Массалар центрі. Тепе-теңдік түрлері 1-сабақ (Физика, 10 сынып, I тоқсан)

Пән: Физика
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Статика және гидростатика
Сабақ тақырыбы: Массалар центрі. Тепе-теңдік түрлері 1-сабақ
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме): 10.1.3.1- Қатты денелердің масса центрін анықтау және тепе-теңдіктің түрлерін түсіну.
Сабақ мақсаттары: Оқушыларды масса центрімен және тепе-теңдіктің түрлерімен таныстыру, қатты денелердің масса центрін анықтайтын жолдарын үйрету.

Оқушылармен амандасу, түгендеу
Ой-қозғау (оқушыларға тапсырма)
1. Маркерді горизонтқа бұрыш жасай лақтырайық. Маркердің жасаған траекториясын сипаттаңыз. Суретін салыңыз.
2. Енді осы маркердің басына жүк жалғайықта тағыда тап солай лақтырайық. Енді осы маркердің әр бөлшегінің траекториясы басқаша. Салыстырыңыз.
Жаңа сабақты түсіндіру:
Материалық нүктенің динамика заңдары бойынша дененің қозғалыс заңдарын шығару қиын тапсырма. Бірінші қатты дененің қозғалысын қарастырайық. Бұл үшін массалар центрі деп аталатын шама енгізу керек.
Сабақтың басында жасалған тәжірибенің қорытындысы:
дене бойындағы бір нүкте өзін оған тек қана сыртқы күштер әсер ететіндей қозғалады және оның орналасуы дене массасының дене бойымен таралуына байланысты. Бұл нүктені массалар центрі деп атайық.
Біртекті тартылыс өрісінде ауырлық центрімен массалар центрі сәйкес келеді.
Пішіні дұрыс емес дене үшін ауырлық центрін қалай анықтауға болады?

- бірнеше нүктелер арқылы іліп, вертикаль аспаның сызықтарын қиылысқан нүктесін анықтау.
Массалар центрінің қозғалыс теоремасы?
Қатты дененің массалар центрі массасы дене массасына тең материалдық нүктенің қоғғалысымен сәйкес келеді.
Теореманы дәлелдеу
Теоремадан шығатын қорытынды:
Ішкі күштер массалар центрін жылдамдығын өзгерте алмайды. Оны тек қана сыртқы күштер өзгертеді.

Бұл сабақта тіреу нүктесі немесе бекітілген айналу осі бар денелердің орнықтылығы оқып үйретіледі.Ең алдымен «орнықтылық»деген термин мағынасын түсіндіру керек.Егер денеге әсер етуші күштердің қосындысы және күш моменттерінің қосындысы нольге тең болса, дене тепе-теңдікте болатынын оқушылар біледі.Бірақ практикада тек қана тепе-теңдік қажет еместігіне оқушылардың назарын аударамыз.Тепе –теңдіктің орнықты болуы қажет,яғни денеге әсер ететін қосымша күштер денені тепе-теңдіктен шығара алмайтын болуы керек. Егерде аз күштердің әсерімен қандай да бір құрылыстың тепе-теңдігі қайтарымсыз бұзылатын болса, ол тепе-теңдік орнықсыз деп аталады (мұңдай тепе-теңдік кейбір жағдайларда қауіпті, денелер қирауы мүмкін).Осыған байланысты мынадай тұжырым жасаймыз: дененің орнықтылығының практикалық маңызы зор. Құрылыс жұмысында ең негізгі мәселе-құрылыстың орнықтылығы және беріктігі.Сондықтан машиналар мен техникалық құрылыстардың статикалық орнықтылық проблемасына техникада өте зор көңіл бөлінеді .Дөңес,ойыс және жазық беттің үстіңдегі шариктің қозғалысын қарастыра отырып,оқушыларға орнықтылықтың( орнықты,орнықсыз,талғаусыз тепе-теңдік түрлерін түсіндіруге болады.).
Тепе-теңдіктің түрлерін демонстрациялап көрсету үшін, қолдан жасалған дөңес, ойыс және жазық бөліктері бар ағаш науаны қолданған ыңғайлы (оның ішіне шарик орналастырады). Табанынан,төбесінен немесе бүйірінен қойып орналастырылған конусты (73-сурет) пайдаланып,жоғарыда айтылған тепе-теңдіктің үш түрін көрнекі түрде көрсетуге болады.
Жай фанер дөңгелек арқылы бұл тәжірибелерді жүзеге асыру оңай. Бұл тақырыпты оқығанда соларды қолдануды ұсынамыз..........