Көркем шығарма элементтерін салыстыру. «Ормандағы оқиға» Қайекеней Жармағамбетов. Әдебиеттік оқу, 4 сынып, дидактикалық материал.

 ҚОСЫМША 1

Ормандағы оқиға

 Сылдырап аққан бұлақтың екі жағасында екі ағаш өсып тұрды. Бірі – ақ қайың, екіншісі – қарағаш. Олар үнсіз сырласып, желді күні бұтақтарын иіп, сыбырласатын достар еді.

 Түн. Ақ қайыңның и түбінде томпаң қағып тобылғы келді.

• Жай жүрмісің? Мезгілсіз келдің ғой,- деді қайың.
• Дабырламаңыз, сізге бір шындық айтқалы келдім,- деп тобылғы томпаң қағып, қайыңның тамыр тартар түбіріне сыбырлады.
• Сіз көршіңіздің сырын білмейсіз. Оның түсі қандай қара болса, іші де, ниеті де сондай. Сондықтан да ол қарағаш атанған. Сіз қалғып кеткенде, мына бұлақтың суын өз тамырына тартады, арнамен келген асыл нәрді де обырдай болды. Көрмейсіз бе, сіз – жіңішке, ол – жуан! Сіз – аласасыз, ол – биік! ...

 Осыны айтты да, тобылғы тайып тұрды. Қайың бұтақтарын сілкіп- сілкіп тастап, ашуға мінді. Көршісімен шайқасуға таңды күтті.

 Тобылғы тәй- тәй басып қарағашқа жетті.

• Ұйқымды бұздың ғой, жай жүрмісің? – деп, қарағаш есінеп қойды.
• Неге жай болсын?! Сізге көзіммен көріп, құлағыммен естігенді айтқалы келдім.
• Айт, - деді ол.
•  Жуырда сіз мүлгіп тұр екенсіз. Ақ қайың шидей шыбық балаларын жинап алып: «Қап – қара қарағаштың шыбықтарымен дос болмаңдар. Мінездері дойыр. Түрлері сиықсыз. Ішсе – ішкенге, жесе - жегенге тоймайтын қанағатсыздар. Аулақ жүріңдер олардан, сүйріктей сұлу, ақ бөпелерім. Бүкіл орманға күлкі боласыңдар»,- деп ақыл айтты. Мен осыны тыңдап тұрып, көршіңіздің сырты ақ, іші қара екен деп түйдім...

 Тымпың қағып тобылғы кетті. Қарағаш іштен кіжініп, ашуға мінді. Кектенді, таңды күтті.

 Көкжиектен арқан бойы күн де көтерілді. Көршілер бір – біріне оқты көзбен қарасты. Әдеттегі сыпайыгершілік былай қалды. Амандық – есендік сұраспады.

- Өңің бұзылып, сұрланып кетіпсің ғой, түсіңнен шошып ұйықтамадың ба?- деп тиісті қарағаш.

- Сенің де түсің оңып тұрған жоқ. Түнгі ұрлықтан олжалы оралған боларсың ... – деп, ақ қайың да қатулана тіл қатты.

Жанжал басталды. Тілдің тиегі ағытылды. Бұтақтарын қомдап, бірін – бірі шапалақтап та өтті. Шын төбелес басталды. Бұлардың сарт – сұрт шайқасына бүкіл орман құлақ түрді. Ең алдымен арашаға сексеуіл жетті. «Қосақ арасында шыбын өледі» дегендей, екі мықтының ортасында жүріп сексеуілдің омыртқасы омырылды. Бұтақтары сынды. Қиқы – жиқы болды да қалды. Әзәзілдігінен ұялып қызара түскен тобылғы шетте қарап тұрып, бұға берді.

Содан бері ақ қайың мен қарағаш іргесін аулаққа салып, қоныстарын алыстан алатын болды. Сексеуіл қиқы – жиқы мүгедек қалпында қалды. Жұрт бетін көрер дәрмен жоқ тобылғы өзінен – өзі ұялып, қып – қызыл болып, орманнан аластатылып, айдалада бұғып тіршілік ететін болды.

Қайнекей Жармағамбетов

• Ағаштардың бір – бірімен ренжісуіне не себеп болды?
• Тобылғы қайыңға қандай әңгіме айтты?
• Қарағаш неге ашуланды?

ҚОСЫМША 2

-Шығармадағы ағаштардың аттарын ата.

-Тобылғының суыт жүрісін, әрекетін әңгімеле. Оған баға бер.

-Әңгіменің қорытынды бөлімін оқып, оның себебін дәлелде.

-Осы әңгімедегі оқиғаға талдау жаса, қорытындыла және баға бер.

-Қарағаш, қайың, тобылғы, сексеуілді мәтінге сүйене отырып сипатта. Оларды салыстыр.

ҚОСЫМША 4