Халықаралық қатынастар және дүниежүзілік саясат

ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

С.Д.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Кафедра: Қазақстан тарихы,мәдениеттану,философия,саясаттану,әлуметтану

Жоспар

Халықаралық қатынастар және дүниежүзілік саясат:ұғымдары, жүйелері, теориялары;

Халықаралық қатынастар субъектілері;

Геосаясат: ұғымы, негізгі тұжырымдамалар;

Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты, оның көпбағыттылық сипаты.

Халықаралық қатынастар :

Мемлекеттер, ұлттар, мемлекет одақтары арасындағы саяси, экономикалық, дипломатиялық, әскери, мәдени, ғылыми-техникалық байланыстары мен қарым-қатынастар

Ықпал етуші факторлар:

Әлемдік-экономикалық ахуал;

Әскери-стратегиялық жағдай;

Жекелеген мемлекеттердің ықпалы;

Табиғи қорлардың, шикізат және табиғат ресурстарының ықпалы.

Даму тенденциясы:

Әлемнің өзара тәуелділігі мен тұтастығының дамуы;

Халықаралық қатынастардың көп ұлттық жүйесінің қалыптасуы;

Әлемнің әлеуметтік әртектілігінің сақталуы;

Қайшылықтар мен дау-жанжалдарды шешуде саяси құралдардың рөлінің өсуі;

Әлемдік дамудың жаңа шынайылықтары мен проблеманы шешудегі дәстүрлі тұрғылар арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі.

Халықаралық қатынастардың ерекшеліктері:

Билік пен басқарудың бірыңғай орталық ядросының болмауы;

Полицентризм мен полииерархия негізінде құрылуы;

Стихиялы процестері мен субъективті факторлардың үлкен роль атқаруы;

Халықаралық қатынастарды реттеуде заңдар емес, келісімдер, келісімшарттар үлкен роль атқарады.

Халықаралық қатынастардың әдістері:

Соғыс;

Дипломатия;

Үгіт-насихат;

Халықаралық қатынастардың түрлері:

Саяси;

Экономикалық;

Ғылыми-техникалық;

Идеологиялық;

Халықаралық-құқықтық;

Әскери-стратегиялық;

Мәдени

Саяси - халықаралық қатынастар қатынастың басқа түрлерін синтездейді, қауіпсіздікке кепілдік береді, қатынастардың басқа түрлерінің дамуына ықпал жасайды.

Саяси қатынас формалары:

Құқықтық;

Дипломатиялық;

Ұйымдастырушылық;

Экономикалық - әлемдік нарықта халықаралық еңбек бөлінісінің қалыптасуына ықпал етеді.

Халықаралық экономикалық қатынастардың формалары:

Қаржылық;

Сауда;

Кооперативтік;

Ғылыми-техникалық - әлемдік ғылыми-техникалық даму үрдістерін барлық мемлекеттерге тарату, әлемдік деңгейде дамыту.

Формалары:

Халықаралық деңгейдегі білім беру орталықтары;

Ғылыми-техникалық стандарттар, орталықтар;

Идеологиялық - саяси қатынастардың біршама дербес бөлігі, рөлі мен маңызы қоғамдағы идеологияның рөлінің өзгеруімен байланысты.

Формалары:

Келісім;

Декларациялар;

Диверсиялар;

Психологиялық соғыстар.

Халықаралық-құқықтық - қатынастар халықаралық қатынастарға қатысушылардың өзара қарым-қатынасын құқықтық нормалар және ережелермен реттейді.

Формалары:

Дипломатиялық құқық;

Теңіз сауда құқығы;

Халықаралық арбитраж;

сот;.

Әскери-стратегиялық - әскери күштерді тікелей немесе жанама құрумен, жетілдірумен, қайта бөлумен айналысады.

Формалары:

Әскери-стратегиялық блоктар;

Әскери-стратегиялық одақтар.

Мәдени қатынастар - оның негізінде қоғамдық өмірдің өмірдің интернационализациалануы, мәдениеттердің,білім жүйелерінің өзара сіңісуі, байытуы, бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы.

Формалары:

-артистердің гастрольдері,

-ақпарат алмасу;

-түрлі көрмелер.

Әлемдік саясат:

Саяси мақсаттарды көздеген халықаралық қатынастар субъектілерінің бірлескен іс-әрекеті.

Әлемдік саясат құрылымы:

Легитимді халықаралық ұйымдардың сыртқы саяси қызметі;

Аймақтық және субаймақтық институттардың саяси акциялары;

Егеменді мемлекеттердің сыртқы саяси қызметі.

Негізгі басымдықтары:

Соғыс және бейбітшілік;

Жалпыға ортақ қауіпсіздік;

Қоршаған ортаны қорғау;

Артта қалушылық пен кедейшіліктен арылу.

