Экономика | «МАҢҒЫСТАУГЕОЛОГИЯ» АҚ – НЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Мазмұны
КІРІСПЕ..........................................................................................3 – 5
1 Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің дамуы және экономикалық тиімділігінің негіздері
1.1 Қазақстан Республикасындағы акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің құрылу ерекшеліктері және қызмет етуі......................6-13
1.2 Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің Қазақстан экономикасындағы ролі.
2 «МАҢҒЫСТАУГЕОЛОГИЯ» АҚ – НЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 «Маңғыстаугеология» АҚ – мы туралы қысқаша мәлімет, оның технико – экономикалық көрсеткіштерін талдау......18-22
2.2 «Маңғыстаугеология» АҚ – ның экономикалық тиімділігін талдау.......................................................................................22-28
3 Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің тиімділігін жоғарлату жолдары
3.1 Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің өндірістік тиімділігін арттыру жолдары және стратегиялары...................29-33
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................34-35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ................................36
КІРІСПЕ
Қазіргі жағдайда кәсіпкерлік бәсекелік күреспен ынталандырылатын шаруашылық ізденіссіз, жаңашылдықсыз жүзеге асыра алмайды. Нарық жағдайында тек қана өз өнімінің жоғары сапсы мен тұрақты жаңаруын қамтамасыз ететін кәсіпорын жеңіске жете алады.
Кәсіпкерлік – осы қызметтің барлық қатысушылары үшін өзара тиімді нәтижелер мен табысқа қол жеткізу мақсатында меншікті қарыз және басқа да қаражаттар есебінен өз тәуекелімен жүзеге асырылатын ынталы шаруашылық қызмет.
Кәсіпкерлік қызметтің басқа коммерциялық емес құрылымдардан ерекшелігі болып табыстар мен шығыстар арасындағы айырбас ретінде пайдаға қол жеткізу болып табылатын, өз иелігіне қарыз меншігін алып кәсіпкер жаңа өнім шығаруды ұйымдастырады, тиімді коммерциялық байланыстарды жүргізеді.Айналымға өзінің капиталын және басқаның капиталын жіберіп, өзіне пайда алады. Сәйкесінше кәсіпкер нарықтық байланыстарды орнататын, өндірісті қалыптастыратын және кеңейтетін нарықта белсенді іс- әрекет етуші болып табылады.
Қазақстанның әлеуметтік-экономиаклық дамуының жаңа сатысы экономикалық ғылымға көп деген проблемаларды тудыруда. Бәсекеге қабілетті экономиканы құру және «Қазақстан-2030»атты ұзақ мерзімді стратегияны жүзеге асыру шаруашылықтың барлық басқарудың тиімділігін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2006жылғы 1 наурызда Қазақстан халқына жолдауындағы бірінші приоритетін жүзеге асыруда – Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті мемлекеттердің қатарына енуі: «Қазақстан жаңа технологияны ойлап табушы мен дамытушы халықаралық акционерлік компания ретінде қатысады» деп анықталды.
Бүгінгі күні Қазақстанда нарықтық экономиканың негіздерін құрудың маңызды шарттарының бірі акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің дамуы. Олар шетел капиталын тарту арқылы нарықтық бейімделген шаруашылық құрылымдар мен бәсекелестік ортаның құрылуына мүмкіндік береді, сонымен қатар алып – сату мен кәсіпкерлік әрекеттердің дамуына жағдай жасайды. Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің акционерлерді басқаруға және пайданы бөлуге қатысуын қамтамасыз етеді. Нарықтық экономиканың әлеуметтенуінің акционерлік формасы капиталды демократияландырады. Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік бөлігі меншік иелерінің массалық негізі ретінде қоғамның орта табын қалыптастыру шарттарының бірі болып табылады.
Экономикадағы өндірістің құлдырауы және дағдарыс жағдайларында акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің дамуы қаржылық ресурстардың көлденең түрде ауысуын қадағалап, салааралық қаражаттардың қозғалысын рационалдайды, яғни экономиканы көтерудің және қайта құрудың алғышарттарын қалыптастырады.
