Алгебралық түрдегі комплекс сандарға амалдар қолдану. Алгебра, 11 сынып, қосымша материал.
Министерство науки и высшего образования Российской Федерации
Амурский государственный университет
Максимова Надежда Николаевна
Комплексные числа
Учебно-методическое пособие
Благовещенск
Издательство АмГУ
2021
УДК 517.53
Рекомендовано
учебно-методическим советом университета
Рецензент:
Труфанова Т.В., доцент кафедры математического анализа и моделирования
ФГБОУ ВО «Амурский государственный университет», канд. тех. наук
Максимова, Н.Н.
Комплексные числа. Учебно-методическое пособие / Н.Н. Максимова. – Благовещенск: Изд-во АмГУ, 2021. – 47 с.
- пособии излагается математический аппарат комплексных чи-сел: даны основные понятия и определения, определены действия над комплексными числами в различных формах записи, приведены примеры решения задач на действия с комплексными числами, ре-шение алгебраических уравнений и систем на множестве комплекс-ных чисел и построение областей в комплексной плоскости. Каж-дый раздел содержит задания для самостоятельной работы.
Учебно-методическое пособие предназначено для студентов, обучающихся по направлениям подготовки 01.03.02 – «Прикладная математика и информатика» (в рамках изучения дисциплины «Ком-плексный анализ»), 03.03.02 – «Физика» (в рамках изучения дисци-плины «Теория функций комплексного переменного»), 09.03.01 – «Информатика и вычислительная техника», 09.03.02 – «Информа-ционные системы и технологии», 09.03.02 – «Информационные си-стемы и технологии», 09.03.04 – «Программная инженерия» (в рам-ках изучения дисциплины «Линейная алгебра и теория матриц»), а также будет полезно для студентов всех форм и ступеней обучения.
Для более подробного изучения теории комплексных чисел и других разделов комплексного анализа читатели могут использовать литературу из библиографического списка.
© Максимова, Н.Н., 2021
© Амурский государственный университет, 2021
2
ВВЕДЕНИЕ
Первое упоминание о «мнимых» числах как о квадратных корнях из от-рицательных чисел относится еще к XVI веку и встречается в работах итальян-ского математика Джироламо Кордано. Несомненная заслуга этого великого ученого состояла в том, что он допустил существование «несуществующего» числа 1 , постулировав правило умножения 1 1 1.
Однако, еще три столетия математики «привыкали» к таким числам, вре-мя от времени пытаясь опровергнуть их существование. Только с XIX века, по-сле выхода работ Карла Фридриха Гаусса, посвященных доказательству основ-ной теоремы алгебры, комплексные (от лат. «complexuc» – связь, сочетание) числа окончательно укрепились в математике и науке.
В дальнейшем изучение комплексных чисел стало стремительно разви-ваться, что привело к возникновению теории функций комплексного перемен-ного. Сейчас комплексный анализ, как дисциплина изучения комплексных чис-ле и функций комплексного аргумента, является фундаментальной математиче-ской дисциплиной, без познания которой невозможно изучение других матема-тических и смежных наук.
- пособии излагается математический аппарат комплексных чисел: даны основные понятия и определения, определены действия над комплексными числами в различных формах записи, приведены примеры решения задач на действия с комплексными числами, решение алгебраических уравнений и си-
стем на множестве комплексных чисел и построение областей в комплексной плоскости. Каждый раздел содержит задания для самостоятельной работы.
Учебно-методическое пособие предназначено для студентов, обучаю-щихся по направлениям подготовки 01.03.02 – «Прикладная математика и ин-форматика» (в рамках изучения дисциплины «Комплексный анализ»), 03.03.02
– «Физика» (в рамках изучения дисциплины «Теория функций комплексного переменного»), 09.03.01 – «Информатика и вычислительная техника», 09.03.02
– «Информационные системы и технологии», 09.03.02 – «Информационные си-
3
стемы и технологии», 09.03.04 – «Программная инженерия» (в рамках изучения дисциплины «Линейная алгебра и теория матриц»), а также будет полезно для студентов всех форм и ступеней обучения.
Для более подробного изучения теории комплексных чисел и других раз-делов комплексного анализа читатели могут использовать литературу из биб-лиографического списка.
4
- ОПРЕДЕЛЕНИЕ КОМПЛЕКСНОГО ЧИСЛА
Определение 1. Комплексным числом z будем называть упорядоченную пару действительных чисел x, y записанную в форме
- x i y ,
гдеx и y – некоторые действительные числа,
i – «мнимая единица», квадрат которой равен –1, то естьi2 = –1 или
- 1 .
Множество комплексных чисел, то есть чисел вида z x iy , обозначает-ся символом C.
Первая компонента комплексного числа z, действительное число x, назы-вается действительной частью числа z, это обозначается Re z = x.
Вторая компонента, действительное число y, называется мнимой частью числа z и обозначается Im z = y.
Запись комплексного числа в виде z = x + iy называется алгебраической формой записи комплексного числа.
Комплексные числа, у которых равна нулю мнимая часть, то есть числа
вида
- x i 0 x ,
являются действительными числами. То есть множество действительных чисел является подмножеством множества комплексных чисел С.
Комплексные числа, у которых равна нулю действительная часть, то есть числа вида
- 0 i y iy ,
называются мнимыми числами.
Определение 2. Комплексное число вида z x i y называется сопря-женным (комплексно сопряженным) к числу z x i y .
Следует отметить, что если найти сопряженное число к сопряженному комплексному числу, то есть выполнить операцию двойного сопряжения
5
zx i yx i y x i y ,
мы вернемся к исходному комплексному числу.
Определение 3. Действительное число z x 2 y2 называется модулем комплексного числа z = x + iy. Приняты также следующие обозначения модуля комплексного числа: r, .
Геометрически комплексное число z = x + iy изображается как точка или радиус-вектор точки с координатами (x, y) на плоскости. Плоскость, на которой изображаются комплексные числа, называется комплексной плоскостью С.
мнимая ось
Im z
y
C
комплексная
плоскость
z
x
Re z | действительная ось |
Рисунок 1 – Геометрическое представление комплексного числа
Геометрически модуль комплексного числа z = x + iy является длиной ра-диус-вектора точки (x, y).
Пример 1. Изобразим на комплексной плоскости числа z1 1 2i , z2 3 i , z3 4 3i , z4 2 3i , z5 5 , z6 1, z7 4i , z8 2i , z9 0 .
Решение. Числам z1 1 2i , z2 3 i , z3 4 3i и z4 2 3i на ком-плексной плоскости соответствуют точки с координатами (1, 2), (–3, 1), (–4, –3)
- (2, –3), расположенные соответственно в первой, второй, третьей и четвертой четвертях. Числам z5 5 и z6 1 соответствуют точки с координатами (5, 0) и
(–1, 0), расположенные на действительной оси. Числа z74i и z82i – это
6
точки (0, 4) и (0, –2) на мнимой оси. Число z90 есть точка начала координат.