Қазіргі әлемдік саясаттың сипатты белгілері:

Революциялық және эволюциялық бастамалардың тығыз байланысуы;

Саяси үрдіс субъектілері әрекеттеріндегі стихиялы және саналы,реттелген қимылдардың үйлесімі;

Әлеуметтік-саяси құрылымдар қызмет етуіндегі түрлі бағыттардың болуы;

Саяси үрдістердің салыстырмалы дербестігінің болуы;

Қоғамдық дамудың демократиялануы мен күрделенуіне байланысты саясаттың жүзеге асырылу құрылымы, механизмі,формалары, әдістерінің түрін өзгертуі;

Жеке адамды мемлекеттен, мемлекетті азаматтық қоғамнан бөлектеуден арылуға алғышарттардың қалыптасуы;

Барлық саяси үрдістер мемлекеттік билік төңірегінде айналады.

Дүниежүзілік саясат және оны реттеу әдістерінің негізгі тұрғылары:

Нормативтік тұрғы: Халықаралық тәртіп теориялық – саяси инструкция негізінде реттелу керек деген тұжырымға сүйенеді. Оның негізгі реттеушілері әмбебап адамгершілік нормалар және трансұлттық тәртіп нормалары.

Реалистік тұрғы: Оның мәні саясатқа өзінің заңдылықтарына ие шынайылық тұрғысынан келу. Заңдылықтар "гуманизм" мен "авторизм" идеяларымен емес, керісінше әскери-экономикалық күш, ұлттық мүдде және т. б. ұғымдармен анықталады.

Әлемдік саясат туралы негізгі теориялар

"Дамыған" Солтүстік пен "артта қалған" Оңтүстік туралы теориясы;

"Күштер орталығы" теориясы;

"Ұлттық мүдделер" теориясы;

"Күштер ұстанымы саясаты" теориясы;

"Өркениеттер қақтығысы" теориясы

Қазіргі әлемдік саясат мазмұны

Халықаралық қатынастарды демилитаризициялау мен деидеологизициялауға ұмтылыс;

Қауіпсіздіктің ғаламдық және аймақтық жүйелерін құру;

Халықаралық тұрақтылықты қамтамасыз ету;

Халықаралық құқық негізінде мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынас;

Халықаралық өмірді гуманизациялау;

БҰҰ рөлін жоғарылату

Халықаралық қатынастардағы негізгі субъектілері

Ұлттар

Егеменді мемлекеттер

Мемлекетаралық ұйымдар (БҰҰ)

Мемлекеттер коалициясы

Экономикалық және әскери-саяси одақтар

Трансұлттық ұйымдар

Халықаралық қатынастардың субъектілерін

ғылыми әдебиеттерде "акторлар" деп те

атайды.

Мемлекет – халықаралық қатынастың негізгі субъектісі

Мемлекеттер – халықаралық қатынастар жүйесінде өздерінің сыртқы саясаты арқылы танылады.

Сыртқы саясат – мемлекеттер мен және қоғамның басқа саяси институттарының өздерінің мүдделері мен халықаралық аренадағы сұраныстарын жүзеге асырудағы іс-әрекеттері.

Мақсаты:

Жүргізіліп отырған саяси курсты қолайлы сыртқы жағдайлармен қамтамасыз ету;

Халықаралық қатынастар жүйесі қалыптастырған сыртқы саяси міндеттерді жүзеге асыру;

Қызметтері:

Қорғаушылық;

Экономикалық;

Акпараттық-өкілдік.

Жүзеге асыру формалары:

Дипломатиялық қатынастар орнату немесе үзу;

Халықаралық ұйымдарда мүше болу, өз өкілдіктерін ашу;

Мемлекеттер, партия, ұйымдар өкілдерімен байланыстар (бір реттік, тұрақты) орнату.

Үкіметаралық (мемлекетаралық) ұйымдар

Әмбебап (БҰҰ)

Аймақаралық (Ислам конференциясы Ұйымы)

Аймақтық (ЕҚЫҰ, МЕРКОСУР)

Субаймақтық (Бенилюкс)

Жалпымақсаттық (БҰҰ)

Экономикалық (ДСҰ)

Әскери-саяси (НАТО)

Қаржылық (ХВҚ, Бүкіләлемдік банк, ЕВБРР, БАД)

Ғылыми-техникалық (МАГАТЭ)

Құқық қорғау (Интерпол)

Халықаралық қатынас жүйелері

Жаһандық немесе жалпы ғаламдық;

Аймақтық;

Субаймақтық.

Саяси билік

Бірполюсті

Биполярлы

Көпполюсті

Геосаясат

Сыртқы саясатты географиялық факторларға байланысты жүргізетін саясат. Теориялық негізін қалаушылар Ф.Ратцель, Х.Маккиндер.

Геосаясат қызметтері:

Танымдық

Интеграциялық

Болжау

ҚР-ның маңызды геосаяси мәселелері

Территориялық тұтастықты сақтау;

Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;

ҚР ұлттық мүддесіне қатысты әлемдік проблемаларды шешуге белсенді қатысу.