Экономика | Халықаралық валюталық қатынастар дамуы

Мазмұны
Кіріспе
I. Халықаралық валюталық қатынастар теориясы
1.1. Халықаралық валюталық қатынастар мәні және қалыптасуы
1.2. Халықаралық валюталық қатынастар құрылымы және валюталық жүйе
II. Халықаралық валюталық қатынастар қазіргі дамуы
2.1. Ұлттық валюта жүйесі
2.2. Халықаралық валюталық қатынастар дүние жүзіндегі валюта бағамдары
III.Халықаралық валюталық қатынастар дамуы
3.1. Азия даму банкі
3.2. Еуропа валютасының дамуы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз-құн) – елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем-есеп айырысу айналымының каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолдану ерекше формасы.
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру халықаралық нарықтың құрылуына себепші болды. Өндіріс қүштерінің дамуы мен ішікі нарықтағы өркендеген салалардың өнімін сатуда туындайтын қиындықтар, таурлар тасымалы жағдайларын жетілдіру – міне осылардың бәрі әлемдік сауда-саттық байланыстарының кеңеюіне әсер етті. Өндіріс күштерінің дамуы мен ішкі нарықтағы өркендкген салалардың өнімін сатуда туындайтын қйындықтар,
тауарлар тасымалы жағдайларын жетілдіру – міне осылардың бәрі әлемдік сауда –саттық байланыстарының кеңеюіне әсер етті.
Әлемдік тауар айналымының дамуы мұңай,машина жасау, ауыл щаруашылығы, тамақ өнеркәсібі салаларының өнімдерін сатудың ұлғаюына байланысты болды.Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің өзара қарым-қатынасарының тереңдеуі және кеңуі осы елдердің экономикалық жағдайын анықтайтын барлық факторлардың - өндіріс пен әлемдік айырбастың, жалақы мен бағаның өсу қарқынына зор әсер етті. Әлемдегі елдердің шаруашылық қарын-қатынастарына тауарлар, қызмет, капитал және несие легі жылдан-жылға ұлғая түсуде. Ұлттық қоғамдық ұдайы өндіріс процессінде қалыптасқан тауар айналымы тұрақты түрде әлемдік нарыққа ұласады және де әрбір егемен мемелекеттің заңды төлем қүралы болып оның ұлттық ақшасы саналады. Халықаралық тауар айналымында, әдетте, шетел валютасы қолданылады. Бұл әлемдік шаруашылықта жалпы бүкіл мемлекеттерге міндетті деп танылған халықаралық несие ақшасының әзірше жоқтығынан.

Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы ақша капиталының бір бөлігінің ұлттық ақшадан шетел валютасы және керісінше айналуын туындатады. Ол халықаралық валюта, есеп айырысу және несие-қаржы қатынастарында жүзеге асады.

1. Халықаралық валюта қатынастар теориясы.
1.1 Халықаралық валюта қатынастары, мәні және қалыптасуы.
Халықаралық валюта қатынастары – бұл ұлттық шаруашылық қызметтеінің нәтижелері мен өзәра алмасуына қызметететі және дүние жүзілік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы.
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері – вексель ісі түрінде ертедегі Грецияда пайда болған. Олардын келесі даму кезендері Лондағы
«вексель жәрменкелері» мен басқада орта ғасырлық Европадағы сауда орталықтары болды, онда есеп айырусылар вексель арқылы жүргізілді. Халықаралық қатынастардың одан әрі дамуы өндіргіш күштерінің өсуімен, дүниежүзілік нарықтардың құрлуымен, халықаралық еңбек бөлінісінің терендеуімен байланысты болады.
Халықаралық валюталық қатынастар материалдық өндіріс саласына,сондай-ақбөліу, айырбас және тұтыну салаларына қатысты халықаралық экономикалық қатынастарға делдал болапды.