Изображение всех точек представлено на рис. 2.
y
z 7 4i | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | z1 1 2i | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z 2 | 3 i | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z6 | 1 |
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 | 5 | x | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z8 | 2i | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z3 | 4 3i | -2 | z 4 2 3i | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
-3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Рисунок 2 – Геометрическая иллюстрация для примера 2
Определение 4. Два комплексных числа z1 = x1 + iy1 и z2 = x2 + iy2 равны тогда и только тогда, когда равны их действительные и мнимые части:
z1z2(x1x2 )( y1y2 ) .
Множество комплексных чисел не упорядочено, т.е. для комплексных чи-сел не вводятся отношения «больше» или «меньше».
Задания для самостоятельной работы
Изобразить на комплексной плоскости следующие комплексные числа
z15i , z256i , z342i , z418i , z53i , z69i , z75, z83 .
7
- ОПЕРАЦИИ НАД КОМПЛЕКСНЫМИ ЧИСЛАМИ В АЛГЕБРА-
ИЧЕСКОЙ ФОРМЕ
1. Суммой двух комплексных чисел z1 = x1 + iy1 и z2 = x2 + iy2 называется комплексное число z, определяемое соотношением
- = z1 + z2 = (x1 + iy1) + (x2 + iy2) = (x1 + x2) + i(y1 + y2).
Пример2.Найтисуммуz1z2комплексныхчиселz145iи
z23i .
Решение. Находим
z1z2(45i)( 3i)(4( 3))(51)i16i .
2. Разностью двух комплексных чисел z1 = x1 + iy1 и z2 = x2 + iy2 называ-ется комплексное число z, определяемое соотношением
- = z1 – z2 = (x1 + iy1) – (x2 + iy2) = (x1 – x2) + i(y1 – y2).
Это означает, что геометрически комплексные числа складываются и вы-читаются как векторы на плоскости, то есть покоординатно.
Пример3.Найтиразностьz1z2комплексныхчиселz145iи
z23i .
Решение. Находим
z1z2(45i)( 3i)(4( 3))(51)i74i .
Геометрически модуль числа z – длина радиуса вектора точки z; модуль разности чисел z1 и z2 равен расстоянию между этими точками:
| z1z2 | | (x1iy1 )( x2iy2 ) | (x1x2 )2( y1y2 )2 .
3. Произведением двух комплексных чисел z1 = x1 + iy1 и z2 = x2 + iy2 называется комплексное число z, определяемое соотношением
zz1 z2( x1iy1 ) ( x2iy2 )x1 x2ix1 y2ix2 y1i 2 y1 y2 ,
8
z( x1 x2y1 y2 )i ( x1 y2x2 y1) .
Пример 4. Найти произведение z1 z2 комплексных чисел z145iи
z23i .
Решение. Находим
z1z2(45i) ( 3i)4 ( 3)4 i5i ( 3)5i i
12 4i 15i 517 11i .
Легко убедиться, что операции сложения и умножения на множестве комплексных чисел C имеют свойства, аналогичные аксиомам, которым удо-влетворяют операции сложения и умножения действительных чисел.
Найдём произведение сопряжённых чисел:
zz( xyi ) ( xyi )x xy (y )x (y )y x ix 2y 2
Таким образом, z z – всегда неотрицательное действительное причём
zz0z0 .
z 2 .
число,
- Частное (отношение, деление) двух комплексных чисел z1 x1 iy1 и
z2x2iy2 (z20) находится следующим образом:
| z1 | x1 iy1 |
|
| |||||||||||||||||||
z | 2 | x | iy | на число, сопряженное знаменателю | ( x | iy | ) ( x | iy ) | |||||||||||||||
2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 |
( x1 x2 y1 y2 ) i ( x2 y1 x1 y2 ) x1 x2 y1 y2 i x2 y1 x1 y2 .
x222y22y22x22y22x2
Пример 5. | Найти отношение | z1 | комплексных чисел | z1 4 5i и | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Решение. Находим | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 i | ( 3 i) ( 3 i) | ( 3)2 12 | 10 |
|
9
Пример 6. Найти отношение 1i .
Решение. Воспользуемся описанным выше подходом и умножим числи-тель и знаменатель дроби, на сопряженное к знаменателю число, то есть на (–i); получаем
1i 1i (( ii))1ii .
Таким образом, получаем, что 1ii .
- Возведение в натуральную степень комплексных чисел в самом об-
щем виде при алгебраической форме записи возможно только для малых значе-ний показателя степени и определяется через умножение комплексного числа само на себя требуемое количество раз или через формулу возведения в нату-ральную степень двучлена, например,
z 2( xiy ) 2x 22 xyi(iy ) 2( x 2y 2 )2xyi ,
z3 (x iy)3 x3 3x2iy 3x(iy)2 (iy)3 (x3 3xy2 ) i (3x2 y y3 ) и т.д. Пример 7. Вычислить z 2 и z3 для комплексного числа z 2 3i . Решение. Находим
z2( 23i)2( 2)22 ( 2) 3i(3i)2412i9512i ,
z3( 23i)3( 2)33 ( 2)23i3 ( 2) (3i)2(3i)3
8 36i 54 27i 46 9i .
Стоит отметить, что при возведении в натуральную степень комплексно-го числа i значения получаемой степени повторяются через четыре номера. Действительно имеем:
i0
1,
i1i ,
i2
1,
i3
i2i
i ,
i4
(i2 )2
( 1)2
1,
i5
i4ii ,
i6
i4i2
1,
i7
i4 i3
i
10
ит.д.
Продолжая вычисления, можно прийти к следующей формуле
1,
ini,
1,
i,
при n4k,
при n4k1,
при n4k2
при n4k3,
которая справедлива, вообще говоря, для любого целого n.
Пример 8. Вычислим:
i273 |
|
| i272 1 i272 i1 | ||||||||||||||
это число 272 | |||||||||||||||||
i4 68 i (i4 )68 i (1)68 i i ;
для числа197 найдем наибольшее целое,
i 197кратное четырем и не превосходящее 197; i 200 3 это число 200
i 200 i 3 i 4 50 ( i ) (i 4 ) 50 ( i ) (1) 50 ( i )i .
- некоторых исключительных случаях можно найти значения больших натуральных степеней от комплексного числа.
Пример 9. Вычислим ( 1 i)15 .
Решение. Сначала найдем
( 1 i)2 ( 1)2 2 ( 1) i (i)2 1 2i 1 2i . Тогда воспользуемся свойствами степеней и запишем
( 1i)15( 1i)14( 1i)( 1i)2 7( 1i)( 2i)7( 1i)
( 2)7 i7 ( 1 i) 27 i4 3 ( 1 i) 27 ( i) ( 1 i) 27 i ( 1 i) 27 ( i i2 ) 27 ( i 1) 27 (1 i) 27 27 i .
