Адам ағзасында тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілер. Биология, 7 сынып, дидактикалық материал.

Модельдеу жұмысы: Өзгергіштік

Зерттеу жұмысының мақсаты:

• Сыныптағы оқушылардың бойындағы белгілерді зерттеу арқылы, өзгергіштіктің тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын түрлерімен танысу.
• Күлтебасы падубы, қысқы жидек (Ilex verticillata) немесе басқа да өсімдік жапырағымен зерттеу жүргізіп, өзгергіштік түрлерін талдау

Тұқымқуалаушылық – организмдердің белгілері мен қасиеттерінің ұрпақтарына беру қабілеті.

Өзгергіштік дегеніміз — организмнің бойындағы түрлі белгілер мен қасиеттердің сыртқы орта факторларының әсерінен өзгеруі, соған байланысты ол жаңа белгі-қасиеттерге ие болады немесе өзінің кейбір белгі-қасиеттерін жоғалтады. Өзгергіштіктің екі түрі бар, олар:

• тұқым қуаламайтын өзгергіштік, яғни үздіксіз өзгергіштік жатады. Мысалы: дене салмағы, ой қабілеті, шаштың түсі, аяқ киім өлшемі, бойдың ұзындығы т.с.с.
• тұқым қуалайтын өзгергіштік, яғни үзік (дискретті) хромосомалар мен олардың құрамды бөліктері — гендердегі ақпараттардың келесі ұрпаққа берілуі. Мысалы: тұқымқуаламайтын белгілер: тілдің жиырылуы, қан топтары, жынысы, көздің нұрлы қабығының түсі, құлақ сырғалы, т.с.с.

ІІ.Гипотеза: ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

III. Құрал-жабдықтар: медициналық бөлмеде орналасқан таразы (мүмкін болса, мектеп дәрігерімен өлшем жүргізу), шағын мөлдір сызғыш, өшіргіш, күлтебасы падубы, қысқы жидек (Ilex verticillata) (немесе кез – келген өсімдік жапырақтары) 10-15 данасы;

ІV. Жұмыстың барысы:

• Сыныптағы оқушылардың бойындағы белгілерді зерттеу арқылы, өзгергіштіктің тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын түрлерімен танысу.
• Сыныптағы оқушыларды обьект ретінде санап,ағзадағы тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын белгілерді «сұхбат» жүргізу арқылы анықтайсыздар.
• №1 кестені толтырып, бірнеше сұрақтарға жауап бере отырып, зерттеудің негізгі түйінін сипаттаңыз.
• Сыныптағы аяқ киім өлшемі мен оқушылар саны арасындағы байланысты график тұрғызу арқылы көрсетіңдер.
• Күлтебасы падубы, қысқы жидек (Ilex verticillata) немесе басқа да өсімдік жапырағымен зерттеу жүргізіп, өзгергіштік түрлерін талдау:
• Берілген жапырақтарды мұқият қарап, олардың құрылыс ерекшеліктері бойынша бір – бірінен айырмашылығын анықтап, суретін салыңыздар.
• Өсімдіктің таңдалған түрінің көлеңкелі және күнегей жағынан алынған жапырақтарды зерттеп салыстырыңыздар.
• Зерттеу объектісінің (жапырақтың) өзгермелі және өзгермейтін қасиеттерін ажыратыңыз.
• Зерттелген жапырақтардың өзгерісіне қандай факторлар әсер етеді? Тізімін жазыңыз.
• Көлеңкелі және күнегей жағынан алынған жапырақтардың ішінен кем дегенде 5 жапырақтың салыстырмалы ұзындықтары немесе ені бойынша гистограмма құрыңыздар.

• Сынып оқушыларымен зерттеу:

• Өзгергіштік дегеніміз ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
• Өзгергіштіктің түрлерін сызба арқылы сипаттаңыздар:

• Өлшемдер нәтижесінен тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын белгілердің кем дегенде 3 түрі бойынша ажыратыңыздар.

• Кейбір белгілер тұқым қуаламаған және тұқым қуалаған белгілердің үйлесуі болып келеді, мысал бере отырып, түсіндіріңдер: .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................
• Төмендегі тізімнен тұқымқуалайтын ауруларды анықтаңыздар (мұғалімнің көмегімен):
• Туберкулез
• Аллергия
• Қант диабеті
• Тұмау
• Баспа (Ангина)
• Дизентерия

Зерттеу түйіні:

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

• Күлтебасы падубы, қысқы жидек (Ilex verticillata) немесе басқа да өсімдік жапырағымен зерттеу жұмысы:

a)Берілген жапырақтарды мұқият қарап, олардың құрылыс ерекшеліктері бойынш бір – бірінен айырмашылығын анықтап, суретін салыңыздар.

с) Зерттеу объектісінің (жапырақтың) өзгермелі және өзгермейтін қасиеттерін ажыратыңыз.

• Зерттелген жапырақтардың өзгерісіне қандай факторлар әсер етеді? Тізімін жазыңыз.

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

e)Көлеңкелі және күнегей жағынан алынған жапырақтардың ішінен кем дегенде 5 жапырақтың салыстырмалы ұзындықтары немесе ені бойынша гистограмма құрыңыздар.

V. Қорытынды

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................