Қарағанды облысы

Орындаған: Мәжитов А. Д

Қабылдаған: Ғабдолла О. Ж

Қарағанды облысы

1. Географиялық орны. Тарихы. Әкімшілік бөлініс

2. Халқы

3. Ауылшаруашылығы: мал және өсімдік шаруашылығы

4. Өнеркәсібі

5. Химия

Қарағанды облысы

1) Қарағанды облысы – Қазақстан Республикасының орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1932 ж. 10 наурызда құрылған. Жер аумағы 428 мың км2. Солтүстігінде Ақмола, Павлодар, шығысында Шығыс Қазақстан, оңтүстігінде Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл,батысында Ақтөбе, Қостанай  облыстарымен шектеседі. Облыс 9 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік аудандарға бөлінеді. 11 қала, 39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар. Әкімшілік орталық – Қарағанды қаласы

Қарағанды облысының тарихы 1932 жылдан бастау алады. Сол жылы орталығы Петропавл қаласы болып белгіленген Қарағанды облысы құрылды. Арада төрт жыл өткенде ол екіге бөлінді. Біреуі Солтүстік Қазақстан аталып, екіншісі Қарағанды қаласы және 14 аудан қараған жаңа аймаққа айналды.

ҚОАК-тің Қарағанды облысы бойынша Ұйымдық комитетінің төрағасы, өлкелік партия комитетінің ұйымдастыру бюросының мүшесі Абдолла Асылбеков болды. Осы өңірдің тумасы, сол замандағы қоғамдық құбылыстардың, өзгерістердің ұйытқысы, ұлттық басшылық құрамның көрнекті өкілі Абдолла Әбдірахманұлы Асылбеков облыстық кеңес атқару комитетінің тұңғыш төрағасы болып сайланды.

2)  Тұрғыны 1,35 млн адам, орташа тығыздығы 1 км2-ге 3,1 адамнан келеді (2009). Халықтың орналасуы аймақ бойынша біркелкі емес. Облыс халқының орташа тығыздығы 1 шаршы км-ге 3,1 адамнан келеді. Қарағанды-Теміртау өнеркәсіпті ауданы аймағында бұл көрсеткіш 80 адамнан асты. Облыстың солтүстік және орталық бөлігінде халық тығыздығы 1 шаршы км-ге 5-6 адамнан келеді. Бұкар жырау, Осакаров және Абай аудандарының тұрғындары басқа аудандарға қарағанда тығыз орналасқан — 4,4; 3,5; 1 шаршы км-ге 8,9 адам..

 Ертіс — Қарағанды каналы аймағында, қала маңында халықтың тығыздығы біршама артты; облыс аумағының батыс бөлігінде 1 шаршы км-ге келетін орташа мөлшер 0,4 адамнан, кей жерлерде Ұлытау, Нұра ауданының батысында тығыздық көрсеткіші 1 адамнан да кем — 0,1 адам. Шығыс бөліктегі, негізінен ауыл шаруашылығына маманданған Қарқаралы ауданының жерінде халықтың орналасу тығыздығы 1 шаршы км-ге 1,3 адамнан келеді. Қарқаралы орманды шұратында халық жиірек қоныстанған

Жезқазған өңірінің солтүстік-батысыңда және ауылды жерлерде халықтың тығыздығы өте төмен. Мәселен, 1966 ж. әрбір шаршы километрге 1,36 адамнан келсе, бұл көрсеткіш 1976 ж. 1,48, ал 1988 ж. 1,58 адам болды. Жезқазған - Балқаш өңіріңде 5 қала, 4 аудан, 22 қалашық, 53 ауылдық аймақ бар. 1998 ж. 20-дан артық тұрғыны бар 256 елді мекен болды. Халықтың басым көпшілігі Жезқазған, Балқаш, Сәтбаев, Қаражал қалалары мен оның төңірегіне топтасқан. Онда әрбір шаршы километрде 18,8 адам тұрады. Ұлытау ауданында әрбір шаршы километрге 0,1 ғана адамнан, оның оңтүстігінде 1 шаршы километрге бір адамнан келеді. Ал халықтың тығыздығы Шет ауданында бір шаршы километрге 0,7 адам, Ақтоғай ауданында 0,4 адам, Жаңаарқа ауданында 0,5 адамнан келеді.