11
Задания для самостоятельной работы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Вычислить: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
1) | (7 i) ( 2 3i) (4 i) ( 6 2i); | 2) | 4 5i | 6 7i | 4i 3 ; | ||||||||||||||||||||||||||||||
1 2i | 2 3i | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
5) | 3i121 i 422 5i 505 6i235 | . | |||||||||||||||||||||||||||||||||
1 3i 2i92 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
12
3. ТРИГОНОМЕТРИЧЕСКАЯ ФОРМА КОМПЛЕКСНОГО ЧИСЛА
Запись комплексного числа в виде z = x + iy называется алгебраической формой комплексного числа.
Изобразим число z как точку на плоскости с декартовыми координата-ми x, y (рис. 3).
Im z
y
z
x
Re z
Рисунок 3 – Геометрическое представление
Если теперь перейти к полярным координатам,, где
z x2 y2 – полярный радиус или модуль комплексного числа z
(длина радиус-вектора точки z),
– полярный угол (угол между положительным направлением оси Ox и
радиус-вектора точки z, отсчитываемый против часовой стрелки).
Очевидно, что справедливы формулы
xcos , y sin .
Определение 5. Угол называется аргументом комплексного числа z и обозначается arg z .
Число 0 = 0 + 0 i – единственное число, модуль которого равен нулю; ар-гумент для этого числа не определён.
Аргумент комплексного числа определён неоднозначно, с точностью до
13
слагаемых, кратных 2 : если, например, 6 , то значения , равные 6 2 , 6 4 и т.д. тоже будут соответствовать числу z.
Значение аргумента, удовлетворяющее условиям arg z , называ-ют главным значением.
Следует отметить, что в разных источниках по-разному определяют глав-ное значения аргумента комплексного числа; допускаются так же интервалы 0 arg z 2 и 2 arg z 32 .
Для обозначения всех значений аргумента комплексного числа z приме-няется символ Arg z : Arg z arg z 2k , k 0, 1, 2,....
Далее представим комплексное число в виде
x | y | cosi sin . | |||||||||||||||||||||||||
z x iy | z | i | z | ||||||||||||||||||||||||
z | z | ||||||||||||||||||||||||||
Определение 6. Запись комплексного числа в виде
- z cos(argz) i sin(arg z)z cosi sin
называется тригонометрической формой числа.
Переход от тригонометрической формы к алгебраической очевиден в си-лу формул
- | z | cos , x | z | sin .
Алгоритм для перехода от алгебраической формы к тригонометрической следующий:
Вычисляется модуль комплексного числа по формуле | z | x2 y2 . Затем составляется система для определения аргумента
cosxz ,
sinyz .
14
Если полученные значения табулированы (определяются из таблицы зна-чений косинуса и синуса основных углов), то записывается соответствующее значение.
В противном случае можно воспользоваться общей формулой (если глав-ное значение аргумента определяется их промежутка arg z ):
arctg y / x , | x 0; | |||
arctg y / x, | x 0, | y 0; | ||
arctg y / x, | x 0, | y 0; | ||
| x 0, y 0; | |||
| x 0, | y 0; | ||
/ 2, | x 0, | y 0; | ||
| x 0, | y 0; | ||
не определён, | x 0, | y 0. | ||
При решении задач на перевод алгебраически заданного комплексного числа в тригонометрическую форму следует изобразить это число на комплекс-ной плоскости С и, таким образом, контролировать полученный результат.
Пример 10. Записать в тригонометрической форме числа z1 1 3i , z2 1 i , z3 3 3i , z4 3i , z5 1 2i .
Решение. 1. Для первого комплексного числаz11 3iвычисляем
модуль
z1
( 1)2(3)22 . Аргумент определим из системы
cos |
| 1 |
| |||||||||||||||||||||||
z | 2 | |||||||||||||||||||||||||
y | 3 | |||||||||||||||||||||||||
sin |
| |||||||||||||||||||||||||
z | 2 | |||||||||||||||||||||||||
данным значениям косинуса и синуса соответствует угол123 , который и
является аргументом данного комплексного числа.
Тогда окончательно приходим к тригонометрической форме
2 | 2 | |||||
z1 | 2 | cos | i sin | . | ||
3 | 3 | |||||
15
2.Для | комплексногочисла | z2 1 i | вычисляеммодуль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 12 ( 1)2 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
sin |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
данным значениям косинуса и синуса соответствует угол 2 4 . Тогда окончательно приходим к тригонометрической форме
z | 2 cos | i sin | . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Следует | отметить, | что | тригонометрическая | форма | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 | 7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z2 | 2 cos | i sin | также является допустимой, если главное значение | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
аргумента будет определяться из промежутка 0 arg z 2 . | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. | Для | комплексного | числа | z33 |
| iнаходим | модуль | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (3)2 ( |
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 | , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 3 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
sin |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 3 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
данным значениям косинуса и синуса соответствует угол356 .
Тогда получаем тригонометрическую форму
5 | 5 | ||||||||||||||||||||
z3 | 2 3 cos | i sin | . | ||||||||||||||||||
6 |
Также допустимой является тригонометрическая форма
7 | 7 | |||||||||||||||||
z3 | 2 3 | cos | i sin | . | ||||||||||||||
6 | 6 | |||||||||||||||||
16
4. Для комплексного числа z43i находим модуль
гда
cos0,
z4
02323. То-
и 4 | . Тригонометрическая форма имеет вид | z4 | 3 | cos | i sin |
| |||||||||||||||||||||
| 2 |
|
z5
5)длякомплексногочислаz512iнаходиммодуль
12 22 5 . Тогда
cos1 ,
5
sin2 .
5
Данные значения косинуса и синуса не табулированы, поэтому аргумент
вычисляем по формуле | 5 | arctg | 2 | arctg 2 | (комплексное число | z5 1 2i |
1 | ||||||
расположено в первой четверти).
Окончательно приходим к тригонометрической форме
z5 5cos arctg 2i sin arctg 2.
Задания для самостоятельной работы
Привести комплексные числа в тригонометрическую форму:
1) z 6 2i ;2) z88i ;3) z939i .
17
- ОПЕРАЦИИ НАД КОМПЛЕКСНЫМИ ЧИСЛАМИ В ТРИГО-
НОМЕТРИЧЕСКОЙ ФОРМЕ
- тригонометрической форме легко вычисляются произведение, деление
- возведение в степень комплексных чисел. Кроме того, из комплексных чисел можно извлекать корни натуральных степеней. При этом сложение и вычитание комплексных чисел в тригонометрической форме не производится, для этого предварительно необходимо перевести их в алгебраическую форму.