Елімізде акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің дамуы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді жүзеге асыру нәтижесінде кеңістікте де, уақыт бойынша да жаңа қарқынға ие болды. Оның негізгі жекешелендіру формаларына акционерлендіру жатады. Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру кезінде әр түрлі деңгейде мемлекеттің қатысуымен акционерлік қоғамдар құрылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын, ең кең таралған ұйымдастырушылық – құқықтық нысан болып акционерлік қоғамдар болып табылады. Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің ролі мен маңызы 2003 жылы 13 мамырда «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР арнайы Заңы қабылданғаннан кейін күшейді.
Жекешелендірудің мемлекеттік саясаты акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің мүліктік айналымның орталығына қойды, кәсіпкерлік қызметтің акционерлік нысаны шаруашылық жүргізудің ең кең тараған нысанына айналып, Қазақстан Республикасының экономикалық қайта құрулар механизміне терең енді және оның дамуына біршама әсер етуде.
Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің структурасын құру мен басқару әлі толық зерттелмеген, алайда елімізде отандық акционерлік қоғам арқылы экономиканың құрылу жолдары белгілі. Сондықтан, алған тәжірибие акционерлік қоғамдардың тиімділігін өсіруге, ғылыми жолмен дамытуға, анализ жасауға нуждается.
Экономикалық басқарудың теориялық-методологиялық негізі ДЖ. М. Кейнстің, А. Маршалл, П. Самуэльсонның еңбектерінде қарастырылған.
Нарықтық экономиканың дамуындағы ғылыми-методологиялық проблемалар Қазқстанның белгілі экономикистерінің де еңбектерінен табылады. Олар: Я.А.Аубакиров, Т.А.Ашимбаев, Р.А.Алшанов, У.Б.Баймұратов, К.Б.Бердалиев, Ж.О.Ихданов, М.Б.Кенжегузин, А.К. Қошанов, К.Е. Кубаев, Н.К. Мамыров, К.А. Сағадиев, Г.С. Сейітқасымов, және басқалары.
Сол сияқты ТМД елдерінің экономист ғалымдарының да еңбектерінен кездестіруге болады: М.М Алексеева, В.М. Власова, В.Д. Грибов, А.И. Ильин, В.Д. Камаев, Н.Д. Кондратьев, В.М. Попов және тағы басқалары.
Қазіргі уақытта акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің Ұйымдастырушылық-экономикалық басқару әдістері аз зерттелуде. Түрлі корпорацияларға және холдингтерге тиімді басқару системасын құру қажет.
Түрлі шешілмеген сұрақтарды, акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің жұмыс істеу тиімділігін арттыру және даму процесстерінің басқару механизмін қалыптастыру.
Мемлекеттік және коммуналдық кәсіпорындарды жекешелендіру салдарынан кәсіпкерліктің акционерлік нысанының кең таралуы – бизнестің әр түрлі сфераларында қайта құрылып жатқан акционерлік қоғамдар санының динамикалық түрде өсуі және олардың ел экономикасына әсері акционерлік қоғамдардың экономико – құқықтық мәнін, оларды құқықтық қамтамасыз етудің және дамудың негізгі тенденцияларын терең зерттеуді талап етеді. Осының бәрі курстық жұмыстың тақырыбын таңдауды анықтады.
Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің, ұжымдық кәсіпкерліктің құқықтық нысаны ретінде, заңды тұлғаның барлық негізгі белгілеріне тән, атап айтқанда:
1.Акционерлік нысандағы кәсіпкерлік– акционерлік заңнамасымен, жарғысымен, жергілікті нормативті актілерімен бекітілген ұйымдастырушылық бірлік, оған ең аз дегенде үш элемент кіреді:
Біріншісі: жеке субъектілер жалпы біртұтасқа бірігетін әлеуметтік мәнді өзара байланыстар жүйесінің бар болуы;
Екіншісі: құрылу мен қызмет етудің белгілі бір мақсатының болуы. Акционерлік қоғам, кез – келген әлеуметтік ұйым сияқты мақсатты жалпылық – бұл осындай мақсат үшін адамдардың бірігуі, ол әрқайсысы үшін маңызды болса да, жеке түрде оған ешкім қол жеткізе алмайды. Бірақ та бұл мақсатқа жету оларды рольдер бойынша, мақсаттар бойынша, бағынуы бойынша бөлінуіне мұқтаж етеді.
Акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің құрылуы мен қызмет етуінің негізгі мақсаты болып, кез – келген коммерциялық ұйымдікі сияқты пайда табу болып табылады. Ары қарай, бірақ та акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің құрылуы мен қызмет етуіне селсоқ қарауға болмайтыны түсіндіріледі – акционерлік қоғамның дамуы акционерлік қатынастардың субъектілерінің (акционерлер, персонал, несие берушілер, мемлекет және оның органдары ретінде т.б.) әр түрлі топтарының мүдделер жүйесінің жиынтығын жүзеге асырумен анықталады.
Үшіншісі: ішкі құрылымның және функционалды дифференциацияның бар болуы (акционерлік қоғамды ұйымдастырудың корпоративті әдісі, компанияның өндірістік – шаруашылық қызметінің ұйымдастырушылық құрылымы).
2.Экономикалық белгі – жарна ретінде жарғылық капиалға акционерлермен берілген жинақталған мүлікті, сонымен қатар қызмет үрдісінде заңды негізде құрылған немесе иемденген қоғамды иелену.
3. Материалдық – құқықтық белгі, оған екі элемент кіреді: азаматтық айналымда өз атынан жеке түрде шығу қабілеті және жеке мүліктік жауапкершілік, яғни өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иемдену және міндеттерді өз мойнына алу қабілеті.
4. Процессуалды – құқықтық белгі – соттарда талапкер және жауапкер болу қабілеті. Заңнамаға сәйкес акционерлік қоғамдар соттарда міндеттемелерді орындау, өнімді, жұмыстарды, қызметтерді және т.б. иемдену бойынша шаруашылық субъектілер ғана емес, сонымен қатар директорлар кеңесі мүшелерінің (бақылау кеңесі), коллегиялық атқарушы органның (басқарма, дирекциялар), сонымен қатар жеке атқарушы органның (бас директор, директор) мүшелеріне, басқарып отырған ұйымға немесе басқарушыға жауапкершіліктің негізі мен өлшемдері орнатылмаған болса, шығындарды өтеу, қоғамға олардың қателі іс - әрекеттерімен (іс - әрекет етпеуі) жасалған қателері бойынша талабымен сотқа жүгіне алады.
Курстық жұмыстың мақсаты: нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің маңызы мен тиімділігін ашып көрсету.
Аталған жұмысқа сай, оның негізгі міндеттері болып мыналар табылады:
 нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің теориялық негіздерін ашып көрсету;
 «Маңғыстаугеология» АҚ – ның технико – экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасау;
 АҚ – ның экономикалық мәнін, оның Қазақстан Республикасындағы ролін қарастыру;
 АҚ – ның тиімділігін арттырудың шетелдік тәжірибесіне талдау жасау;
Курстық жұмыстың құрылымы. Жалпы курстық жұмыс үш бөлімнен,қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыстың бірінші тарауында – Қазақстан Республикасындағы акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің құрылу ерекшеліктері, қызмет етуі және олардың ролі, екінші тарауда – «Маңғыстаугеология» АҚ – ның жалпы экономикалық сипаттамасы, оның технико – экономикалық көрсеткіштері, ал үшінші тарауда – жалпы АҚ – ң экономикалық тиімділігін арттырудың шетелдік тәжірибелері қарастырылып, талқыланды.
Жұмысты жазу кезінде отандық және шетелдік авторлардың әдебиеттері, сонымен қатар АҚ – дың қызметін реттейтін заңдар және нормативтік актілер пайдаланылды.