Облыстық қалалар

Қарағанды

Теміртау

Жезқазған

Сәтбаев

Балқаш

Сараң

Шахтинск

Қаражал

Приозерск

Аудандық қалалар

Абай

Қарақаралы

Қалалары:

Облыс жерінде 11 қала, 39 қалашық және 171 ауыл-селолық округтер (3 ірі қала - Қарағанды, Теміртау және Жезқазған, ауданы жағынан орташа 4 кала — Балқаш, Саран, Шахтинск, Абай және 4 шағын кала - Қарқаралы, Қаражал,Сәтбаев, Приозерск) орналасқан. Аймақтағы ең ірі Қарағанды-Теміртау қалалық агломерациясы соғыстан кейінгі жылдары қалыптасып, дамыған Қарағанды мен Теміртауда бүкіл облыс халқының 42%-ы және қала халқының 70,5%-ы тұрады (2005).

Мұның өзі бұл қалаларда халықтың көп шоғырланғандығын сипаттайды. Олардың төңірегіңде Саран (48,2 мың адам), Шахтинск (59,9 мың адам) қалалары және Қарабас, Новодолинка, Топар, Южный, Ақтас, Долинка, Шахан, Ақтау, Мұстафин, Қушоқы сияқты кенттер орналасқан. Бұлардың барлығы көмір кен орындарының қарқынды игерілуіне, шахталар, қара және түсті металлургия, химия, машина жасау кәсіпорындарының салынуына байланысты пайда болды.

3) Қазіргі кезде облыста 290 ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, 6238 фермерлік және шаруа қожалықтары, 1155 халықтың жеке қосалқы шаруашлықтары бар, олар ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен айналысады. Агробизнесті тиімді жүргізуі мақсатында 6 мыңнан астам ауыл шаруашылық кұрылымдарына 2 млрд 180 млн теңге көлемінде нақты мемлекеттік көмек көрсетілді, оның ішінде 299,6 млн теңге — облыс бюджетінен. Мемлекеттік инвестициялау, демеуқаржылар және бюджеттік кредиттеу жолымен бюджеттік бағдарламалар арқылы ғана емес, сонымен қатар жаңа нысандары — ауылдық кредиттік серіктестіктер (АКС) және Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры арқылы да жүргізілді

Облыста жұмыс істейтін 7 АКС 2005 ж. 80 жоба бойынша 191,3 млн теңге жеңілдікті кредит берді, ол 2004 жылмен салыстырғанда 3,7 есе артық. Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қорынын филиалымен бірге осы қор арқылы республикалық бюджет есебінен пилоттық микрокредиттеу үшін ауылдық аудандар анықталды.

2005 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 34,5 млрд теңге болды. Дәнді дақылдар 2004 жылы 845,5 га жерді алса, 2005 жылы 861,7 мың гектарға жетті.Картоп және көкөніс көлемі тиісінше 4% және 6%-ға өсті. Майлы дақылдар 470 га жерді алды, оның 100 га жері — жоғары ақуызды соя. Дәнді дақылдарды және басқа да өнімдерді себу көптеген аудандарда ұйымдасқан түрде және оңтайлы  агротехникалық мерзімде өтті.

Облыс халқын азық-түлік тауарларымен қамтамасыз ету бойынша қалаларға жоспар-тапсырма жеткізілді және 132 мың тонна көлемінде астықтың азық-түліктік қоры қалыптастырылды, оның ішінде бірінші сортты нан өндіру үшін — 70 мың тонна бидай, картоп қоры — 5,6 мың тонна, көкөніс - 2,9 мың тонна. Облыс қалаларында жыл сайын селолық аудандар өткізетін «Ауыл—Береке» жәрменкесі 107 млн теңгенің өнімін нарықтық бағадан төмен бағамен өткізуге мүмкіндік берді (2005), бұл 2004 жылмен салыстырғанда 67%-ға артық.

4) Қарағанды облысы өнеркәсіптік даму деңгейі тұрғысында республика аймақтары арасында бірінші орын алады. Онда қуатты екі өнеркәсіптік торап құрылған. Бірі Қарағанды-Теміртау көмір-металлургиялық кешені, оған Қарағанды, Теміртау, Саран, Абай, Шахтинск, Ақтау, Жезқазған қалаларындағы  электр энергетикасы, машина жасау,  металл өңдеу, химия, жеңіл, азық-түлік өнеркәсібінің көптеген кәсіпорындары кіреді, екіншісі  Балқаш түсті металлургия өнеркәсіптік кешені, ол негізінен мыс кендерін өндіру және өңдеуге тазартылмаған және тазартылған мысты, түсті прокатты, сондай-ақ марганец, қорғасын, мырыш және басқа  полиметалл концентраттарын шығаруга маманданған. 