Рассмотрим подробно указанные выше операции над комплексными чис-
лами в тригонометрической форме.
z1
- Произведение комплексных чисел
Пусть z1z1cos 1i sin1, z2z2cos2i sin2. Тогда
z1z2 z1 cos 1 i sin 1 z2 cos 2 i sin 2 z1 z2 cos 1 i sin 1 cos 2 i sin 2
z2cos 1 cos 2 sin 1 sin 2 i cos 1 sin 2 sin 1 cos 2 z1 z2 cos( 1 2 ) i sin( 2 2 ) .
Вывод: при умножении комплексных чисел их модули перемножают-ся, а аргументы складываются.
z2
- Деление комплексных чисел
Если z2 0 и тригонометрическая форма имеет вид z2 cos 2 i sin 2 , то сопряженное число представимо в виде
z2z2cos2i sin2z2cos(2 )i sin(2 ) ,
т.е. операция сопряжения не меняет модуль числа и изменяет знак его ар-гумента, поэтому при делении комплексных чисел в тригонометрической фор-ме получим
z1 | z1 | 2 | | z1 | | | 2 | cos 1 i sin 1 cos( 2 ) i sin( 2 ) | ||||||||||||||||||||||||
z | z | |||||||||||||||||||||||||||
z2 | z2 | 2 | | z2 | | | 2 | | ||||||||||||||||||||||||
z | z |
18
| z1 | cos( 1 2 ) i sin( 1 2 ) . | z2 |
Вывод: модуль частного равен отношению модуля числителя к моду-лю знаменателя, аргумент частного равен разности аргументов числителя
- числителя.
- Возведение в степень
Пустьz
z
cosi sin. Тогда, пользуясь формулой произведения
комплексных чисел, получим
z 2z 2cos2i sin 2,
z3z 2zz 3cos3i sin 3, ….
Продолжая вычисления, придем к формуле
z n
z ncosni sin n,
которая называется формулой Муавра и которая справедлива, вообще говоря, для любых целых n.
С помощью этой формулы легко вычислять высокие степени комплекс-ных чисел и выводить формулы для синусов и косинусов кратных углов.
Пример | 11. | Даны | комплексные числа z11 |
| i , z2 1 i , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| z2 |
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ют вид | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z1 | 2 cos | i sin | , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z | 2 cos | i | sin | , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 | 5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z3 2 3 | cos | i | sin | . | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тогда находим:
19
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1) z | z | 2 | cos | i sin | 2 cos | i sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | 5 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 2 | cos | i sin | 2 | 2 | cos | i sin | ; | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | i sin | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z2 | cos | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2) | 3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z3 | 5 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 3 | cos | i | sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | 9 | 9 | 1 | 3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos | i sin | cos | i | sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | cos | 3 | 2 | i sin | 3 | 2 | 1 | cos | i sin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 2 | 2 | 3 | 2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 0 i ( 1) |
| i | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z 4 | cos |
| i sin | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3) | 2 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | 5 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos 4 | i sin | 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10 | 10 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
144 cos |
| i sin | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | 2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
144 cos |
|
| cos | i sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | 3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
i | 72 72 | 3 i ; | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
144 | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
20
2 | 2 | 5 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | cos | i sin | 2 | 3 | cos | i sin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z1 z3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4) | 3 | 6 | 6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z22 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | cos |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos | 2 | 5 | i sin | 2 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 2 3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 3 | 6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 5 | 2 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 3 cos | i sin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 62 | 3 | 62 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 3 cos | i sin | 2 | 3 | cos | i sin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 6 | 3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 3 | i | 3 3 i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Извлечение корня n-ой степени из комплексного числа z.
По определению, любое число w, такое, что wn = z, называется корнем n-ой степени из числа z.
Пусть z z cos arg z i sin arg z , w w cos arg w i sin arg w . Тогда
wnw ncos n arg wi sin narg wzcos arg zi sin arg z.
Комплексные числа, записанные в тригонометрической форме, равны, ес-ли их модули равны, а аргументы отличаются на слагаемое, кратное 2π. Поэто-му из последнего соотношения получаем систему
w |
| z | , | ||||||||||||||||||||||||
n arg w arg z 2 k, | |||||||||||||||||||||||||||
откуда выражаем
21
w | n | z | , | |||||||||||||||||||||||||||||
arg w |
| . | ||||||||||||||||||||||||||||||
n | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Обозначим arg zи окончательно придем к формуле
2 k | 2 k | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
w n z n | cosi sinn | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z | z | cos | i sin | , k 0,1,...,n 1. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
n | n | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Следует отметить, что существует ровно n различных значений корня n-й степени из комплексного числа, которые определяются для значений
- 0,1,...,n 1. Действительно, для k, k+n, k+2n и т.д. будем получать одинако-
2 k | 2 k | |||||||||||||||||||||||
вые значения выражения | n | z | cos | i sin | в силу периодично- | |||||||||||||||||||
n | n | |||||||||||||||||||||||
сти тригонометрических функций.
Эти разные значения обозначают wk , k 0,1,...,n 1; при их вычислении принято брать значение аргумента 0 2 . На комплексной плоскости числа wk , k 0,1,...,n 1 образуют правильный n-угольник, вписанный в круг с цен-тром в начале координат и радиусом n z ; аргументы «соседних» значений wk
и wk 1 отличаются на величину 2nk .
Пример 12. Вычислить 4 1 3i .
Решение. Комплексное число, стоящее под знаком корня, в тригономет-рической форме имеет вид
2 | 2 | ||||||||||||||
z1 | 3i 2 | cos | i sin | . | |||||||||||
3 | 3 |
Запишем общую формулу для вычисления всех значений
2 | 2 | ||||||||||||||||||
wk 4 1 | |||||||||||||||||||
3i 4 2 | cos | i sin | |||||||||||||||||
3 | 3 | ||||||||||||||||||
2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 k | 2 k | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | cos | i sin | , k 0,1, 2,3. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
22
Далее находим
2 | 0 | 2 | 0 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
w | 4 2 | cos | i sin | 4 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 | 4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||
w 4 | cos | i sin | ||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||
1 | 4 | 4 | ||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||
4 | 4 | |||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||
w4 | cos | i sin | ||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||
2 | 4 | 4 | ||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||||||||||||||
6 | 6 | |||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||
w 4 | cos | i sin | ||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||
3 | 4 | 4 | ||||||||||||||||||||||||
cos | i sin | |||||||||||||
|
|
4 | 3 | 1 | ||||||||||||
2 | i | , | ||||||||||||
2 | 2 | |||||||||||||
4 | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 cos | i | sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 cos | i sin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
| , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | 5 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 cos | i | sin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Таким образом, получили четыре различных значения 4 1 3i , кото-рые можно представить как тригонометрической, так и в алгебраической фор-
мах. На комплексной плоскости полученные значения выражения 4 1 3i образуют правильный четырехугольник (квадрат), вписанный в окружность с центром в начале координат и радиусом 42 (рис. 4).
