Қазақтардың ру-тайпалық құрылымы қалыптасуының тарихи шарттары (Қазақстан тарихы, 10 сынып, ІІ тоқсан)

Пән: Қазақстан тарихы
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Этникалық және әлеуметтік процестер
Сабақ тақырыбы: Қазақтардың ру-тайпалық құрылымы қалыптасуының тарихи шарттары
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: 10.2.2.1 қазақтардың этникалық құрылымын сипаттау үшін «ру», «тайпа», «жүз», «ата-жұрт», «ата-мекен» ұғымдарын пайдалану;
10.2.2.2 тарихи кезеңдерді талдау негізінде қазақтардың ру-тайпалық ұйымдасу түрінің қалыптасу алғышарттарын талдау;
10.2.2.8 туған жердің мәдениеті, салт-дәстүрінің маңызына баға беруде «мәдени-генетикалық код» ұғымын қолдану
Сабақтың мақсаты: Ру-тайпалық құрылымның қалыптасуын түсіндіру.
Б Миға шабуыл:
«Ру, тайпа, жүз, ата жұрт, ата мекен, ата жұрт» ұғымдарын еске түсір, қандай мағына береді ?
Бұл ұғымдардың өзара байланысы қандай?
Қазақ халқының құрамына қандай тайпалар кіреді?
Әр түрлі дәуірлерде Қазақстан аумағын мекендеген қандай тайпаларды білесің?

Зерттеу және талдау
Б/Т Оқушыларды шағын топтарға бөліңіз. Топтарға тақырыптарына байланысты мәтінмен қамтамасыз етіп, тарихи кезеңдер негізінде көшпелі қоғамдағы рулардың қалыптасуына талдау жүргізуді тапсырыңыз.
І топ: Сақтар (тиграхауда, хаомаварга, парадарайа)
ІІ топ: ғұндар (24 әкімшілік аймақ)
ІІІ топ: түріктер (он оқ будун)
IV топ: оғыздар (24 тайпа, бұзұктар мен үшұқтар)
V топ: қыпшақтар (92 баулы қыпшақ)
VІ топ: наймандар (сегіз оғыз тайпалық бірлестігі)
Бағалау критерийлері: Қазақтардың ру-тайпалық ұйымдасу түрінің қалыптасуын талдайды
Дескрипторы:
• Тақырып аясында ру-тайпа ұғымын ашу;
• Ру-тайпалық бірлестікке бірігу ерекшеліктерін түсіндіру;
• Ру-тайпалық бірлестіктің қоғамдағы рөлін сипаттау;
Б «Бүгінгі қазақ ұлтының қалыптасуында топтарыңызда талқылаған ру-тайпалардың рөлі қандай?» тақырыбында жалпы сыныптық талқылау өткізіңіз.
Бағалау: топтар өзара кері байланыс береді.
Т Ш.Уәлиханов: «Қазақ жүздерінің құрылу себебі, олар көшіп қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын қорғау үшін одақтар құрған. Ол одақ - қазақ жүздері». Шоқан Уәлихановтың осындай тұжырымымен келісесіз бе, автор неге бұндай қорытынды шығарған? деген сұрақтар төңірегінде топтық талқылау ұйымдастырыңыз. Топтар өз ойларын сыныпқа жариялайды.
Ж Мәтінмен жұмыс. Оқушылар мәтінді оқып бүгінгі тақырыппен байланыстырып сұрақтарға жұпта жауап береді.
Ұлттық код деген не?
....Ұлттық код, біздің пайымдауымызша, әлдебір халықтың генезисін, тілі мен ділін, діні мен тарихи жадын, демек, тұтас болмысын қамтитын биосоцио-генетикалық ұғым.
...Уақыт пен кеңістік аясын¬дағы халықтың бірегейленуінің негізі – ұлттық код. Егер де өзінің болмысынан алшақтап бара жатқан халық қайтадан бірегейленуге бет түзеген жағдайда, «Енді қай жаққа бет алу керек?» деген сауалға, «Ұлттық кодқа қарай» деп нақты жауап бере аламыз, басқаша болуы мүмкін емес. Міне, тәуелсіздік алғаннан кейінгі елімізде жүргізіліп жатқан қайта қазақтанудың (реэтнизация деп атауға болатын үдеріс) бет түзер нысаны – ұлттық код. Әрбір ұлттың өзіне ғана тән ерек¬ше¬ліктері мен сапалары бар. Біз өз хал¬қымыздың тұтас болмысын, тек өзіміз өмір сүріп отырған заманымыз тұрғы¬сынан ғана бағалай аламыз, басқаша болмайды да.
....Демек, ұлттық кодты ашу тәсілдерінің бірі – тарихи жадыны жаңғырту. Бейнелі, рәміздік түрде айтқанда, халқымыздың тарихының әрбір кезеңінде «өмір сүру», сол кеңістік пен уақыт аясында «болып қайту», сонда ғана сол заманның шы¬найы келбеті ашылады.
....Өткен тарихты білмей, қазіргі заман тарихын түсіну мүмкін емес екендігі белгілі жайт, басқаша айтқанда, қазіргі заман тарихын терең түсінудің алғы¬шарты осы заманға дейінгі халқымыздың өткен өмір жолын ой елегінен қайтара өткізу. Халықтың генетикалық болмысы тек сол ұлттың өзіне ғана тән басқа халық-тардан ерекшелейтін, табиғи түрде та¬ғайындалған биоэволюцияның көрінісі, жаратылыстың бұлтартпас заңдылығы.......