Қазақтың дәстүрлі заттық мәдениеті

Қазіргі замандағы саяси жүйелер

Instructor: PhD Tolen Zhengisbek

ЖОСПАР

Саяси жүйенің түсінігі. Саяси жүйенің теориясы.

Саяси жүйе биліктің механизмі ретінде.

Саяси жүйенің типтері.

Саяси жүйе

Қоғамның саяси жүйесі дегеніміз – бұл күрделі, әртүрлі саяси институттар тарамдарының жиынтығы, әлеуметтік-саяси қауымдастықтар, өзара қатынастарымен қимылдарының формалары арқылы саяси билік жүзеге асады.

Саяси жүйенің құрылымы (жүйешелері):

институциональдық жүйеше

нормативтік жүйеше

функциональдық жүйеше

коммуникативтік жүйеше

мәдени жүйеше

идеологиялық

Қоғамның саяси жүйесінің институциональдық жүйешесі – бұл институттар жиынтығы (мекемелер, ұйымдар) саяси биліктің қызметімен байланысты. Оған кіретіндер:

мемлекет (заң шығарушы, атқарушы, сот органдары)

саяси инфрақұрылым (саяси партиялар, қоғамдық-саяси ұйымдармен қозғалыстар, лоббистік топтар)

бұқаралық информациялық құралдар (көгілдір экран, радио, баспасөз)

діни мекемелер

Қоғамның саяси жүйесінің нормативтік жүйешесі – бұл қоғамның саяси өмірін анықтайтын және реттейтін саяси нормалар, адамгершілік принциптер және дәстүрлер. Бұған жататындар:

заңдылық нормалар (конституция, заңдар, нормативтік актілер)

қоғамдық ұйымдар қызметінің нормалары

жазылмаған салт және дәстүрлер

этикалық - моральдық принциптер және нормалар

Қоғамның саяси жүйесінің функционалдық жүйешесі – билікті (саяси режим) жүргізудегі әдістерімен түрлері, әртүрлі саяси процесстерде, саяси қызметтерінің бағыттары және формаларының көрінісі.

Қоғамның саяси жүйесінің коммуникативтік жүйешесі – саяси жүйенің ішкі өзара қызметінің жан-жақты формаларын қамтиды, мысалы, партиялар мен мемлекет арасы, сонымен қатар саяси және экономикалық жүйешіктер арасын, және басқа бір елдердің саяси жүйесінің арасын қамтиды.

Қоғамның саяси жүйесінің мәдени жүйешесі – бұл саяси жүйенің сол қоғамға үйлесімді қалыптасқан образдарының (стереотиптерінің) саяси ағымдарының тұтастай типі, интеграциялық факторы, құндылық бағыттары және саяси тәртібі.

Қоғамның саяси жүйесінің идеологиялық жүйешесі – бұл қоғамның саяси өміріне қатысқан мазмұны жағынан әртүрлі саяси идеялар, көзқарастар, сезімдер, ағымдар жиынтығы.

Саяси жүйенің функциясы:

қоғам дамуының жолдарын, міндеттерін, мақсаттарын анықтау

қабылданған бағдарламамен мақсаттарды жүзеге асыруда қоғам қызметін ұйымдастыру

материалдық және рухани құндылықтарды бөлу

мемлекетпен әлеуметтік қауымдастар арасындағы әртүрлі мүдделерді келістіру

қоғамдағы адамдармен топтар тәртібіне ережелер мен заңдар жасау

саяси құрылыстың ішкі және сыртқы қауіпсіздігін және тұрақтылығын қамтамасыз ету

қоғам мүшелерін саяси қызметке тартуда саяси саланы қалыптастыру

саяси нормаларды сақтауда, әрекеттерді болдырмауда заңдармен ережелер орындалуын бақылау.

Саяси жүйенің типтері:

Саяси биліктің қайнар көздеріне байланысты

Демократиялық

Автократиялық

Шындыққа қатынасына байланысты

Консервативтік

Реформаторлық

Прогрессивтік

Реакцияшылдық

Саяси жүйенің типтері:

Саяси құрылымның жағдайы мен саяси мәдениеттің деңгейіне байланысты:

англо-американдық

континентальды-еуропалық

индустриальды дейінгі (біршама индустриальды)

тоталитарлық

Сыртқы ортамен қатынасының сипатына байланысты:

ашық

жабық

Азаматтық қоғам дамуының дәрежесі мен билік легитимдігінің тәсіліне байланысты:

дәстүрлі

модернизациялық