23
y | |
4 | 2 |
w1 | |
w0 | |
4 2 | 4 2 |
x | |
w2 | |
w3 | |
4 2 |
Рисунок 4 – Геометрическая иллюстрация для примера 12
Задания для самостоятельной работы
Выполнить действия над комплексными числами в тригонометрической форме:
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3) | 1 i | 6 | ; | 4) | 1 | 3i 13 | ; | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5) 4 | 3 2 | 2i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16i | ; | 6) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 |
24
- ПОКАЗАТЕЛЬНАЯ ФОРМА КОМПЛЕКСНОГО ЧИСЛА
Ряд Маклорена для функции ех 1 х | х2 | х3 | ... | xn | ... сходится к | |
2! | 3! | n! | ||||
функции при любом действительном х. Запишем это разложение для хi:
- i1 i(i )2 (i )3 (i )4 (i )5 ... (i )n ...
2!3!4!5!n!
Степени числа i: i 2 = –1,i 3 = i 2 i = –i,i 4 = i 2 i 2 = 1,i 5 = i 4 i = i,i 6 = i 2
- –1, далее значения степеней повторяются. Поэтому
i | 2 | i 3 | 4 | i 5 | 6 | n n | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
е | 1 i | ... i | ... | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3! |
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 4 | 6 | 3 | 5 | 7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 |
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2! | 4! | 6! | 3! | 5! | 7! | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
В круглых скобках стоят ряды Маклорена для cos и sin , которые схо-дятся для любого действительного . Таким образом получаем
eicosi sin.
Формула называется формулой Эйлера.
Воспользовавшись тригонометрической формой записи комплексного числа, получим
z
cosi sin
z
ei .
Определение 5. Представление комплексного числа z в виде
z
ei Arg z
z
ei arg z
z
ei
называется показательной формой записи комплексного числа.
- этой форме умножение, деление, возведение в степень и извлечение корня комплексных чисел выполняются и интерпретируются также легко, как и
- тригонометрической.
1. Произведениеz1z2z1
ei 1z2
ei 2z1
z2ei( 2 2 ) .
25
- Деление z1 z2
z1 | ei 1 | | z1 | | ei( 1 2 ) . | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
3. Возведение в степеньzn
z nein(формула Муавра).
- Извлечение корня n-ой степени
wnzn z
ein z
i2 k | |
e | n, k 0,1,..., n 1. |
Пример 13. Записать в показательной форме числа
z11 3i , z21i , z33 3i , z43i , z512i .
Решение. Для данных комплексных чисел уже найдены модуль и аргу-мент (пример 10), поэтому здесь запишем показательную форму:
i | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z |
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
i | i | 7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
i | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 |
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z |
| ei arctg 2 . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 |
Задания для самостоятельной работы
Выполнить действия над комплексными числами в показательной форме:
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3) | 1 i | 6 | ; | 4) | 1 | 3i 13 | ; | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5) 4 | 3 2 | 2i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16i | ; | 6) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 |
26
- РЕШЕНИЕ НЕКОТОРЫХ АЛГЕБРАИЧЕСКИХ УРАВНЕНИЙ И СИСТЕМ НА МНОЖЕСТВЕ КОМПЛЕКСНЫХ ЧИСЕЛ
В данном разделе рассмотрим примеры решения некоторых алгебраиче-ских уравнений и систем, используя основные понятия и формулы из теории комплексных чисел.
Пример 14. При каких действительных x и y справедливы равенства:
- (1 2i ) x (5i 3) y 2 3i ;
- y ix 4 x ; x iy 4i 1
3) ( 1i )sin xi cos ycos x .
Решение. 1) в левой части уравнения сгруппируем слагаемые действи-тельной и мнимой частей
(x3y )i (2x5y )23i
и приравняем их к соответствующим действительным и мнимым частям справа; получим следующую систему уравнений
x3 y2,
2 x5 y3.
Находим решение данной системы и получаем ответ x111, y117 ;
- преобразуем уравнение следующим образом:
( yix )(4i1)(4x )(xiy) ,
( y4 x )i ( x4 y )(4 xx 2 )i (4 yxy) ;
теперь приравняем действительные и мнимые части и придем к системе
2 | , | 2 | , | ||||||||||||
y 4x 4x x | или | y 8x x | |||||||||||||
x 4 y 4 y xy, | x ( y 1) | 0. | |||||||||||||
Из второго уравнения системы получаем:
x = 0, тогда y = 0, но это невозможно, так как в этом случае в правой части исходного уравнения в знаменателе получится ноль;
27
y = 1, тогда подстановка этого уравнения в первое уравнение дает следу-ющее:
D64468 2 | 2 , x1, 2 | 8 2 | ||||||||||||||||||||||||
x 2 8x 1 0 , | 17 | 4 | . | |||||||||||||||||||||||
17 | 17 | |||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||
Окончательно | получаем две пары ответов: | x14 | , y1 1 и | |||||||||||||||||||||||
17 |
x24 17 , y21.
- приравняем действительные и мнимые части в левой и правой частях уравнения, придем к системе:
sin xcos x,
Первое уравнение можно записать в виде
sin x | tgx1, откуда получа- |
cos x | |
ем значения x4k , kZ . Подстановка этих значений во второе уравне-
ние дает | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||
cos ysin xsin | k | sin | cos k ( 1) |
| ||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
при нечетных k 2n 1 получаем cos y | 2 | и | y | 2 n, n Z . | ||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Окончательно получаем четыре пары ответов (x, y):
x1 , y12 n,2 n , n Z ,
44
x2 , y22 n,2 n , n Z ,
44
x3 , y332 n, 32 n , n Z ,
44
x4 , y432 n, 32 n , n Z .
44
28
Пример 15. Найти решение уравнения z5310.
Решение. Для решения этого уравнения выразим z 5 32 и найдем все возможные корни с использованием формулы из раздела 4. Представим число под корнем в тригонометрической форме и запишем
2 k | 2 k | |||||||||||||||||||
z 5 32 5 | 32 (cosi sin ) 5 | |||||||||||||||||||
32 cos | i sin | |||||||||||||||||||
2 cos2 k i sin 2 k , k 0,1,2,3,4.
55
Из последнего выражения получаем пять различных корней уравнения:
z | 2 cos | i sin |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z | 2 | cos |
| i sin | 3 | , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z2 2 cosi sin | 2 , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z | 2 | cos | 7 | i sin | 7 | б | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 | 9 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z 4 | 2 cos | i sin | . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 |
Пример 16. Найти решения уравнений:
- z 2 (4 i ) z 10 2i 0 ;
- z 2 5 z 7 i 0 ;
- (3 i ) z 2 (1 i ) z 6i 0 ;
- z 5 z 4 z 3 z 2 z 1 0 .
Решение. Каждое из уравнений является квадратным, поэтому для их решения следует вычислить дискриминант по известной формуле алгебры. Од-нако в случае комплексных корней уравнений теперь допускается извлечение корня из отрицательных чисел и из чисел, являющихся комплексными.
