза мүшелерінің кері дамуы, қан тамырларының созылғыштығы төмендеуі, мидың қанмен қамтамасыз етуінің бұзылуы, жүрек қызметі және т.б.) бар. Осының барлығы өміршеңдігін төмендетуге және өлу ықтималдығын арттыруға әкеледі.

6) Өлім биологиялық құбылыс ретінде-көп жасушалы ағзаның көбеюге қатысуын шектеудің әмбебап тәсілі, ұрпақтардың ауысуын және эволюциялық процесті қамтамасыз ету.