1 АКЦИОНЕРЛІК нысандағы кәсіпкерліктің ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы акционерлік нысандағы кәсіпкерліктің құрылу ерекшеліктері және қызмет етуі.
Акционерлік қоғам – бұл акция сату мен ақшалық орталықтандыру
негізінде құрылған мекемелік форма, ол жалпы акционерлік капиталға ақшалық негізде көмек беретін тұлғалардың жиынын ұсынады және ол капиталды белгілі бір нақты жеке шаруашылықта қолдану, сонымен қатар кірген кірісті, шыққан шығынды бірге алып жүреді.
Зерттеушілер көрсеткендей, акционерлік жекеменшік – бұл заңды түрде өркендеу процесі нәтижесі және уақытша жекеменшік трансформациясы, белгілі бір өркендеу дәрежесіндегі шығару масштабы, технология дәрежесі, жүйелік мекеме қаржысы еркін кіру базасында жаңа принциптегі үлгіні ұсынады.
Жекеменшік акционерлік форманың артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыра отырып, басқа жекеменшік формалармен салыстыруға болады.
Акционерлік қоғамды басқа мекемелік – құқықтық формалармен салыстырса, мысалы Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестікпен. Онда, яғни ЖШС – бұл тұлғалар бірлестігі, ал АҚ – бұл капиталдар жиыны екендігін естен шығармаған жөн.
Кесте – 1. Мекемелік – құқықтық формалардың , яғни ЖШС мен АҚ мінездемелік салыстырмасы
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік Акционерлік Қоғам
1 2
Нормалық база
ҚР Азаматтық кодекс (59 бет, 77-83 беттер) ҚР Заңы «Жауапкершілігі Шектеулі және қосымша серіктестік туралы» №220-1 22.04.1998 жылы ҚР Азаматтық кодексі (85-95 беттер);ҚР Заңы «Акционерлік қоғамдар туралы»№415–11 13.05.2003
2. ҚҰРАМЫ
Акционерлік қоғамдар туралы заң қабылданбағандықтан, минималды қойылған шекке дейін ережелік капиталды жеткізе алмаған жағдайда, АҚ ЖШС – ке айналып кетеді.
Артықшылықтары:
 ЖШС үшін – оның құрамы
тұрақты қатысушылары ЖШС үшін оның беріктігі мен өзара қарым – қатынасын білдіреді. Осыған қатысты оларда басқа физикалық және заңды тұлғаларды еліктіретін қажеттілік жоқ;
 Қатысушыға – қатысушылар
тобының үстінен бақылау, жат тұлғаларды кірістіруге жол бермеушілік және санкцияланбай анықталмаған үлес, басқа да қатысушыларға қатысты сенімділік өзіне - өзі деген тұрақтылық.
Кемшіліктері:
 ЖШС үшін - өзгерістегі
қатысушылардың шектеулілігі; Акционерлер саны 500 – ден асқанда қойылмаған, АҚ жеке капитал өлшемі 1000000 есе кіші болса, АҚ Халықтық болып есептелінеді.
Артықшылыұтары:
 АҚ үшін – инвесторлардың
арқасында жарғылық капиталды өсіру артықшылығы, акционерлер құрамын өзгерту мүмкіндігі;
Акционерлер үшін – артықшылық жоқ.
Кемшіліктері:
 АҚ үшін – акция
концентрациясы сол немесе басқа акционерлер үшін АҚ басқару құқығы жаңа басқарушыларға өту мүмкіндігі; акционерлер құрамын өзгерту мүмкіндігі.
Акционерлер үшін – жақтас тұлғаларды енгізу мүмкіндігі; жарғылық капиталда кішірейтілген үлесте қалу мүмкіндігі; акционерлер үстінен жеке бақылаудың жоқтығы.
3. БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ
Қатысушылардың ортақ жиналысы; ЖШС атқарушы органы (жалғыз немесе коллегаларымен); ЖШС ережесімен қараушы және бақылаушы органдар құрылуы мүмкін (бақылаушылар кеңесі немесе ревизиялық комиссия), сонымен қатар атқарушы коллегиялық органдар (дирекция, басқарушы және т.б.).