- самом общем случае для квадратного уравнения вида az 2 bz c 0 ,
29
где z – это комплексное число, формулы для корней имеют вид
b | ||||
z | D | , | D b 2 4ac ; | |
2a | ||||
при этом корень из дискриминанта принимает два разных значения, эти значе-ния вычисляются с использованием формулы извлечения корней из комплекс-ных чисел (раздел 4).
Рассмотрим отдельно каждое уравнение:
- найдем дискриминант
- ( 4 i ) 2 4(10 2i ) 16 8i 1 40 8i25 ;
тогда | 5i и корни уравнения имеют вид | 4 i 5i | ||||||||||
D | 25 | z |
| |||||||||
1, 2 | 2 | |||||||||||
z1 2 2i и z2 2 3i ; |
- найдем дискриминант
- ( 5) 2 4(7 i ) 25 28 4i3 4i .
При вычислении значения D получим, что значение аргумента комплексного числа 3 4i будет выражаться через арктангенс.
Следует отметить, что в некоторых случаях для извлечения квадратного корня из комплексного числа удобно пользоваться следующей формулой
a 2 b 2 a | |||||||||||||||||||
i | |||||||||||||||||||
a ib | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
b
b
a 2 b 2 | a | |||||||||||||||||||
, | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
где под корнем квадратным понимается обычное арифметическое значение корня из действительного числа.
Так для данного примера, применив эту формулу для вычисления корня из дискриминанта, получим
(3)2 42 3 | |||||||||||||||||||||||||
i | |||||||||||||||||||||||||
D | 3 4i | ||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||
4
4
( 3)2 42 | 3 | |||||||||||
2 | ||||||||||||
30
5 3 | 5 3 | 1 2i ; | |||||||||||||
i | |||||||||||||||
2 | 2 | ||||||||||||||
в результате получаем следующие корни уравнения
z |
| или z 3 i и | z | 2 | 2 i ; | |||
1, 2 | 2 | 1 | ||||||
- вычислим дискриминант уравнения
- ( 1 i ) 2 4(3 i )( 6i ) 1 2i 1 72i 2424 70i
- корень из него по указанной выше формуле
( 24)2 | 702 24 | |||||||||||||||||||||||||||||
i | ||||||||||||||||||||||||||||||
D | 24 70i | |||||||||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||||||||||
70
70
( 24)2 702 | 24 | |||||||||||||
| ||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
i | 5 7i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тогда находим корни уравнения: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z |
|
|
|
| 6 | 3 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2(3 i ) | 3 i | (3 i )(3 i) | 10 | 5 | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z 2 | 1 i 5 7i | 2 4i | (2 4i )(3 i ) | 10 10i | 1 i ; | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2(3 i ) | 3 i | 10 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(3 i )(3 i) |
- сгруппируем попарно слагаемые в левой части уравнения и разложим на множители:
( z 5 z 4 ) ( z 3 z 2 ) ( z 1) 0 ,
z 4 ( z1)z 2 ( z1)( z1)0 ,
( z 4z 21)( z1)0 .
Из последнего уравнения получаем значение первого корня z1 1 и би-квадратное уравнение z 4 z2 1 0.
Выполним замену z 2 t C и получим квадратное уравнение t 2 t 1 0 , дискриминант которого равен D 12 4 1 3 . Получаем два зна-
31
чения | t | 1 | 3 | i | и | t | 1 | 3 | i . Извлекая корни из полученных значений, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | 2 |
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
получаем | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t | 1 | 3 | i | cos | 4 | i sin | 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2, 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | 3 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | 2 k | 4 | 2 k | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos | i sin | , k 0,1, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | 4 | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t | cos | i sin | cos | i sin | 1 | 3 | i , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | 6 | 3 | 3 | 2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t | 1 | 3 | i | cos | 2 | i sin | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4, 5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | 3 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 k | 2 | 2 k | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cos | i sin | , k 0,1, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t | cos | i sin | cos | i sin | 1 | 3 | i , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 |
| 3 | 3 | 2 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8 | 8 | 4 | 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
t | cos | i sin | cos | i sin |
|
| i . | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
| 3 |
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Пример 17. Найти решение системы уравнений | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(2 i ) z1 (3 i ) z 2 i, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
( 1 i ) z 2 1 i. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(1 2i ) z1 |
Решение. Данная система является системой линейных уравнений с ком-плексными коэффициентами относительно комплексных неизвестных. Для ее решения можно применить любой из известных методов линейной алгебры. Воспользуемся методом Крамера и вычислим следующие определители
2 i | 3 i | |||
1 2i | 1 i | |||
(2 i )( 1 i ) (3 i )(1 2i )4 6i ,
32
1 | i | 3 i | ||||||
1 | i | 1 i | ||||||
i ( 1i )(3i )(1i )35i ,
2 | 2 i | i | (2 i )(1 i ) i (1 2i ) 3 2i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 2i | 1 i | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тогда находим неизвестные по формулам | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z |
|
|
| 42 2i |
|
| i , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 6i | ( 4 6i )( 4 6i) | 52 | 26 26 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
z 2 | 2 | 3 2i | (3 2i )( 4 6i ) | 24 10i | 12 | 5 | i . | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 6i | ( 4 6i )( 4 6i) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
52 | 26 26 |
Задания для самостоятельной работы
Найти решения следующих уравнений и систем:
1) z 664i0 ;2) z 412 z2520 ;
- 2 z1 iz 2 5 3i,
(i 1)z1 3z 2 5 4i.
33
7. ЗАДАНИЕ КРИВЫХ И ОБЛАСТЕЙ НА КОМПЛЕКСНОЙ ПЛОСКОСТИ
Теория комплексных чисел позволяет решать многие задачи геометрии, доказывать тригонометрические и геометрические соотношения. Также с по-мощью равенств и неравенств, содержащих комплексный аргумент, удобно за-давать линии и обрасти на комплексной плоскости.
Для того, чтобы изобразить линию или область, в соответствующее ра-венство или неравенство вместо комплексного числа z следует подставить одно из его возможных представлений (алгебраическое, тригонометрическое или по-казательное) и выполнить соответствующие действия.