Валюталық қатынастар жағдайы ұлыттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына, саяси жағдайға, елдер арасындағы күштердің ара қатынасына тәуекелді
Валюта қатынастары-әлемдікшаруашылықта валюта айналымынан қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы,олар ұлттық шаруашылықтардың нәтижесінің өзара айырбасталуына қызмет етеді. Халықаралық шаруашылық байланыстардың даму шамасына байланысты валюталық жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда-бұл шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан валюталық –экономикалық қатынастар жиынтығы. Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернационалдандыру ішкі саудаайналымындағы шектеуді азайтады, оның жолындағы кедергілерді жоюды, яғни ішкі сауда-саттықты басаңдатуды талап етті. Өз тауарларының сырытқы нарықта кедергісіз қозғалыста жүруіне транскорпациялардың қызығушылығы күшті болды. Олардың дамушы мемлекеттердің тауарларын нарыққа түсуін жеңілдетуі, сондай-ақ интернационалдық тауар айналымының ұлғаюы – ресурстарды толық және тұрақты қолдануға қол жеткізгендіктің айғағы.
Басында елдегі ұдайы өндіріс процессіне қажетті валюталық ресурстарды қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға көмектесетін валюталық- экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық жүйе пайда болады. Ұйымдық- заңдық тұрғысынан қарағанда- бұл шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан және халықаралық құқық нормаларын ескере отырып ұлттық заңдылықтармен бекітілген, елдегі валюталық қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік- құқықтық формасы.
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде қалыптасқан және мемлекетаралық келісім-шарттармен бекітілген халықаралық валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы –дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің мүдделігімен және дүниежүзілік сауданың дамуымен анықталады.
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен айырмашылықтар,олардың элементтерінен байқалады.
Ұлыттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің негізгі элементтері
Ұлыттық валюталық жүйе
Дүниежүзілік валюталық жүйе
1. Ұлттық валюта 1. Халықаралық есептесу бірлігі, резервтік валюталар
2. Ұлттық валютаның айналым дәрежесі 2. Валюталардың өзара айналымдылығының шарты
3. Ұлттық валюта бағамының тәртібі 3. Валюталық париттердің біртұтас режимі
4. Ұлттық валюта бағамының тәртібі 4. Валюталық бағамдардың режимдерінің регламентациясы
5.Халықаралық валюталық өтімділік 5. Халықаралық валюталық өтімділікті мемлекетаралық реттеу
6.Валюталық шектеудің болуы немесе болмауы 6.Валюталық шектеуді мемлекетаралық реттеу
7.Халықаралық несиелік айналыс құралдары, оларды пайдалану ережелерінің регламентациясы 7.Халықаралық несиелік айналыс құралдарын пайдаланудың біртұтас ержесі
8.Елдің халықаралық есеп айырысу регламентациясы 8.Халықаралық есеп айырысулардың негізгі формаларының біртұтастығы
9.Ұлттық валюталық нарық пен алтын нарығының режимі 9.Дүниежүзілік валюталық нарықтар және алтын нарықтарының режимі
10.Елдің валюталық қатынастарын реттеуші және қызмет көрсетуші ұлттық оргондар 10.Мемлекетаралық валюталық реттеуді жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға - елдің ақша бірлігіне негізделген болса, ал дүниежүзілік валюталық жүйе – бір немесе бірнеше резервтік валюталарға немесе халықаралық есептесу бірліктеріне негізделеді.
Резервтік валюта- халықаралық төлем және резерв құралы функциясын орындайтын, басқа елдер үшін валюталық бағамды анқтауға базалық қызмет ететін, валюталар бағамын реттеу мақсатында валюталық интервенция жүргізуде пайдаланылатын алдыңғы қатарлы елдердің айырбасталған ұлттық валюталарының ерекше категориясы.
