Мұрат Мөңкеұлы (Мұраттың жалпыға айтқаны)

Жалғаншы фәни заманда,
Топырақтан жаратқан
Осы бір жүрген адамды.
Асырап, сақтап өсірген
Бір жасаған құдайым
Он сегіз мың ғаламды.
Замананың түрінен
Әрі, бері сөйлесем,
Осы дүниеде жүрген адамды
Не деп айтсам жарасар?
Досының көңілі тынсын деп,
Дұшпанның белі сынсын деп,
Бозғыраудың күнінде
Тау арасын жайласа,
Көк орайлы шалғынға
Жапыра бие байласа,
Қазы мен қарта, жал - жая,
Қия кесіп шайнаса,
Он сегіз мың ғаламда
Жаратқан алла адамда -
Бай кісіге жарасар.
Алтыннан тоқпақ соқтырса,
Күмістен қазық қақтырса,
Жібектен желі тарттырса,
Елі бір аса көшкенде,
Қос тұлымды қара нар
Ноқта мен желі арттырса,
Жедінің айы туғанда
Үйіне келген мейманды
Қайырымен тойдырса,
Бай жолдасы байпаң - ды -
Бәйбішеге жарасар.
Ертеңмен тұрып ақырса,
Аллалап азан шақырса,
Аузына харам салмаса,
Шипалы жерге бармаса,
Ақ кәләмді оқыса,
Алланың берген санасын
Кеудесіне тоқыса,
Шариғаттың жолы деп,
Әдеп бір етсе мұртына,
Өсиет етсе жұртына,
Ақ кәләмді аударған-
Ол пір ұлына жарасар.
Садағын сала байланса,
Астана жұртын айналса,
Бес қаруын белге ұрса,
Ат үстінде күн көрсе,
Арып - ашып шөл көрсе,
Тебінгіні теріс тағып,
Темір қазық жастанып,
Қарындас үшін қан жұтса -
Ол өр жігітке жарасар.
Адырнасын атқа алса,
Атар оғын тайға алса,
Еділде тұрып оқ атса,
Жайыққа оғын жоғалтас,
Жайықта тұрып оқ атса,
Еділге оғын жоғалтса,
Бір атқанда, он атқан
Атқанын қардай боратса;
Құралайды көріп белге атса,
Атқанын тастан өткізсе,
Садағының бір оғын
Жеті қабат жер астына жеткзісе-
Ол мергендікке жарасар.
Елпең - елпең жүгірсе,
Ебелек отқа семірсе,
Емендей белі бүгілсе,
Жібектей жалы төгілсе,
Күн - түн қатып желгенде
Жер адымын қуырса,
Жердің шаңын аспанға
Жел құйындай суырса.
Ертеңнен шапса кешке озса,
Еңіреуден қара қайырса,
Құланды қақтан айырса,
Берсе жемге тоймаса,
Қырық шалауды қойға алса,
Еңселігі екі елі
Егіз қоян шекелі,
Шекелігі үш елі,
Күдері белді, күпшек сан
Күдері асып жорттырса-
Арғымақ атқа жарасар.
Қызыл киім киінсе,
Қызбалықты көрінсе,
Қызды ауылды көргенде,
Ауыл жағын қамшылап,
Аулақ жағын тебінсе,
Астына күрең ат мінсе,
Жібек те емес, жіп те емес,
Адам көрмес зат кисе,
Жиырма жасқа келгенде-
Ол бозбалаға жарасар.
Қырық сомға алған шарқатты,
Орай салса басына.
Өзі он сегіз жасында,
Нұр сәулесі көрінсе,
Қиылған қара қасында.
Хиуаның ақ зерін,
Сандығына сақтаса,
Талдап өрген бұрымын
Қырмызымен қаптатса,
Ел көшкенде міндірсе,
Әшекейлі қара кер.
Етегіне салдырса
Кезі жүз сом латын зер.
Ақыл мен пікір айласы
Орын тапқан жерінде.
Зейіні түскен құрбымен
Мұмлыған етіп ойнаса.
Тал бойына қарасаң,
Сырдың біткен талындай,
Ауыздан шыққан лебізі
Базардың алуан балындай.
Жауырына қарасаң,
Тастан салған дередей,
Кешкіғұрым ақ үйден
Ырғай басып көрінсе,
Камзол, бешпент делегей,
Шекей басқан аяғын
Қызыл сафьян, ақ балтыр-
Қыз балаға жарасар.
Қырқадан қырға қараса,
Қырық шалығысын күніне
Он екі сілкіп тараса,
Қу төңкерсе аспаннан
Үш түлеген баппенен.
Дауылпаз соқса астынан
Желбегей күрең атпенен,
Бауыры шұбар, сырты көк
Қаршыға құсқа жарасар.
Алас болып алдасқан
Мұнар болып тұлдасқан,
Мұсылман болып дінді ашқан
Мұның бәрі - жігіттер,
Бір кісіден табылмас-
Астана жұтқа жарасар.