Так как | zz0 |(xx0 )2( yy0 )2 равен расстоянию между точками z
- z0, то можно получить следующие типичные случаи:
- | z z0 | R – уравнение окружности радиуса R с центром в точке z0;
- | z z0 | R или | z z0 | R – замкнутая или открытая область, ограни-
ченная этой окружностью, т.е. круг радиуса R с центром в точке z0, включаю-щий или не включающий свою границу (в зависимости от типа неравенства);
- | z z0 | R или | z z0 | R – закрытая открытая область, состоящая из
точек, находящихся вне круга радиуса R с центром в z0; круг включен или не включен в эту область (в зависимости от типа неравенства);
- | z z1 | | z z2 | 2а – эллипс, построенный на точках z1 и z2, рассмат-
риваемых как фокусы (большая полуось равна 2a, малая – a2 | | z1 z2 |2 | ). |
4 | ||
Области, лежащие внутри и вне эллипса, описываются соответствующими не-равенствами;
- | z z1 | | z z 2 | 2а – гипербола с фокусами в точках z1 и z2; расстоя-
ние между фокусами 2c | z1 z2 | , между вершинами 2а. Уравнение | z z1 | | z z2 | 2а даёт ветвь гиперболы, расположенную ближе к фокусу z2;
34
неравенство | z z2 | | z z1 | 2а – открытую область, содержащую фокус z1 и ограниченную соответствующей ветвью гиперболы;
- Re z a (или x a ) – прямая, параллельная оси Оу. Re z a – область,
лежащая справа от этой прямой (включая прямую); Re z a – область слева от прямой (прямая не включена в область). Im z b (или y b ) – прямая парал-лельная оси Ох; Im z b , Im z b – области, расположенные выше и ниже этой прямой;
7) аrgz– луч, выходящий из точкиz0 под угломк оси Ох.
аrg(zz0 )–луч,выходящийизточкиz0подугломкосиОх.
аrg ( z z0 )– область, расположенная между лучами, выходящими из
точки z0 .
Пример 18. Изобразить на комплексной плоскости множества точек, удовлетворяющее условиям:
- z 2Re z 1;
- z 1 2i z ; 2z i
- z 3 1;
- z 2i z 2i 5 ;
- Im((1 i )(z i )) 0 .
Решение. Поскольку соотношения являются равенствами, то каждое из них будет описывать некоторую кривую на комплексной плоскости. Для того, чтобы определить тип кривой, в уравнение подставим z x iy и выполним соответствующие операции. Рассмотрим каждое соотношение:
1) получаем x iy 2Re(x iy) 1, откуда x2 y2 2x 1. При условии 2x 1 0 или x 1 / 2 возведем левую и правую часть равенства в квадрат и преобразуем:
x 2y 2(2 x1)2 ,
35
x 2 y 2 4 x 2 4 x 1, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 x 2 4 x y21, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2x | 2 | 4 | y | 2 | 1 | 4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 x | , | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 9 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | 2 | 2 | 1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 x | y | , | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
x | y | 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 1. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | 2 | 1 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Последнее уравнение представляет собой уравнение гиперболы с центром | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
в точке |
|
|
|
| и | 1 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | 3 | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
которая описывается соотношением | z | 2Re z 1, – это часть правая ветвь ги- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
перболы (отмечена на рис. 5 жирной линией);
y
1
1
x
-1
Рисунок 5 – Геометрическая иллюстрация для примера 18, 1)
36
- равенство z 1 2i z определяет геометрическое место точек, рав-
ноудаленных от точек 1 2i и 0, что соответствует прямой. В уравнение под-ставим z x iy и преобразуем его:
xiy12ixiy ,
(x1)i ( y2)xiy ,
(x1)2( y2)2 x 2y2 ,
( x1) 2( y2)2x 2y2 ,
x 22 x1y 24 y4x 2y2 ,
откуда получаем уравнение прямой 2x 4 y 5 (рис. 6). На рисунке для нагляд-ности также отмечены точки 1 2i и 0-;
y
1
x
0 | 1 | 2 | 3 |
-1
12i
-2
Рисунок 6 – Геометрическая иллюстрация для примера 18, 2)
3) в предположении, что z3, умножим левую и правую часть уравнения
2zi
- 3
1 на
- 3
и аналогично преобразуем полученное уравнение:
2(xiy )ixiy3 ,
2xi (2 y1)(x3)iy ,
(2x ) 2(2 y1)2 (x3)2y2 ,
37
4 x 24 y 24 y1x 26 x9y2 ,
3 x 26 x3 y 24 y8,
x 22xy 243 y 83 ,
x 2 2x 1y 2 2 y 2 48 1 4 ,
3939
x 1 | 2 | 2 | 2 | 37 | |||||||||||||||||||
откуда приходим к уравнению | y | , | которое определяет | ||||||||||||||||||||
3 | 9 | ||||||||||||||||||||||
окружность с центром в точке | 2 | ||||||||||||||||||||||
1, | и радиусом |
|
| ||||||||||||||||||||
|
что точка z 3 данной окружности не принадлежит, а, следовательно, данное уравнение на координатной плоскости задает указанную окружность (рис. 7);
y
2
1
x
-3 | -2 | -1 | 0 | 1 |
-1
-2
Рисунок 7 – Геометрическая иллюстрация для примера 18, 3)
- рассмотрим следующий пример. Аналогично заменим комплексную переменную ее алгебраической формой и преобразуем уравнение, избавившись от корней:
xiy2i
xiy2i
5 ,
38
x 2( y2) 2 x 2( y2) 25,
x 2( y2)25 x 2( y2)2 .
Левую и правую часть последнего уравнения возведем в квадрат при условии, что 5 x 2 ( y 2)2 0 , что задает круг x 2 ( y 2)2 25 с центром в точке (0, 2) и радиуса 5; получим:
x 2 ( y 2)2 25 10x 2 ( y 2)2 x 2 ( y 2)2 , x 2 ( y 2)2 25 10x 2 ( y 2)2 x 2 ( y 2)2
10x 2( y2)2258 y .
Далее при условии, что 25 8y 0 или | y 25 / 8 , возведем в квадрат ле- | ||||
вую и правую часть: | |||||
100( x 2 ( y 2) 2 ) 625 400 y 64 y2 , | |||||
100 x 2 36 y2 225 . | |||||
x 2 | y2 | ||||
Окончательно приходим к уравнению | 1, задающее | ||||
(3 / 2)2 | (5 / 2)2 |
уравнение эллипса с центром в начале координат и полуосями 32 и 52 (рис. 8). Следует отметить, что данный эллипс целиком включается в область, определенную неравенствами x 2 ( y 2) 2 25 и y 25 / 8 ;
- рассмотрим последнее уравнение и аналогично преобразуем его: Im((1 i )(x iy i )) 0 ,
Im (1 i )(x i ( y 1)) 0,
Im (x y 1) i ( y 1 x) 0 .
Из последнего уравнения получаем уравнение прямойy1x0или
- x 1 (рис. 9).
39
y | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 | x | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
-5 -4 -3 -2 -1 | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
-1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
-2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
-3
-4
Рисунок 8 – Геометрическая иллюстрация для примера 18, 4)
y
1
x
0 | 1 | 2 |
-1
Рисунок 9 – Геометрическая иллюстрация для примера 18, 5)
Пример 19. Изобразить на комплексной плоскости множества точек, удовлетворяющее условиям:
- 1 z 3i z ;
z 1,
- arg z 2 , ;
33
40
- z 3 5i 6 Im z
2,
1.