Резервтік валюта мәртебесі эмитент- елдің эканомикасына белгілі бір міндеттемелерді жүктейді: осы валютаның тұрақтылығын қолдап отыру қажеттгі, сауда және валюталық шектеулердің болмауы, девальвация жүргізбеу. Сонмен қатар,ұлттық валютаны резервтік дәрежеге көтеру ұлттық шаруашылқ үшін төлем баланысының тапшылығын ұлттық валютамен автоматты түрде пайызсыз және мерзімсіз халықаралық несие алу жолмен жабу мүмкіндіктері түрінде бірқатар артышылықтар береді.
Валюталық қоржын 1973жылы наурыз айынан бастап өзгермелі бағам режимін енгізумен байланысты банктерді және халықаралық валюталы-несиелік ұйымдарда қолданылады. Осы топтағы валюталар саны, олардың құрамы және валюталық компоненттердің мөлшері орташа өлшемді бағам мақсатына байланысты белгіленеді. Елдің экономикалық және валюталық жағдайларына байланысты анықталатын валюталардың конверсиялау дәрежесі валюталық жүйенің келесі бір элементін сипаттайды.
Валюталық жүйенің басты элементі- валюталық бағам. Валюталық бағамның қалыптасуына ықпал ететін факторлар қатары анықталған . Шетел валюталарының бағамдарының әр түрлі түрлері мен баға белгіленімдері берілген.
Броттенвудтық валюталық жүйенің қарама- қарсылығы , әсіресе Халықаралық төлем құралы болып екі ұлттық валютаның пайдаланыуы, бара-бара бұл жүйені әлсіретті. Өткен ғасырдың 60жылдарының аяғында дағдарыс басталды, ал 1971-1976 жылдарда бұл жүйе құлай бастады. Оның орнына 1976жылдың қаңтар айында, Ямайкада өткен, Халықаралық валюта қорына мүше елдердің келісімімен ресмиленген, валюталық жүйе келді. Бұл жүйе осы күнге дейін істеп келеді. Ямаикалық валюта жүйесінің қралымды қағидалары.
- Ямайкалық валюта жүйесінің шегінде, алтын ақшалық атқарымын жоғалтты.Сөйтіп, алтын тепе –теңдігі, алтынның ресми құны жойылды. Сонымен қатар, басқа елдердің долларлық авуарларын, Американың қазынасы арқылы, ресми бағамен алтынға ауыстыру тоқтатылды. Сонда да, алтын өзінің ақшалық атқарымын түгелдей жоғалтқан жоқ. Бұрынғыша төтенше, дүние жүзілік ақша, сенімді резервтік актив болып қалды.Өйткені, оның нақты өзіндік құны бар. Қазіргі Орталық банктер мен тезавраторларда 60мың тоннадан артық алтын қоры бар ;
- Ямайкалық валюта жүйесі барлық Халықаралық валюта қорына мүше елдерге, валюта бағамын анықтау үшін екі түрлі тәртіптеменін қайсысын болсада қолдануға ырық береді. Сөйтіп, іс жүзінде 1973 жылдан бері қолданылып келген құбылмалы тәртіпнеме, заңды күшіне енді;
- Халықаралық валюталық қор мемлекетаралық валюталық реттемелеуді күшейтуге, мүше елдердің тығыз ынтымақтастығын арттырып, валюталық қатынастарды ырықтандыруын, Валюталық шектеулерді жоюды қамтамасыз етуге шақырыған;
Бруттенвудтық валюталық жүймен салыстырғанда Ямайкалық жүйе төлем балансаларының және валюталық бағамның тұрақсыздығына, дүниежүзілік күштің қайта орналасуына дұрысырақ икемделінген болып шықты. Сонымен бірге, бұл жүйеден бір қатар қайшылықтар туғызды. Мысалы, СДР үлгісінің тиімсіздігі, алтынның, бір жағынан ресми түрде, төтенше ақша мәртебесінен айырылғандығы, екінші жағынан, іс жүзінде, сол мәртебенің сақталуы, құбылмалы бағам реттемесінің жетілдірілмегендігі т.б. Оның үстіне экономикасы өсіп келе жатқан елдер өзінің дүниежүзілік валюта жүйесіндегі орнына көңілдері толмай, оны, олардың мүдделерін есептей отырып, қайта құруды талап етеді. Осындай мәселелерді шешу, сөйтіп Ямайакалық валюта жүйесін, сонымен қатар, дүниежүзілік валюталық тетіктерді жетілдіру жөнінде ізденістер жүріп жатыр.