Облыс  экономикасының қазіргі жағдайы экономикалық және әлеуметтік құрылымдардағы елеулі өзгерістермен сипатталады. Облыстың республикадағы өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлеміндегі үлес салмағы 15% пайыздан асып жығылады. Бүгінде аймақта 300-ден астам бірлескен және шетелдік кәсіпорындар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірілері мыналар: «Қазақмыс» корпорациясы ААҚ, ол көп қырлы, өндірісі аяқталған циклды кен-металлургия кәсіпорны, әрі бірқатар зауыттар, кеніштер және энергетикалық нысаңдардьі біріктіреді; «Арселор Миттал» ААҚ, ол толық металлургиялық циклді кәсіпорындардын барлығының Қарағанды бассейнінің көмір шахталарының ЖЭО, қосалқы және басқа да қызмет көрсететін өндірістік инфрақұрылымының басын қосқан.

Облыс аумағында республиканың марганец рудасының 100%, бариттің - 70%,  вольфрамның-85%, молибденнің - 65%, қорғасынның - 54%, мырыштың - 38%,мыстың - 36%, көмір қорының - 32%, оның ішінде барлық 100% кокстелетін көмір, волластониттың-78%, алтын қорының 9%-ға жуығы шоғырланған. Марганец қоры бойынша Қарағанды облысы әлемде 3-ші орынды, ал ТМД еддері бойынша 2-ші орынды алады (Украинадан кейін). Облыста марганец, темір-марганец және темір кенінің негізгі барлаушы және өңдеуші кәсіпорны «Жәйрем КБК» АК, «Казмарганец» РБ, «Казхром» АКТҮК, «Өркен» ЖШС, «Өркен-Атасу» ЖШС болып табылады.

Қорғасын-мырыш кені бойынша өңдеуші және өндіруші кәсіпорыны — «NоvаЦинк» БК ЖШС болып табылады. Сонымен қатар қорғасын және мырышты «Қазақмыс қорпорациясы» ЖШС мыс кенінің кешенінен өндіреді. 2003 жылы «Қазақмыс корпорациясының» «Балқаштүстімет» ӨБ-де мырыш өндіру цехы салынды, ол 2004 жылдың сәуір айында тұңғыш өнімін берді. Мысты өңдеу бойынша негізгі тау-кен кәсіпорны «Қазақмыс корпорациясының» Жезқазған және Балқаш комбинаттары болып табылады.

Химиялык өнеркәсіпте «Теміртау химия-металлургиялық зауыт», «Монета Дитерджентс жуғыш заттары зауыты» ЖШС жұмыс істейді. Құрылыс материалдарды өндірумен «Сеntral Аzia Cement» ААҚ және «Қарағанды асбоцементтік бұйымдары» ЖШС айналысады.

Теміртау химия-металлургия зауыты 1942 жылында синтетикалық каучук зауытты негізінде

1982 жылында «Карбид» ӨБ құрылды. Бірлестік құрамыңда 3 өңдіріс болды: кальций карбиді (4 цех), органикалық синтез (5 цех), синтетикалық каучук (4 цех). Бұларға қоса 12 көмекші цех жұмыс істейді. Тұтынатын шикізаттары: кальций карбиді үшін - Оңтүстік Топар кен басқармасының «Қарағандыцемент» бірлестігінің әктастары;Қарағанды металлургия комбинатымен Алтай химикалық зауытының коксы; Запорожье мен Искитим қалаларындағы электрод зауытттарынан әкелінетін электродтық масса; каучук өндіру үшін—«Орскнефтеорсинтез» өндірістік бірлестігі мен Новокуйбышев синтез спирт зауыттынан жеткізілетін спирт;органикалық синтезге арналғанкүйдіргіш сода (Кемероводан), күкірт қышқылы (Жезқазған), азот қышқылы (Шыршықтан).

60 жылдық тарихында зауыт химия өнеркәсібінің алыбына айналды. Бірақ қайта құру жылдары жұмысын іс жүзінде доғаруға мәжбүр болды. 1998 жылдарында Теміртау электрометаллургия комбинаты зауытқа ие болып, тоқтап қалған зауытттың өндірісін жандандырды. № 4 рудатермикалық пешінде кальций карбидін шығару қалпына келтірді, №6 пеш ферроқорытпа шашығаруға қайта құрылып, 2000 жылдан 3 қарашада алғашқы өнім алынды.

2002 жылдан мамырда көміртегінің қос тотығы өндірісі іске қосылды.

Назарларыңызға рахмет