Решение. Поскольку соотношения являются неравенствами, то каждое из них будет описывать некоторую область на комплексной плоскости. Тип нера-венства определяет будет область открытой или закрытой. Рассмотрим каждый случай:
- в неравенстве выполним замену z x iy и преобразуем соотношение:
1xiy3ixiy ,
(1x ) 2y 2 (x ) 2(3y)2 ,
(1x ) 2y 2(x ) 2(3y)2 ,
12 xx 2y 2x 296 yy2 ,
x3y40 .
Последнее неравенство задает область на комплексной плоскости, лежа-щую выше прямой x 3y 4 0 , при этом сама прямая в область не включает-ся, поскольку неравенство строгое (рис. 10);
y
5
4
3
2
1
x
-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 | 0 1 | 2 | 3 | 4 | |
-1 | |||||
Рисунок 10 – Геометрическая иллюстрация для примера 19, 1)
- рассмотрим отдельно каждое из неравенств, входящее в систему. Так неравенство z 1 задает область, лежащую вне единичной окружности, вклю-
41
чая саму окружность; второе неравенство | arg z | 2 | определяет область | |||||||||||||||||
3 |
| |||||||||||||||||||
между лучами, соответствующими аргументам | и | 2 | , включая точки | |||||||||||||||||
3 | 3 | |||||||||||||||||||
на самих лучах. Итоговое множество представляет собой пересечение указан-ных областей (рис. 11);
y | ||
1 | ||
x | ||
-1 | 0 | 1 |
-1 |
Рисунок 11 – Геометрическая иллюстрация для примера 19, 2)
- аналогично рассмотрим отдельно каждое из неравенств. Первое соот-
ношение z 3 5i 2 задает открытый (без границы) круг с центром в точке (3, 5) и радиуса 2; второе неравенство 6 Im z 1 можно записать в виде 6 y 1, оно задает горизонтальную полосу, ограниченную снизу и сверху прямыми y 6 и y 1 соответственно (сами прямые в область включаются). Окончательная область, полученная пересечением указанных множеств, изоб-ражена на рис. 12.
42
y
1
x
-1 | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
Рисунок 12 – Геометрическая иллюстрация для примера 19, 2)
Задания для самостоятельной работы
Изобразить на комплексной плоскости множества точек, удовлетворяю-щее условиям:
- z i 3 4z ;
- z 2 z 2 5;
Im iz2,
5)4Re zIm z20;
7) Re z 22z24Im z ;
- Re 11 ; z 2
- Im z24 ;
zi4,
6)
z14;
Re z3Im z3,
8)arg z.
42
43
БИБЛИОГРАФИЧЕСКИЙ СПИСОК
- Александрова, Е.Б. Теория функций комплексного переменного.
Учебное пособие / Е.Б. Александрова, Свенцицкая Т.А., Тимофеева Л.Н., под ред. Г.Г. Хамова. – СПб: Изд-во РГПУ им. А.И. Герцена, 2006. – 168 с.
- Араманович, И.Г. Функции комплексного переменного. Операци-
онное исчисление. Теория устойчивости / И.Г. Араманович, Г.Л. Лунц, Л.Э. Эльсгольц. – М.: Наука, главная редакция физико-математической литературы, 1968. – 416 с.
- Бугров, Я.С. Высшая математика в 3 т. Том 3. В 2 кн. Книга 2. Ряды.
Функции комплексного переменного: учебник для вузов / Я.С. Бугров, С.М.
Никольский. – 7-е изд., стер. – М.: Издательство Юрайт, 2020. – 219 с.
- Волковыский, Л.И. Сборник задач по теории функции комплексно-
го переменного. Учебное пособие. / Л.И. Волковыский, Г.Л. Лунц, И.Г. Арамо-нович. – 4-е изд., испр. – М.: ФИЗМАТЛИТ, 2002. – 312 с.
- Гончар, А.В. Практикум по теории функций комплексного пере-
менного / А.В. Гончар. – Нижний Новгород: Изд-во Нижегородского государ-ственного университета им. Н.И. Лобачевского, 2005. – 51 с.
- Краснов, М.Л. Функции комплексного переменного. Операционное исчисление. Теория устойчивости / М.Л. Краснов, А.И. Киселев, Г.И. Макарен-
ко. – М.: Главная редакция физико-математической литературы изд-ва «Наука», 1971. – 256 с.
- Литвин, Н.В. Упражнения к конспекту лекций по теории функций комплексного переменного / Н.В. Литвин. – Мариуполь: ПГТУ, 2004. – 56 с.
- Пантелеев, А.В. Теория функций комплексного переменного и опе-
рационное исчисление в примерах и задачах: учебное пособие / А.В. Пантелеев,
А.С. Якимова. – СПб.: Лань, 2015. – 447 с.
- Понарин, Я.П. Алгебра комплексных чисел в геометрических зада-
чах: Книга для учащихся математических классов школ, учителей и студентов
педагогических вузов / Я.П. Понарин. – М.: МЦНМО, 2004. – 160 с.
44
- Привалов, И.И. Введение в теорию функций комплексного пере-
менного: учебник для вузов / И.И. Привалов. – М.: Издательство Юрайт, 2019. –
- с.
- Сборник задач по высшей математике: с контрольными работами. 2
курс: учеб. пособие / К.Н. Лунгу и др.; под ред. С.Н. Федина. – 6-е изд. – М.:
Айрис-пресс, 2007. – 591 с.
- Свешников, А.Г., Теория функций комплексного переменного:
учебник для вузов / А.Г. Свешников, А.Н. Тихонов. – 6-е изд., стереот. – М. ФИЗМАТЛИТ, 2005. – 336 с.
- Старков, В.Н. Задачи по теории функций комплексного переменно-
го. Ученое пособие / В.Н. Старков. – СПБ: Изд-во Санкт-Петербургского госу-дарственного университета, 1998. – 96 с.
- Шабат, Б.В. Введение в комплексный анализ. Часть 1 / Б.В. Шабат.
– М.: Наука, 1976. – 321 с.
45
СОДЕРЖАНИЕ | ||
Введение | 3 | |
1. | Определение комплексного числа | 5 |
2. | Операции над комплексными числами в алгебраической форме | 8 |
3. Тригонометрическая форма комплексного числа | 13 | |
4. | Операции над комплексными числами в тригонометрической форме | 18 |
5. | Показательная форма комплексного числа | 25 |
6. | Решение некоторых алгебраических уравнений и систем на множестве | 27 |
комплексных чисел | ||
7. Задание кривых и областей на комплексной плоскости | 34 | |
Библиографический список | 44 |
46
Надежда Николаевна Максимова, кандидат физико-математических наук, доцент, и.о. зав. кафедрой математического анализа и моделирования
Комплексные числа. Учебно-методическое пособие
Изд-во АмГУ. Подписано к печати __.__.2021. Формат 60х84/16.
Усл. печ. л. 2,73.
Тираж __. Заказ __.
Отпечатано в типографии АмГУ.
47
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?