1979 жылдың наурыз айында Батыс Еуропа Халықаралық валюталық жүйе – Еуропалық валюталық жүйе құрылды. Оған себеп болған батысеуропалық экономикалық және валюталық біріктірудің өсуі. Бұл жүйенің мақсаты – бірлесу процесстерін ынталандыру, Еуропалық Саяси, экономикалық және валюталық одақ Еуропалық Одақ құру, сөтіп батысеуропаның жайғасымын нығайту.
Алтынды ақша міндетін атқарудан қалдырған Ямайкалық ресми шешімге қарама-қарсы еуропалық валюта жүйесі, алтынмен жасалатын операцияларды жаңғыртты. Алтын доллармен бірге ЭКЮ-дің эмиссиялық тетіктеріне қосылды. Ол үшін мүше елдердің ресми алтын-валюталық резервтерінің 20% біріктірілді. Осы елдердің орталық банктері, валюталық ынтымақтастық институтының билігіне 2, 3 мың тонна алтын аударды. Бұл алтынға, аталмыш институт ЭКЮ шығарып, тиісті соманы әр елдің Орталық банкісінің шотына аударды. Алтын жарна, 3 айлық жаңғыртылмалы құжатпен – «Своп» ресімделді. Ол алтынды қолма-қол ЭКЮ-ге сату мен, 3 айдан кейін қайта сатып алу үшін қарсы мәмлені сәйкестіруге негізделген.
Мүше елдердің валюталарының құбылмалы бағамының тәртәптемесә бойынша, олардың орталық бағамынан аутқуы +15% шегінде болу керек. Осындай тәртіптеме, «Еуропалық валюталық жылан» - деп аталып жүр. Өйткені осындай аутқудың графикалық түрі жыланға ұқсайды. Егер валютаның бағамы айтылған шеннен шығып кетсе, орталық банктер валюталық басқыншылық жүргізу керек.
Еуропалық валюталық жүйеге мүше елдер Халықаралық және валюталық қорға қарама-қарсы өзінің мемлекетаралық валюталық реттемелеу органын құрды – Еуропалық валюталық институт. Оның мүшелігіне 12 орталық банктің басқсрушылары кіреді.
Еуропалық Одаққа мүше елдердің жайғасымың әрі қарай нығайту мақсатында, 1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап айналымға «Евро» деп аталатын – еуропалық валюта шығарылды. Әзірге ол 11 мүше елдің арасында қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға қолданылды, ал, 2002 жылдан бастап қолма-қол есеп айырысуға қолданылады. Қазіргі кезде «Евро» мен доллар дүниежүзілік майданда жетекшілік таласуда.
1.2 Халықаралық валюта қатынастары құрылымы және валюталық жүйе.
Халықаралық жұмыс жүргізу үшін елдерге ұйымдық заңдық тұрығыда валюталық жүйе қажет яғни мемлекеттік валюталық қорларды ұймымдастырудың мемлекеттік құқықтық нысаны.
Валютаның жіктік типтері:
1. ұлттық;
2.дүниежүзілік, халықаралық;
3. аймақтық
Ең алдымен халықаралық валюта жүйесі қалыптасқан соң негізгі элементі – ұлттық валюта белгілі мемлекетте заңдарымен бекітілген сол территорияға арналған төлем құралы.
Дүниежүзілік валюта жүйесі – ұлттық валюталық жүйелердің дамуына..........