Артықшылығы:
 ЖШС үшін – оперативтік
басқару ;
 Қатысушы үшін - әсерлік
атқарушы басқарма; ортақ жиналыста көпшілік даусымен шешілуі; қатысушылардың, яғни көп дауыс жинаған қатысушының құқығы қорғалады.
Кемшіліктері:
 ЖШС үшін – шешім қабылдау
кезінде қиындығы; Акционерлердің ортақ жиналысы (қоғамда , бір акционердің дауыс беруге қатысатын акциялары – берілген акционер болып табылады), орган (коллегиялық немесе дара), өзіндік күші бар заңға байланысты басқа органдар.
Артықшылықтары:
 АҚ үшін – директорлар
кеңесінің қатысуымен, атқарушы органдардың үстінен әсерлі бақылау алу; акционерлер үшін де сол.
Кемшіліктері:
 АҚ үшін, акционерлер үшін де
жоқ.
4. КАПИТАЛ ЖАРҒЫСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Жарғылық капитал құжаттарға сай учредитель салымының бірігуімен есептеледі.
Артықшылықтары:
 ЖШС үшін – қатысушының
реестрін енгізуді қажет етпейді;
Кемшіліктері:
 ЖШС үшін – капитал өсіру
жиынтығы.
Жарғылық капитал құрылтайшының акциясымен есептелінеді және оның номиналды құнымен, акциялардың инвесторларға сатуы орнықты бағамен болады.
Артықшылықтары:
 АҚ үшін – шексіз қатысушылар
арасында акцияларды орнықтыру, инвесторлар салымы көлемімен АҚ – ның капиталын өсіру мүмкіндігі.
Акционерлер үшін - өздерінің құқықтары негізінде акцияларды барынша үлестіру үлкен мүмкіндік болып табылады.
Кемшіліктері:
 АҚ үшін – реестр қолдану
қажеттігі, акционерлер үшін жоқ.
5. ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУ ПРОЦЕДУРАСЫ
Жарғылық капиталды өсіру, тек ЖШС толығымен төлеп біткеннен кейін жүзеге асады.
Басқа қатысушылар шешімімен немесе төрттен үш бөлігі көлемінде қатысушылар даусымен ЖШС жарғысымен қаралмаған жағдайда қосымша салымдар арқасында жарғылық капитал өседі.
Мұндай шешімге қатыспаған тұлғалар өз үлесін талап етуге құқылы. Қосымша салымдар, тек қатыспаған, яғни дауыс беруге қатыспаған тұлғалар өз үлестерін талап еткенде ғана салынады.
Егер жарғылық капиталды өсіру болмаса, алда салым салған қатысушылар салған салымдарын қайтар деп талап қоюға немесе үлесін алуға құқылы.
Артықшылықтары:
 ЖШС үшін – тіркелу
уақытының қысқартуын өзгерту, себебі эмиссия қорытындыларын тіркеу қажет емес.
Кемшіліктері : жоқ Акцияларды шығару арқылы жарғылық капиталдың артуын жүзеге асырылуы және акционерлер жиналысының шешімімен немесе соттың шешімімен акциялар орналыстырылады. Ережеге сай және заң талаптарына сәйкес қосымша акцияларды орнықтыру – эмиссия жолымен жүзеге асырылады.
Артықшылықтары:
 АҚ үшін жоқ, акционерлер
үшін – жарғылық капиталда өз үлесін көбейту мүмкіндігі.
Кемшіліктері:
 АҚ үшін – тіркеу
эмиссиясының қорытындысы нәтижесінде процедурасының қиындауы; акционерлер үшін де сол.
6. ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ӨСІРУ
Қосымша пропорционалдық салымдар есебіне, жеке капитал есебіне, сонымен қатар қосымша қор капитал есебіне, барлық қатысушылардың құптауымен бір немесе бірнеше қатысушылардың қосымша салымы есебіне, ЖШС – ке кірген жаңа қатысушылар есебіне;....